Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam khai mở ngày 10/8/2017 với sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu. Sau gần hai năm đi vào hoạt động, thị trường đã có sự tăng trưởng nhanh và khá ấn tượng. Kết quả này tạo sự tự tin cho việc xây dựng sản phẩm phái sinh tiếp theo.

Theo dự kiến vào đầu tháng 7/2019, TTCK Việt Nam sẽ đón nhận thêm một sản phẩm phái sinh mới là Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. Việc ra mắt sản phẩm này sẽ giúp nhà đầu tư có thêm lựa chọn đầu tư và hứa hẹn là một công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất hữu hiệu, đặc biệt là nhà đầu tư tổ chức.

Về khung pháp lý

Hệ thống văn bản cho việc vận hành sản phẩm mới đã đầy đủ. Sau một thời gian hoạt động, hệ thống các quy chế của Trung tâm Lưu ký chứng khoán và Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) đã được rà soát, điều chỉnh để phù hợp với thực tế triển khai.

Ngày 27/12/2018, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 127/2018/TT-BTC quy định giá dịch vụ trong lĩnh vực chứng khoán áp dụng tại Sở Giao dịch chứng khoán và Trung tâm Lưu ký chứng khoán và Thông tư số 128/2018/TT-BTC quy định giá dịch vụ trong lĩnh vực chứng khoán áp dụng tại các tổ chức kinh doanh chứng khoán, ngân hàng thương mại tham gia vào thị trường chứng khoán Việt Nam, bắt đầu áp dụng từ 15/2/2019.

Về sản phẩm

Sau khi nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng, TPCP có kỳ hạn 5 năm(1) đã được lựa chọn làm tài sản cơ sở cho Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ 5 năm. Đây là loại TPCP có tỷ lệ trúng thầu cao nhất, tính thanh khoản cao hơn so với các loại TPCP khác.

Về thiết kế và phê duyệt sản phẩm, mẫu Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm đã chính thức được UBCK chấp thuận từ ngày 30/7/2018. Trên cơ sở đó, HNX đã công bố mẫu Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm tới các thành viên thị trường trên website của Sở cũng như tại các chương trình đào tạo về sản phẩm mới.

Về chuẩn bị hệ thống giao dịch

Về hệ thống, từ trước thời điểm khai trương thị trường vào tháng 8/2017, hệ thống giao dịch phái sinh cho sản phẩm Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ đã được chuẩn bị sẵn sàng. HNX và Trung tâm Lưu ký chứng khoán đã thực hiện kiểm thử hệ thống nội bộ và cũng đã tiến hành kiểm thử hệ thống tích hợp với các đơn vị thành viên đối với sản phẩm Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ, đến nay, quá trình kiểm thử hệ thống đã hoàn tất.

Nhìn chung, các đợt kiểm thử nội bộ, kiểm thử với thành viên và đối tác cung cấp dữ liệu đều đã được thực hiện đầy đủ, đúng quy trình, đúng tiến độ, và trên hết là đảm bảo tất cả các thành viên đăng ký kiểm thử đều được hỗ trợ, hướng dẫn làm quen với mọi hoạt động và nghiệp vụ của thị trường cho sản phẩm phái sinh đặc thù là Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ.

Về giám sát giao dịch

Về hoạt động giám sát giao dịch chứng khoán phái sinh, công tác này đã được HNX thực hiện ngay từ khi khai trương thị trường với sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30.

Đối với sản phẩm Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ dự kiến triển khai, Sở đã tập trung nghiên cứu, thiết lập hệ thống giám sát và sắp xếp nguồn nhân sự nhiều kinh nghiệm sẵn sàng phục vụ công tác giám sát giao dịch sản phẩm này.

Hoạt động giám sát được tổ chức liên tục hàng ngày, theo sát diễn biến của thị trường và nhanh chóng phát hiện các dấu hiệu giao dịch bất thường để báo cáo UBCK xem xét, tiếp tục xử lý theo quy định tại Thông tư 115/2017/TT-BTC.

Mô phỏng cơ chế giao dịch Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ

Giao dịch của Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ được thực hiện tương tự như sản phẩm HĐTL chỉ số cổ phiếu. Điểm khác biệt lớn nhất giữa hai sản phẩm này là, sản phẩm Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ được thanh toán tại thời điểm đáo hạn bằng chuyển giao vật chất khác với sản phẩm HĐTL chỉ số cổ phiếu là thanh toán bằng tiền.

Tại thời điểm đáo hạn, người nắm giữ vị thế mua thanh toán tiền và người nắm giữ vị thế bán chuyển giao tài sản cơ sở là TPCP được lựa chọn trong rổ trái phiếu chuyển giao.

Việc lựa chọn hình thức thanh toán này sẽ giúp giảm thiểu khả năng thao túng giá của sản phẩm Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ tại thời điểm đáo hạn.

(*1) TPCP có kỳ hạn 5 năm, mệnh giá 100.000 đồng, lãi suất danh nghĩa 5,0% năm, trả lãi định kỳ 12 tháng/lần, trả gốc một lần khi đáo hạn.