80 năm gắn bó với Nhân dân, đồng hành cùng dân tộc, Quốc hội Việt Nam đã và đang đổi mới không ngừng để đáp ứng yêu cầu đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Mạch nghị trường đang được tiếp nối bởi sức mạnh cộng hưởng từ truyền thống, hiện tại và niềm tin ở con đường phía trước.

Một phiên họp toàn thể của Quốc hội khóa XV

Bài 3: Trách nhiệm của đại biểu là không có nhiệm kỳ 

Dù còn đương nhiệm hay từng làm người đại diện cho dân, nhiều vị đại biểu, nguyên đại biểu Quốc hội vẫn đem hết khả năng của mình giữ mạch nghị trường, nối mạch nghị trường. Bởi trách nhiệm của đại biểu là không có nhiệm kỳ, Nhân dân đang đòi hỏi Quốc hội tiếp tục đổi mới cách nghĩ, cách làm.

1.

Đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với 2 mục tiêu 100 năm đặt ra rất cao, đòi hỏi phải có những chủ trương, quyết sách đột phá để phát triển với tốc độ nhanh, tăng trưởng GDP phải đạt liên tục 2 con số, nhưng vẫn phải bảo đảm bền vững, là thông điệp được Tổng Bí thư Tô Lâm nhiều lần nhấn mạnh.

Bối cảnh đó, theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, đòi hỏi Quốc hội phải tiếp tục đổi mới toàn diện cách nghĩ, cách làm, nâng cao năng lực lập pháp, giám sát và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.

Thời gian tới, trọng trách đặt trên vai cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân rất nặng nề. Vì thế, tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển” diễn ra vào tháng 9/2025, nhiều chuyên gia, nhà khoa học, đặc biệt là nhiều vị đại biểu các khóa trước đã gửi tham luận và trực tiếp đóng góp ý kiến nhằm tiếp tục đổi mới tổ chức, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Quốc hội trong giai đoạn mới.

Bên cạnh chỉ ra những bất cập, hạn chế trong công tác lập pháp, giám sát, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước, hiến kế để Quốc hội thực hiện tốt hơn nữa 3 chức năng quan trọng này, nhiều vị đã dành tâm huyết kiến nghị nâng cao năng lực, bản lĩnh, trình độ của đại biểu Quốc hội.

Bởi, như Phó chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội Lê Thị Nga, người có gần 30 năm liên tục làm đại biểu Quốc hội đúc kết: Để làm tốt nhiệm vụ của một người đại biểu dân cử, phải có cả năng lực và bản lĩnh. Vì dù có hiểu biết sâu rộng đến mấy mà không thể hiện bản lĩnh qua các ý kiến thẳng thắn, xây dựng, thì đại biểu cũng không thể đóng góp thiết thực cho hoạt động của Quốc hội.

Trong tham luận, Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM nêu lại một vấn đề từng nhiều lần được đề cập tại nghị trường, nhất là trong các dịp tổng kết nhiệm kỳ, song vẫn chưa có giải pháp khả thi, đó là xác định tiêu chí đánh giá hoạt động của đại biểu Quốc hội.

Theo dõi hoạt động của các cơ quan của Quốc hội (thẩm tra các dự án luật, các dự án quan trọng quốc gia, các phiên giải trình, giám sát qua báo cáo và giám sát thực tế…) và của Quốc hội (từ thảo luận tại tổ cho đến thảo luận tại hội trường, chất vấn…) không khó để nhận thấy, dù là tương đối, thì chất lượng của đại biểu chưa đồng đều. Nhiều vị (kể cả đại biểu kiêm nhiệm) đã đăng đàn là có đóng góp thiết thực. Ngược lại, có những vị cả nhiệm kỳ không phát biểu, hoặc nếu có thì hầu như chỉ nhắc lại các báo cáo có sẵn.

Tham luận của Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM nhấn mạnh, đánh giá hoạt động của đại biểu Quốc hội là một trong những nội dung rất quan trọng và cần thiết, góp phần vào việc tăng cường, hoàn thiện tiêu chuẩn, cơ cấu, chất lượng đại biểu. Tuy vậy, các văn bản pháp luật có liên quan hiện chưa có quy định cụ thể các tiêu chí đánh giá hoạt động của đại biểu Quốc hội, mà chỉ có quy định chung về chức năng, nhiệm vụ và hoạt động của đại biểu.

Vì vậy, để có cơ sở pháp lý chặt chẽ, đánh giá khách quan vai trò đại diện và kết quả hoạt động của đại biểu Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM đề nghị, Luật Tổ chức Quốc hội cần bổ sung quy định cụ thể về các “tiêu chí đánh giá hoạt động của đại biểu Quốc hội”, trong đó nhấn mạnh đến các phẩm chất không vị kỷ, tính liêm chính, trách nhiệm giải trình, công khai, trung thực. Điều này vừa tạo cơ sở để cử tri giám sát hoạt động của đại biểu Quốc hội, vừa thúc đẩy đại biểu Quốc hội phát huy tinh thần trách nhiệm, thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ của mình.

2.

Gặp lại GS-TS. Trần Văn Độ, nguyên Phó chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương, đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII, thông tin đầu tiên được ông chia sẻ là mối quan tâm về hoạt động lập pháp, đặc biệt là pháp luật về hình sự - lĩnh vực mà ông từng có những quan điểm đầy nhân văn, rất thuyết phục khi còn làm đại biểu Quốc hội.

Mới đây thôi, khi một số đề xuất chính sách mới trong lĩnh vực tư pháp chưa thật phù hợp dự kiến được trình Quốc hội, GS-TS. Trần Văn Độ đã trao đổi với những người có trách nhiệm, thuyết phục họ bằng cả sự hiểu biết sâu sắc về pháp luật và trách nhiệm, kinh nghiệm của người từng có nhiều đóng góp tại cơ quan lập pháp.

Trên chặng đường mới của Quốc hội Việt Nam, trọng trách nối mạch nghị trường - một nghị trường mà mọi quyết định đều thực sự đặt lợi ích quốc gia - dân tộc, lợi ích của Nhân dân lên trên hết, trước hết - được chuyển sang đôi vai của các vị đại biểu khóa XVI.

Ông vẫn thế, trách nhiệm và thẳng thắn. Khi còn làm người đại diện cho dân, vì là đại biểu kiêm nhiệm, nên trong thời gian Quốc hội họp, ông thường xuyên làm việc 12 - 15 tiếng, thay vì 8 tiếng như bình thường. Khi đó, ông chia sẻ: “Mỗi vấn đề tôi tham gia ý kiến đều có cả quá trình dài suy nghĩ, tìm hiểu, nghiên cứu, chứ không phải ngẫu nhiên bắt gặp rồi nói”.

Có một điều khá đặc biệt là ông hay phát biểu sau nhiều người khác. Bởi có những vấn đề không định phát biểu, song sau khi nghe một số ý kiến thấy không ổn lắm, thì ông sẽ lên tiếng để phản biện, như ông từng chia sẻ.

“Khi đã bước vào hội trường Quốc hội thì phải tạm quên chức vụ mình đang đảm nhận. Mọi phát biểu đều phải xuất phát từ lợi ích của dân, nghĩ đến quyền lợi của dân trước hết. Đúng là mình đang làm quản lý, nhưng cũng lại là chuyên gia pháp luật, nên những tranh luận của mình đều xuất phát từ nghiên cứu và thực tiễn, chứ không có ý hạ thấp ai cả. Mình cứ hết lòng, hết trách nhiệm, còn có thể có ai đó không hài lòng thì sau đó họ sẽ hiểu thôi”, đó là chia sẻ của ông với người viết bài này từ 13 năm trước.

Những chia sẻ đó vẫn còn nguyên giá trị, trong bối cảnh Quốc hội vẫn còn trên 60% đại biểu hoạt động kiêm nhiệm, nhiều vị đang nắm giữ trọng trách trong các cơ quan hành pháp. Việc nâng tỷ lệ đại biểu chuyên trách lên 60-70% như kiến nghị của một số ý kiến tại Hội thảo, có thể cũng chưa sớm thành hiện thực.

Không trực tiếp đăng đàn, song GS-TS. Trần Văn Độ, trong tham luận của mình, đã bàn sâu về đổi mới phương thức hoạt động của đại biểu Quốc hội - vấn đề theo ông là yêu cầu tất yếu, cấp thiết trong kỷ nguyên mới của đất nước.

“Thời gian tới, các hạn chế trong hoạt động của đại biểu Quốc hội, như tính thụ động trong tiếp xúc cử tri, thu nhận thông tin, chưa bố trí đủ thời gian để nắm bắt thông tin, nghiên cứu các vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội; thiếu chủ động trong tiếp cử tri, tham gia các cuộc tập huấn, hội thảo, tọa đàm phục vụ cho hoạt động của đại biểu Quốc hội..., cần được triệt để khắc phục từ góc độ lập pháp, cũng như tổ chức thực hiện”, ông Độ góp ý.

Theo ông, có thể xem xét đổi mới theo hướng, mỗi đại biểu Quốc hội bắt buộc phải thiết lập lịch tiếp công dân cố định hằng tháng để Nhân dân chủ động tìm đến gặp gỡ, phản ánh tâm tư, nguyện vọng. Đại biểu Quốc hội cần công khai số điện thoại, hòm thư điện tử cá nhân, tài khoản mạng xã hội... để tương tác với cử tri một cách tự do mà không bị hạn chế.

“Về điều kiện làm việc, cần bố trí để mỗi đại biểu Quốc hội có một đội ngũ chuyên gia thuộc các lĩnh vực khác nhau bằng cách biên chế trợ lý, thư ký riêng cho đại biểu Quốc hội, hoặc tạo điều kiện thuận lợi (nhất là kinh phí và thủ tục thanh toán) cho đại biểu Quốc hội thuê chuyên gia...”, nguyên đại biểu Quốc hội Trần Văn Độ góp ý cụ thể.

3.

Theo quyết định của Quốc hội, cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI sẽ diễn ra vào ngày 15/3/2026 (sớm hơn hơn 2 tháng so với thông lệ). Nhiệm kỳ mới của Quốc hội sẽ bắt đầu sớm hơn 3 tháng. Trên chặng đường mới của Quốc hội Việt Nam, trọng trách nối mạch nghị trường - một nghị trường mà mọi quyết định đều thực sự đặt lợi ích quốc gia - dân tộc, lợi ích của Nhân dân lên trên hết, trước hết - được chuyển sang đôi vai của các vị đại biểu khóa XVI.

Nếu “mỗi đại biểu là nhịp cầu tin cậy, mang hơi thở của cuộc sống vào nghị trường và mang quyết sách đúng đắn của Quốc hội trở lại cuộc sống, góp phần nâng cao đời sống mọi mặt cho Nhân dân” như yêu cầu của Tổng Bí thư Tô Lâm, thì nguồn mạch ấy không chỉ được giữ gìn, mà sẽ được bồi đắp thêm, sống động hơn.

Trải qua 80 năm hình thành và phát triển, từ thời kỳ chống chiến tranh xâm lược, bảo vệ Tổ quốc, thống nhất đất nước, đến thời kỳ tiến hành công cuộc đổi mới, xây dựng đất nước và hiện nay, bước vào kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc, mạch nghị trường đã bồi đắp lên một hành trình sáng tạo và không ngừng đổi mới của Quốc hội Việt Nam. Lịch sử của Quốc hội sẽ được viết tiếp những trang mới như chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho những quyết sách chiến lược mang tính đột phá cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước, trong niềm tin yêu của Nhân dân.