Hướng đi mới và chiến lược phát triển

Nằm trong địa bàn quản lý của Vườn quốc gia Ba Bể, Hồ Ba Bể được ghi nhận là hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất Việt Nam với chiều dài hơn 8 km, diện tích mặt nước khoảng 650 ha, nằm ở độ cao khoảng 150 m so với mực nước biển. Hồ được bao bọc bởi rừng nguyên sinh, núi đá vôi, hang động tự nhiên và dòng sông xuyên qua, tạo nên hệ sinh thái đa dạng, cảnh quan hùng vĩ.

Du khách khám phá Hồ Ba Bể. Ảnh: Hạnh Phúc.

Bên cạnh thiên nhiên, Ba Bể còn nổi bật với văn hóa của cộng đồng dân tộc thiểu số Tày, Nùng, Dao, Mông… Sự kết hợp giữa rừng nguyên sinh, mặt nước trong xanh và bản sắc văn hóa bản địa trở thành lợi thế lớn để phát triển du lịch trải nghiệm, giáo dục môi trường, văn hóa.

Với trạng thái này, tỉnh Thái Nguyên sau khi sáp nhập với tỉnh Bắc Kạn (cũ) đang có lợi thế lớn để “giải phóng” tiềm năng du lịch tại Ba Bể và khu vực lân cận, mở ra hướng đi mới cho ngành du lịch địa phương.

Thời gian gần đây, tỉnh Thái Nguyên đã đặt mục tiêu xây dựng các sản phẩm du lịch xanh, trải nghiệm thiên nhiên, giáo dục môi trường và văn hóa bản địa tại Ba Bể. Cơ sở của chiến lược này bắt đầu từ việc chú trọng đầu tư hạ tầng giao thông, dịch vụ du lịch thân thiện môi trường và liên kết vùng.

Một bước ngoặt quan trọng chính là việc cuối tháng 6/2025 Chính phủ Việt Nam phê duyệt Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích danh thắng cấp quốc gia đặc biệt tại hồ Ba Bể, giao tỉnh Thái Nguyên thực hiện. Khu vực lập quy hoạch rộng 10.048 ha, gồm khu bảo vệ I hơn 952 ha, khu bảo vệ II hơn 9.095 ha và khu vực phát huy giá trị di tích hơn 136 ha nằm ngoài khu bảo vệ.

Quy hoạch xác lập 4 không gian chức năng chính: phía Bắc khai thác sông, thác, hang động và văn hóa bản địa kết nối với Na Hang (tỉnh Tuyên Quang); phía Nam hình thành khu bảo tồn và du lịch dọc sông Lèng; phía Đông xây dựng trung tâm đón tiếp và phát triển du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng; phía Tây là không gian bảo tồn và khai thác văn hóa cộng đồng người H’Mông kết hợp nghỉ dưỡng và sinh thái.

Mục tiêu được Chính phủ đặt ra là đưa hồ Ba Bể trở thành khu du lịch quốc gia trước năm 2030 và trung tâm du lịch trọng điểm của vùng Trung du và miền núi phía Bắc.

Quang cảnh Hồ Ba Bể. Ảnh: Hạnh Phúc.

Ông Triệu Thế Khôi, Giám đốc Ban Quản lý Vườn quốc gia Ba Bể cho biết: “Trên cơ sở các văn bản chỉ đạo cấp trên, đơn vị đang từng bước triển khai theo lộ trình, kế hoạch nhằm khai thác và phát huy các giá trị tiềm năng tự nhiên về cảnh quan, môi trường và văn hóa; xây dựng các loại sản phẩm du lịch, các tuyến điểm tổ chức du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong khu vực Vườn quốc gia Ba Bể. Tạo điều kiện để người dân, cộng đồng địa phương tham gia các hoạt động du lịch, từ đó góp phần phát triển kinh tế địa phương”.

Theo ông Triệu Thế Khôi, mục tiêu đặt ra đến năm 2030 là thu hút khoảng 8 dự án đầu tư thuê môi trường rừng; đón 450.000 lượt khách mỗi năm (trong đó khách quốc tế chiếm 20 %); tăng thời gian lưu trú từ 3 ngày trở lên; tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 2.000 lao động; và đảm bảo tuyến điểm du lịch đáp ứng tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và bảo tồn thiên nhiên.

Ông Nguyễn Văn Du, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Bắc Kạn nhận định: “Hiện nay, Vườn quốc gia Ba Bể đã được đầu tư về hạ tầng để đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch, trong đó nổi bật là tuyến đường nối từ thành phố Bắc Kạn đến hồ với quãng đường chỉ hơn 40 km; tuyến đường vòng quanh hồ cũng được nâng cấp, mở rộng để khách du lịch và người dân đi lại thuận tiện. Nếu được sự quan tâm hơn nữa của lãnh đạo tỉnh Thái Nguyên về các cơ chế, chính sách phù hợp, đầu tư đủ mạnh và có tầm nhìn lâu dài thì du lịch hồ Ba Bể sẽ có bước phát triển mới mang tính bền vững”.

Liên kết vùng, khai thác tiềm năng sau sáp nhập

Việc sáp nhập giữa tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn là bước chuyển mang tính chiến lược. Thái Nguyên mới được hưởng lợi từ việc sở hữu tài nguyên du lịch đa dạng hơn, với giá trị được cộng hưởng từ các khu bảo tồn và vườn quốc gia như Ba Bể. Cơ hội tăng cường liên kết và hợp tác phát triển du lịch với các tỉnh như Hà Nội, Tuyên Quang, Phú Thọ, Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Ninh trở nên rõ nét hơn.

Có cơ sở để nhìn nhận rằng ngành du lịch của Thái Nguyên đang đứng trước ngưỡng cửa của một kỷ nguyên phát triển mới. Với lợi thế cảnh quan, văn hóa, sinh thái của Ba Bể, tỉnh có thể vươn mình mạnh mẽ và khẳng định vị thế trên bản đồ du lịch cả nước.

Một góc bến thuyền bản Pác Ngòi, Ba Bể, Thái Nguyên. Ảnh: Hạnh Phúc.

Để thành công, Thái Nguyên cần quy hoạch không gian du lịch hợp lý, gắn liền với bảo tồn thiên nhiên và khai thác có kiểm soát. Hạ tầng giao thông, hệ thống lưu trú, dịch vụ hỗ trợ phải được đầu tư đồng bộ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách. Đào tạo nguồn nhân lực địa phương, nâng cao kỹ năng du lịch cộng đồng cũng là nhiệm vụ quan trọng giúp người dân vừa là chủ thể vừa là người hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động du lịch.

Không thể phủ nhận rằng Ba Bể đang được chú ý nhưng vẫn đang phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Dịch vụ du lịch hiện vẫn mang tính phân mảnh, thiếu đa dạng; hạ tầng kỹ thuật còn hạn chế; kết nối với các trung tâm du lịch lớn chưa thật sự mạnh mẽ. Công tác bảo tồn, phát triển vẫn chưa có sự cân bằng rõ ràng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ thiên nhiên.

Theo đánh giá tại hồi tháng 7/2025, hồ Ba Bể với cảnh quan và hệ sinh thái đặc biệt đã được xác định là hạt nhân của chiến lược du lịch sinh thái. Tuy nhiên, để thực sự vươn tới tầm khu vực, cần một cú hích mạnh mẽ về tư duy quy hoạch và hành động thực tế trong đầu tư hạ tầng, dịch vụ và thu hút nguồn lực.

Một số giải pháp trọng tâm được định hướng như: quy hoạch và quản lý phát triển du lịch bền vững, gắn quy hoạch vùng du lịch với bảo tồn sinh thái, văn hóa; phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng như tour sinh thái trải nghiệm bản làng, chèo thuyền kayak trên hồ, trekking rừng nguyên sinh; kết nối du lịch Ba Bể với ATK Định Hóa (Thái Nguyên), hồ Na Hang (Tuyên Quang) để tạo chuỗi sản phẩm liên tỉnh.

Trong kỷ nguyên số, việc ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý và quảng bá du lịch Ba Bể là bước đi cần thiết. Việc số hóa điểm đến, phát triển hướng dẫn du lịch thông minh, truyền thông đa phương tiện và mạng xã hội, hợp tác với các tổ chức trong và ngoài nước để đưa Ba Bể ra thế giới sẽ góp phần tăng tính cạnh tranh và thu hút đầu tư.

Đồng thời, hỗ trợ người dân làm du lịch cộng đồng cần phối hợp bài bản: đào tạo kỹ năng phục vụ, quản lý homestay, giao tiếp du lịch; phát triển sản phẩm OCOP gắn với du lịch như mắm tép chua Ba Bể, rượu men lá, khăn thổ cẩm, sản phẩm thủ công lưu niệm.

Việc đưa Hồ Ba Bể vươn tầm không đơn giản là phát triển một điểm đến mới mà là hiện thực hóa một chiến lược phát triển bền vững kết hợp giữa bảo vệ thiên nhiên, phát triển kinh tế du lịch và nâng cao đời sống người dân. Sự đồng hành giữa nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng là yếu tố quyết định.

Lãnh đạo tỉnh Thái Nguyên cần chủ động tham mưu cấp có thẩm quyền xây dựng cơ chế phối hợp giữa Ban Quản lý Vườn quốc gia Ba Bể, chính quyền địa phương và cộng đồng để cùng quản lý tài nguyên bền vững, tạo thành chuỗi sản phẩm du lịch trải nghiệm sinh thái, văn hóa bản địa, khám phá thiên nhiên. Với nền tảng thiên nhiên đẹp, quy hoạch tầm quốc gia và động thái tích cực từ cộng đồng địa phương, hồ Ba Bể hoàn toàn có thể vươn mình trở thành trung tâm du lịch sinh thái, văn hóa hàng đầu miền Bắc.