Để lôi kéo người dùng, đặc biệt là giới trẻ, các tập đoàn thuốc lá đã thay đổi chiến lược là không còn quảng bá trực diện sản phẩm như trước, mà khéo léo “ngụy trang” bằng hình ảnh hiện đại, hấp dẫn và ít độc hại.

Đã đến lúc chúng ta cần hành động quyết liệt hơn, đồng lòng hơn để phòng, chống tác hại của thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và gìn giữ tương lai của quốc gia.

Những thiết bị thuốc lá điện tử nhỏ gọn, nhiều màu sắc, mang hương vị trái cây, bánh ngọt... đang đánh trúng tâm lý tò mò, yêu thích sự mới lạ của thanh thiếu niên. Tuy nhiên, đằng sau lớp vỏ đẹp đẽ ấy là hàng loạt chất hóa học độc hại, có khả năng gây nghiện mạnh và đặc biệt nguy hiểm khi bị pha trộn với các chất ma túy như cần sa tổng hợp, ketamin, heroin…

Điều đáng lo ngại là hiện chưa có bằng chứng khoa học nào chứng minh thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng ít gây hại hơn thuốc lá điếu thông thường.

Ngược lại, các nghiên cứu trên thế giới đã nhiều lần chỉ ra tác hại của những sản phẩm này đến phổi, hệ hô hấp, tim mạch và cả não bộ. Đặc biệt, việc sử dụng sớm ở tuổi vị thành niên làm thay đổi cấu trúc não, ảnh hưởng đến khả năng học tập, ghi nhớ và dễ dẫn đến phụ thuộc nicotine, tiền đề của nghiện lâu dài.

Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc cao trên thế giới, với hơn 15 triệu người hút thuốc và hơn 103.300 ca tử vong mỗi năm liên quan đến thuốc lá.

Trong đó, khoảng 84.500 người chết do hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Đáng chú ý, phần lớn các trường hợp tử vong đều xảy ra trong độ tuổi lao động - lực lượng quan trọng nhất trong phát triển kinh tế - xã hội.

Không chỉ gây thiệt hại về sức khỏe, việc sử dụng thuốc lá còn tạo ra gánh nặng kinh tế rất lớn. Ước tính mỗi năm Việt Nam thiệt hại hơn 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP, bao gồm chi phí y tế trực tiếp, chi phí gián tiếp do bệnh tật, thiệt hại do tử vong sớm và số tiền người dân chi ra để mua thuốc lá. Khoản thiệt hại khổng lồ này cao gấp nhiều lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá hiện nay.

Sự phổ biến của thuốc lá còn kéo theo nhiều hệ lụy xã hội, như làm gia tăng tình trạng nghèo đói, vì người hút thuốc phải cắt giảm chi tiêu cho thực phẩm, giáo dục và chăm sóc sức khỏe để mua thuốc lá. Việc tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh trong cộng đồng, gây quá tải cho hệ thống y tế và ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực quốc gia trong tương lai.

Dù tỷ lệ hút thuốc lá truyền thống có xu hướng giảm trong 10 năm qua, nhưng các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng lại đang gia tăng nhanh chóng.

Theo Ths.Nguyễn Thị Thu Hương, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), các tập đoàn thuốc lá đang tập trung đẩy mạnh quảng cáo những sản phẩm này đến giới trẻ thông qua các hình thức gián tiếp như tài trợ sự kiện, sử dụng KOLs, lồng ghép trong nội dung giải trí và đặc biệt là khai thác tối đa nền tảng mạng xã hội.

Các chiến dịch quảng cáo này không chỉ đánh lừa người tiêu dùng bằng thông điệp “an toàn hơn” mà còn tạo ra xu hướng sử dụng như một lối sống, một biểu tượng thời trang. Điều đó càng khiến cho thanh thiếu niên dễ bị cuốn vào mà không ý thức được rằng mình đang bị dẫn dắt vào con đường nghiện nicotine và tiềm ẩn nguy cơ sử dụng các chất gây nghiện mạnh hơn.

Trước thực trạng đáng lo ngại này, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhiều lần cảnh báo và kêu gọi các quốc gia thực hiện nghiêm túc Điều 5.3 của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá, trong đó nhấn mạnh việc bảo vệ chính sách y tế công khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá.

WHO cũng khuyến nghị cần giám sát chặt chẽ các hoạt động quảng cáo, tiếp thị thuốc lá thế hệ mới; thực hiện lệnh cấm quảng cáo toàn diện trên mạng xã hội, nền tảng số và các kênh truyền thông đại chúng; đồng thời cần tăng thuế thuốc lá để giảm tiêu dùng và xây dựng môi trường không khói thuốc trong toàn xã hội.

Tuy nhiên, đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng Việt Nam hiện vẫn chưa đi đúng hướng để đạt được mục tiêu Chiến lược Quốc gia về kiểm soát thuốc lá.

Đặc biệt, đã có dấu hiệu cho thấy việc tiêu thụ thuốc lá, kể cả thuốc lá điện tử đang gia tăng trở lại. Do đó, cần một loạt giải pháp đồng bộ, mạnh mẽ hơn, không chỉ từ ngành y tế mà còn từ các bộ, ngành liên quan, nhà trường, truyền thông và chính mỗi người dân.

Bên cạnh điều chỉnh chính sách thuế, cần tổ chức các chiến dịch truyền thông sáng tạo, nhân văn, có khả năng chạm tới cảm xúc và nhận thức của cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Những buổi sinh hoạt chuyên đề trong trường học, các tọa đàm cộng đồng, hay truyền thông bằng hình ảnh trực quan sinh động… có thể là những cách hiệu quả để biến thông tin khoa học khô khan thành thông điệp có sức lan tỏa và thúc đẩy thay đổi hành vi.

Thuốc lá, dưới bất kỳ hình thức nào cũng đều độc hại và nguy hiểm. Việc tiếp tay cho thuốc lá điện tử lan rộng trong xã hội chính là đặt tương lai của thế hệ trẻ vào một vòng nguy hiểm không lối thoát.

Không thể chậm trễ, theo các chuyên gia y tế, chúng ta cần hành động quyết liệt hơn, đồng lòng hơn để phòng, chống tác hại của thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và gìn giữ tương lai của quốc gia.