Gánh nặng chồng gánh nặng

Nhiễm trùng đường hô hấp dưới gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong lớn trên toàn cầu. Năm 2021, thế giới ghi nhận 344 triệu ca mắc và 2,18 triệu ca tử vong, trong đó trẻ dưới 5 tuổi chiếm hơn 500.000 trường hợp. Nguy cơ càng tăng khi mùa mưa, độ ẩm cao tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn phát triển.

Tại Việt Nam, tình trạng này càng đáng lưu tâm bởi tỷ lệ trẻ em và người cao tuổi là những đối tượng dễ bị tổn thương lại chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu dân số. Trong nhóm trẻ nhỏ, phế cầu khuẩn là tác nhân đứng đầu gây viêm phổi và nhiều biến chứng nặng nề, trong khi đó người lớn tuổi thường phải đối mặt với nguy cơ tử vong cao nhất do các bệnh lý hô hấp. 

Theo CDC Hoa Kỳ, chỉ riêng viêm phổi do phế cầu đã khiến khoảng 150.000 ca nhập viện mỗi năm, với tỉ lệ tử vong trong vòng 30 ngày lên tới 15 - 20%. Điều trị dù thành công vẫn để lại hệ lụy kéo dài như suy giảm nhận thức, biến chứng tim mạch hoặc rút ngắn tuổi thọ.

Ngoài phế cầu, nhiều loại virus và vi khuẩn khác như RSV (virus hợp bào hô hấp) hay não mô cầu cũng đang trở thành mối đe dọa ngày càng lớn. RSV, vốn được xem là “thủ phạm” phổ biến gây viêm tiểu phế quản, thường khiến trẻ nhập viện trong mùa đông, xuân. Não mô cầu lại có thể bùng phát thành dịch trong cộng đồng với tốc độ lây lan nhanh, gây viêm màng não và để lại di chứng nặng nề. Đáng lo ngại hơn, các tác nhân này còn đang gia tăng khả năng kháng thuốc, khiến điều trị ngày càng khó khăn và tốn kém.

Bệnh nhân mắc viêm phổi nặng có thể cần thở máy dài ngày, tiêu tốn hàng trăm triệu đồng viện phí, chưa kể chi phí chăm sóc hậu điều trị. Đối với người lớn tuổi có bệnh nền, mỗi lần viêm phổi tái phát có thể đẩy nhanh tiến trình suy giảm chức năng cơ thể, làm tăng nguy cơ nhập viện lặp lại. Với trẻ nhỏ, nhiễm trùng hô hấp trong giai đoạn đầu đời không chỉ đe dọa tính mạng mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài.

Trước thực tế này, nhiều chuyên gia cho rằng phòng ngừa chủ động bằng vắc xin chính là biện pháp then chốt. Bằng cách tạo miễn dịch từ sớm, vắc xin giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh, giảm nhập viện, đồng thời tạo nên hiệu quả cộng đồng khi nhiều người được bảo vệ cùng lúc. Đây là lý do khiến nhiều quốc gia ưu tiên tiêm chủng không chỉ cho trẻ em mà còn mở rộng sang người trưởng thành, đặc biệt là người trên 50 tuổi hoặc có bệnh mãn tính.

Giáo sư Antonio Torres, chuyên ngành Hô hấp, Đại học Barcelona (Tây Ban Nha) nhận định, dự phòng bệnh phế cầu đang bước vào giai đoạn mới khi người lớn tuổi trở thành nhóm trọng tâm. Điều này không chỉ giúp giảm tỷ lệ bệnh nặng mà còn góp phần quản lý hiệu quả các bệnh nền, cải thiện chất lượng sống. Chi phí cho tiêm ngừa thấp hơn rất nhiều so với điều trị, đồng thời giảm nhu cầu sử dụng kháng sinh.

Bên cạnh tiêm chủng, các biện pháp phòng ngừa khác cũng cần được kết hợp đồng bộ như dinh dưỡng hợp lý, luyện tập thể dục, giữ vệ sinh cá nhân và hạn chế các yếu tố nguy cơ như thuốc lá, rượu bia. Sự kết hợp giữa phòng ngừa bằng vắc xin và thay đổi lối sống sẽ tạo nên “lá chắn kép”, vừa bảo vệ cá nhân, vừa giảm tải cho hệ thống y tế.

Thách thức hiện nay là sự thay đổi dịch tễ của phế cầu. Khi các chủng phổ biến đã được kiểm soát nhờ vắc xin, những chủng khác ngoài phạm vi bảo vệ có xu hướng gia tăng, gây ra hiện tượng thay thế týp huyết thanh. Điều này buộc ngành y tế phải tăng cường giám sát và liên tục điều chỉnh chiến lược phòng ngừa. Song song đó, tình trạng kháng kháng sinh ngày càng lan rộng, biến nhiều ca bệnh vốn đơn giản thành phức tạp, làm tăng chi phí điều trị và nguy cơ tử vong.

Các chuyên gia cảnh báo, nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, kháng thuốc có thể khiến những bệnh lý thông thường trở thành “bản án tử”. Chính vì vậy, tăng cường phòng ngừa bằng vắc xin và giảm lạm dụng kháng sinh là con đường bền vững duy nhất.

Góc nhìn thực tiễn từ Việt Nam

Tại Việt Nam, các bác sĩ tuyến đầu cũng ghi nhận nhiều ca bệnh phức tạp do phế cầu và RSV gây ra. TS.BS Phan Hữu Phúc, Phó giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương chia sẻ: “Không ai muốn nhìn thấy một đứa trẻ phải chiến đấu với tình trạng bệnh nặng. Phế cầu khuẩn là nguyên nhân chiếm hơn một nửa số ca tử vong do nhiễm trùng đường hô hấp dưới ở trẻ em. Vì vậy, phòng ngừa chủ động ngay từ những tháng đầu đời, thậm chí từ khi còn trong bụng mẹ, là hành động thiết thực nhất để bảo vệ thế hệ mai sau”.

Đối với người cao tuổi, các chuyên gia khuyến cáo nên tiêm phòng phế cầu và cúm định kỳ, đồng thời duy trì kiểm soát tốt bệnh nền như tim mạch, tiểu đường, COPD. Đây là nhóm đối tượng có nguy cơ nhập viện cao gấp nhiều lần, do đó việc tiêm chủng không chỉ mang ý nghĩa cá nhân mà còn giảm gánh nặng tài chính cho gia đình và xã hội.

Trong bối cảnh đó, nhiều đơn vị y tế và doanh nghiệp dược phẩm quốc tế đã phối hợp cập nhật dữ liệu, chia sẻ kinh nghiệm nhằm hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực phòng ngừa bệnh truyền nhiễm. Gần đây nhất, tại Đà Nẵng, Pfizer Việt Nam cùng Hội Hen, Dị ứng Miễn dịch Lâm sàng TP.HCM tổ chức hội thảo khoa học với hơn 400 chuyên gia trong và ngoài nước tham dự, tập trung thảo luận các bệnh lý lây nhiễm thường gặp và vai trò của vắc xin trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hội thảo khoa học “Giải pháp ngăn ngừa các bệnh lý lây nhiễm thường gặp và vai trò của vắc xin” quy tụ hơn 400 chuyên gia trong và ngoài nước tham dự.

Tại hội thảo, đại diện Pfizer Việt Nam ông Darrell Oh khẳng định: “Việc chia sẻ dữ liệu cập nhật và sáng kiến đổi mới sẽ giúp ngành y tế định hình chiến lược phòng ngừa phù hợp hơn. Pfizer cam kết đồng hành cùng Việt Nam xây dựng hệ thống y tế bền vững, sẵn sàng ứng phó với những thách thức sức khỏe hiện tại và trong tương lai”.

Điểm chung từ các khuyến nghị của giới chuyên môn là cần xem tiêm chủng như một phần cốt lõi của chính sách y tế trọn đời. Từ trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành đến người cao tuổi, mỗi giai đoạn đều có nhu cầu phòng ngừa riêng biệt. Duy trì lá chắn bảo vệ xuyên suốt không chỉ giúp giảm gánh nặng bệnh tật cho từng cá nhân mà còn tạo ra lợi ích cộng đồng bền vững.

Khi tuổi thọ ngày càng tăng, một hệ thống y tế chỉ tập trung vào điều trị sẽ không thể đáp ứng đủ. Phòng bệnh bằng vắc xin kết hợp cùng các giải pháp lối sống lành mạnh mới là hướng đi chiến lược để bảo đảm sức khỏe toàn dân, đồng thời giúp tiết kiệm chi phí y tế cho quốc gia.