Mỹ rút khỏi Thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu khiến thỏa thuận này có nguy cơ bị nhiều nước khác không áp dụng.

Tham vọng cải tổ chế độ thuế toàn cầu

Trong sắc lệnh vừa ký cách đây ít ngày, Tổng thống Donald Trump yêu cầu Đại diện Thương mại Mỹ kích hoạt lại các cuộc điều tra đã khởi động trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, nhằm xem xét thuế DST mà nhiều quốc gia EU cũng như Vương quốc Anh và Thổ Nhĩ Kỳ áp lên các công ty Mỹ. Sắc lệnh cũng gợi mở các cuộc điều tra mới đối với các quốc gia khác, bao gồm Canada.

“Chính quyền của tôi sẽ không để các công ty và người lao động Mỹ cũng như các lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ bị tổn hại bởi những chính sách và hoạt động chống cạnh tranh một chiều của các chính phủ nước ngoài”, Tổng thống Donald Trump khẳng định.

Kể từ khi trở lại nắm quyền vào ngày 20/1, Tổng thống Donald Trump đã tìm cách định hình lại quan hệ thương mại của Mỹ với thế giới, đe dọa và thực hiện một loạt biện pháp thuế quan đối với nhiều quốc gia và lĩnh vực khác nhau. Đặc  biệt, thuế DST được đưa vào tầm ngắm trong bối cảnh ông chủ Nhà Trắng tìm cách tháo gỡ cho các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ đang hoạt động ở nước ngoài, đồng thời cải tổ chế độ thuế toàn cầu.

Theo sắc lệnh, Washington sẽ xem xét các loại thuế do chính phủ nước ngoài áp đặt đối với các công ty Mỹ và bất kỳ quy định hoặc chính sách nào “cản trở sự tăng trưởng” hoặc “gây nguy hại đến sở hữu trí tuệ” của các công ty Mỹ đang hoạt động ở nước ngoài. “Những gì họ đang làm với chúng ta ở các quốc gia khác là rất tệ đối với kỹ thuật số”, ông Trump nhận xét trước khi ký sắc lệnh.

Thông thường, các quốc gia đánh thuế lợi nhuận của công ty dựa trên các cơ sở vật lý, chẳng hạn cửa hàng, nhà máy, nhà nhập khẩu hoặc văn phòng. Tuy nhiên, với sự phát triển bùng nổ của công nghệ, các mô hình kinh doanh số đã phá vỡ cách đánh thuế truyền thống, bằng cách cho phép các công ty tạo ra doanh thu trực tiếp từ người dùng ở một quốc gia mà họ không có sự hiện diện vật lý.

Một số chính phủ coi thuế DST là nỗ lực hợp pháp để đánh thuế hoạt động kinh tế trong khu vực pháp lý của họ, nhưng các bên chỉ trích cho rằng, quyền đánh thuế lợi nhuận doanh nghiệp theo các nguyên tắc truyền thống thuộc về khu vực pháp lý nơi dịch vụ kỹ thuật số được phát triển và quản lý. Thật vậy, thuế DST mà các nước áp lên các “ông lớn” công nghệ Mỹ, bao gồm Google của Alphabet, Facebook của Meta, Apple và Amazon, lâu nay vốn là “cái gai” trong mắt Washington.

Vương quốc Anh, Pháp, Italia, Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Áo và Canada đã đánh thuế doanh thu bán hàng của 4 nhà cung cấp dịch vụ số kể trên của Mỹ, cùng các cung cấp khác trong phạm vi biên giới của họ.

Do đó, ngay ở nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump, Đại diện Thương mại Mỹ đã đề xuất áp dụng Mục 301 về các hoạt động thương mại không công bằng đối với một số quốc gia sau khi cơ quan này phát hiện rằng, các công ty Mỹ bị phân biệt đối xử trong áp dụng thuế, từ đó mở đường cho Washington đề ra các mức thuế quan trả đũa đối với một số mặt hàng nhập khẩu.

Đến thời Tổng thống Joe Biden, bà Katherine Tai, Đại diện Thương mại Mỹ vào năm 2021 đã công bố mức thuế 25% đối với hàng nhập khẩu trị giá hơn 2 tỷ USD từ 6 quốc gia, nhưng ngay sau đó đã đình chỉ áp dụng mức thuế này để xúc tiến các cuộc đàm phán về một thỏa thuận thuế toàn cầu. Các cuộc đàm phán đó đã dẫn đến thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu 15%, nhưng thỏa thuận này chưa được Quốc hội Mỹ phê chuẩn.

Ở nhiệm kỳ này, Tổng thống Donald Trump đã cân nhắc đáp trả thuế DST từ tuần trước, khi ông cho biết sẽ áp thuế đối với hàng hóa từ Canada và Pháp. Thông tin được Nhà Trắng công bố vào thời điểm đó cho biết, mỗi quốc gia nói trên đã thu được hơn 500 triệu USD mỗi năm từ thu thuế DST.

Ngoài ra, Nhà Trắng cũng cho biết, sẽ đặc biệt xem xét kỹ lưỡng cách các công ty Mỹ được đối xử theo Đạo luật Thị trường kỹ thuật số và Đạo luật Dịch vụ kỹ thuật số của EU.

Các nguồn tin mới tiết lộ với Reuters rằng, Google sẽ bị cáo buộc vi phạm Đạo luật Thị trường kỹ thuật số sau khi các thay đổi được đề xuất đối với kết quả tìm kiếm của họ không giải quyết được mối quan ngại của cơ quan quản lý chống độc quyền EU và các đối thủ của họ.

Cú hích cho xây dựng khung khổ mới về hợp tác thuế

Trở lại nắm quyền ở nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Donald Trump lập tức tạo “cơn mưa” sắc lệnh hành pháp, đáng kể là việc rút Mỹ khỏi Thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu với gần 140 quốc gia, cùng với tuyên bố rằng mức thuế tối thiểu toàn cầu 15% “không có hiệu lực hoặc tác động nào ở Mỹ”, đồng thời ra lệnh cho Bộ Tài chính chuẩn bị các phương án cho “các biện pháp bảo hộ”.

Theo thỏa thuận của OECD, tất cả các công ty đa quốc gia có quy mô lớn (doanh thu trên 750 triệu EUR/năm) phải đóng mức thuế tối thiểu là 15% tại tất cả các khu vực pháp lý (lãnh thổ) nơi họ hoạt động. Năm 2021, có 136 quốc gia đã đồng ý với thỏa thuận này và một số quốc gia bắt đầu thực hiện vào năm 2024. Chính quyền Tổng thống Joe Biden nằm trong số những quốc gia đã đồng ý áp dụng, nhưng vẫn chưa bắt đầu thực hiện.

Khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump đe dọa các biện pháp bảo hộ mà bất kỳ quốc gia nước ngoài nào đánh thuế các công ty Mỹ “có tính chất ngoài lãnh thổ hoặc ảnh hưởng không cân xứng đến các công ty Mỹ”.

Sắc lệnh của Tổng thống Donald Trump thực sự đã buộc “các quốc gia từ bỏ chủ quyền thuế bằng vũ lực kinh tế”, theo đánh giá của Mạng lưới Công lý thuế (TJN) - một tổ chức vận động của Anh, bao gồm một liên minh các nhà nghiên cứu và nhà hoạt động có chung mối quan tâm về việc tránh thuế, cạnh tranh thuế và thiên đường thuế.

Phía TJN cho rằng, sắc lệnh của Tổng thống Donald Trump sẽ phá hỏng những nỗ lực của OECD nhằm hạn chế tình trạng các doanh nghiệp đa quốc gia trốn tránh nghĩa vụ thuế, bằng cách chuyển lợi nhuận khỏi các khu vực pháp lý nơi họ kiếm được thu nhập sang các khu vực pháp lý có mức thuế thấp hơn.

Còn theo lý giải của OECD, mức thuế tối thiểu toàn cầu 15% nhằm “đảm bảo rằng các doanh nghiệp đa quốc gia lớn phải trả mức thuế tối thiểu cho thu nhập của họ tại mỗi khu vực pháp lý mà họ hoạt động, do đó làm giảm động cơ chuyển lợi nhuận và đặt ra mức sàn cho cạnh tranh thuế, chấm dứt cuộc chạy đua xuống đáy về thuế suất thuế doanh nghiệp”.

Theo ước tính, mức thuế tối thiểu toàn cầu sẽ giúp tăng tổng doanh thu thuế thu nhập doanh nghiệp từ 155 tỷ USD đến 192 tỷ USD mỗi năm, hoặc từ 6,5% đến 8,1% doanh thu thuế thu nhập doanh nghiệp toàn cầu hiện tại.

Tuy nhiên, nếu nhìn ở mặt tích cực, Giám đốc điều hành TJN Alex Cobham cho rằng, việc Mỹ rút khỏi Thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu có thể làm tăng sự ủng hộ toàn cầu cho các cuộc đàm phán về Công ước khung của Liên hợp quốc về hợp tác thuế quốc tế mà dự kiến khởi động vào tháng tới.

Nếu không có quy tắc nào được thông qua, thì quy tắc thứ ba trong Thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu của OECD sẽ được kích hoạt, tức là quy định lợi nhuận chịu thuế dưới mức tối thiểu (Undertaxed Payment Rule - UTPR). Quy tắc này cho phép tất cả các quốc gia nơi công ty đa quốc gia hoạt động thu đủ thuế để gộp thành mức thu 15%. Và điều này cũng có thể bao gồm đánh thuế các hoạt động của công ty đa quốc gia ngay tại quốc gia có trụ sở công ty mẹ.

Theo Diễn đàn Quản lý thuế châu Phi (ATAF), có vẻ như quy tắc UTPR sẽ khiến ông Donald Trump bận tâm, bởi ông coi đó là một loại thuế “ngoài lãnh thổ” đối với các công ty Mỹ. Đại diện ATAF cũng cho biết, ông không nghĩ Washington sẽ lo lắng về việc các công ty đa quốc gia của mình bị một quốc gia áp mức thuế 15% đối với lợi nhuận tạo ra tại quốc gia đó.