Phó giám đốc ILO tại Việt Nam, bà Valentina Barcucci: “Ngoài tỷ lệ thất nghiệp, Việt Nam nên sử dụng thêm chỉ tiêu thiếu việc làm, lao động tiềm năng, lao động tự sản tự tiêu để phản ánh sát thực hơn về thị trường lao động”.

Đầu tuần tới, Tổng cục Thống kê chính thức công bố tình hình lao động, việc làm quý 3 và 9 tháng đầu năm 2021. Theo bà Nguyễn Thị Hương, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê (TCTK), tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm quý 3/2021 tăng cao nhất kể từ quý 1/2020.

Gần 11% thanh nhiên thành thị thất nghiệp

Nguyên nhân thất nghiệp và thiếu việc làm gia tăng, theo bà Hương là do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, rất nhiều  địa phương thực hiện giãn cách xã hội trên diện rộng, thậm chí là toàn bộ địa bàn cấp tỉnh khiến tất cả doanh nghiệp phải tạm dừng hoạt động, hoạt động cầm chừng trong một thời gian dài đã ảnh hưởng tiêu cực chưa từng có đến thị trường lao động, việc làm trong quý 3 khiến lao động đang làm việc trong nền kinh tế giảm mạnh so với quý trước và so với cùng kỳ năm trước.

Theo số liệu của TCTK, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên quý 3 ước tính là 49,2 triệu người, giảm 1,9 triệu người so với quý trước và giảm 2,1 triệu người so với cùng kỳ năm trước. Tính chung 9 tháng năm 2021, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên là 50,4 triệu người, giảm 200.000 người so với cùng kỳ năm trước; lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc là 49,1 triệu người, bao gồm 14,1 triệu người đang làm việc ở khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản, tăng 2,6% so với cùng kỳ; khu vực công nghiệp và xây dựng là 16,2 triệu người, giảm 1,4%; khu vực dịch vụ là 18,8 triệu người, giảm 2,3%.

“Trong 9 tháng đầu năm, tỷ lệ thất nghiệp là 2,67% (quý 3 là 3,43%), trong đó khu vực thành thị là 3,58%; nông thôn là 2,15%; tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên (từ 15-24 tuổi) là 7,85%, trong đó khu vực thành thị là 10,62%; khu vực nông thôn là 6,54%; tỷ lệ thiếu việc làm  là 3,04%, trong đó khu vực thành thị là 3,0% và nông thôn là 3,07%”, bà Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó vụ trưởng Vụ Thống kê dân số và lao động, TCTK thông tin thêm.

Ông Phạm Đình Thúy, Vụ trưởng Vụ Thống kê Công nghiệp và xây dựng, TCTK cho rằng, hoạt động của doanh nghiệp gặp khó khăn đương nhiên tác động tiêu cực đến thị trường lao động khiến tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm gia tăng.

“Trong 9 tháng đầu năm chỉ có 85.500 doanh nghiệp thành lập mới, thấp hơn nhiều so với cùng kỳ các năm trước. Đặc biệt là chưa bao giờ có hiện tượng doanh nghiệp thành lập mới ít hơn số doanh nghiệp rời khỏi thị trường như trong 9 tháng đầu năm nay với 45.100 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh; 32.400 doanh nghiệp chờ giải thể; 12.800 doanh nghiệp giải thể’, ông Thúy cho biết.

“Bình quân mỗi tháng trong 9 tháng đầu năm chỉ có 9.500 doanh nghiệp đăng ký thành lập nhưng có trên 10.000 doanh nghiệp ngừng, tạm ngừng, giải thể. Trên thực tế, số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường còn lớn hơn vì thực hiện giãn cách xã hội thậm chí nhiều địa phương trong 19 tỉnh khu vực Nam bộ, trong đó có 3 trung tâm kinh tế - công nghiệp là TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai còn thực hiện giãn cách nghiêm ngặt hơn Chỉ thị 16/TTg khiến rất nhiều doanh nghiệp đã chấm dứt hoạt động, rút lui khỏi thị trường nhưng chưa làm thủ tục với cơ quan thuế, cơ quan quản lý đăng ký kinh doanh. Vì vậy, số lượng lao động thất nghiệp, thiếu việc làm còn lớn hơn sau khi các doanh nghiệp này thực hiện các thủ tục hành chính cuối cùng với cơ quan quản lý nhà nước trước khi chấm dứt hoạt động”, ông Thúy nói thêm.

Tỷ lệ thất nghiệp chưa lột tả hết bức tranh thị trường lao động

Như vậy, mặc dù nền kinh tế gặp khó khăn chưa từng thấy nhưng trong 9 tháng đầu năm, tỷ lệ thất nghiệp của Việt Nam chỉ có 2,67%, thậm chí trong quý 3, hàng loạt địa phương thực hiện “nhà cách ly với nhà, tổ các ly với tổ, phường cách ly với phường” thì tỷ lệ thất nghiệp cũng chỉ dùng lại ở con số  3,43% - tỷ lệ thất nghiệp “trong mơ” của nhiều nước trên thế giới.

Tuy nhiên theo Phó giám đốc ILO tại Việt Nam, bà Valentina Barcucci, tỷ lệ thất nghiệp của Việt Nam chưa lột tả hết được bức tranh về thị trường lao động cũng như thất nghiệp. “Ở nhiều nước trên thế giới, thất nghiệp không phải là vấn đề quá quan trọng mà vấn đề quan trọng nằm ở chỗ thiếu việc và tỷ lệ lao động tiềm năng cao”, bà Valentina Barcucci nhấn mạnh.

“Việt Nam có tỷ lệ thất nghiệp thấp (tính theo thông lệ quốc tế) vì vậy nên xem xét sử dụng thêm các chỉ tiêu khác như thiếu việc làm, lao động tiềm năng, lao động tự sản tự tiêu để phản ánh sát thực hơn về thị trường lao động, đặc biệt xét trong bối cảnh của Covid-19 hiện nay. Bởi chỉ có bức tranh hoàn chỉnh về thị trường lao động, Chính phủ, các bộ ngành mới có các cơ chế, chính sách khai thác tối đa thị trường lao động vì lao động tiềm năng (người lao động không đi tìm kiếm việc làm), thiếu việc làm, lao động tự sản tự tiêu còn rất lớn. Cần phải khai thác tối đa lực lượng lao động để tạo ra sản phẩm cho xã hội”, bà Valentina Barcucci nói thêm.

Đại dịch Covid-19 không chỉ khiến người lao động bị thất nghiệp, ra khỏi lực lượng lao động bị mất thu nhập thường xuyên mà ngay cả những người có việc làm cũng bị giảm thu nhập. Bà Nguyễn Thị Thanh Mai cho biết, thu nhập bình quân tháng của lao động làm công hưởng lương trong quý 3 là 6 triệu đồng/tháng, giảm 780.000 đồng so với quý trước và giảm 510.000 đồng so với cùng kỳ năm trước, trong đó thu nhập của lao động nam là 6,4 triệu đồng/tháng, lao động nữ là 5,5 triệu đồng/tháng.

“Tính chung 9 tháng năm 2021, thu nhập bình quân tháng của lao động làm công hưởng lương ước tính là 6,7 triệu đồng/tháng, giảm 11.000 đồng so với cùng kỳ năm trước. Như vậy, tính từ đầu năm 2020 đến nay, so với cùng kỳ, thu nhập của người lao động không những không tăng như trước đây mà còn bị giảm”, bà Mai nói thêm.