Quốc lộ 19 được đánh giá là giao thông huyết mạch kết nối Tây Nguyên với đồng bằng.   Ảnh: Nguyễn Dũng

Điểm nghẽn giao thông

Ngoài Đắk Nông, các tỉnh còn lại, gồm: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng đều nằm trong top 10 tỉnh, thành có diện tích lớn nhất cả nước. Tuy đây là lợi thế về điều kiện tự nhiên, nhưng lại là trở ngại không nhỏ về giao thương khi hạ tầng chưa phát triển.

Hiện nay, phương thức vận tải chính ở Tây Nguyên là đường bộ và đường hàng không. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Văn Huyện, Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ Việt Nam, Tây Nguyên có đặc thù là không có giao thông đường biển cũng như đường sắt; trong khi đường hàng không chưa phải là chủ lực. Vì vậy, giao thông đường bộ vẫn chiếm chủ đạo ở vùng này.

Cụ thể, Tây Nguyên có đường bộ với tổng chiều dài trên 35.600 km; trên 3.000 km đường quốc lộ gồm hai trục dọc quan trọng là Quốc lộ 14 (đường Hồ Chí Minh) và Quốc lộ 14C chạy dọc biên giới.

Ngoài ra, Tây Nguyên còn có các tuyến quốc lộ ngang qua với tổng chiều dài khoảng 32.220 km.

Tại Hội nghị tổng kết thực hiện Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 18/1/2002 và Kết luận số 12-NQ/TW ngày 24/10/2011 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng an ninh vùng Tây Nguyên mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng chỉ ra nguyên nhân khiến vùng Tây Nguyên phát triển chưa xứng với tiềm năng có một phần do mạng lưới kết cấu hạ tầng vùng, liên vùng còn chưa đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu tạo đột phát cho phát triển.

Chỉ ra thực tế tỉnh Đắk Lắk còn một số hạn chế như tăng trưởng kinh tế chưa tương xứng với tiềm năng; phát triển còn thiếu tính ổn định và bền vững; thu hút đầu tư còn hạn chế, đặc biệt là thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, Bí thư Tỉnh ủy Đắk Lắk, ông Nguyễn Đình Trung cũng cho rằng, những hạn chế nêu trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là do xuất phát điểm kinh tế - xã hội của tỉnh thấp, kết cấu hạ tầng nội vùng chưa đồng bộ, đặc biệt là hạ tầng giao thông liên kết.

Thực tế, hệ thống giao thông đường bộ hiện nay ở Tây Nguyên đang bộc lộ nhiều điểm nghẽn.

Đơn cử như thực tế tại Quốc lộ 14. Hiện quốc lộ này “gánh” trách nhiệm là huyết mạch giao thông chính, kết nối giao thương hàng hóa giữa các tỉnh Tây Nguyên. Tuy nhiên tuyến đường này đã bị quá tải và chưa có tuyến đường nào mới để bổ sung.

Ngoài ra, kết nối giữa Tây Nguyên và các tỉnh miền Trung hiện nay vẫn dựa vào các tuyến quốc lộ đã có từ lâu. Dù được nâng cấp, sửa chữa thường xuyên nhưng các tuyến đường này vẫn là thách thức với nhiều tài xế xe khách, xe tải bởi có nhiều đèo dài, hiểm trở nên thời gian di chuyển lâu. Cạnh đó, tình trạng sạt lở núi, tai nạn giao thông vẫn diễn ra thường xuyên ở nhiều điểm đen trên các cung đường đèo này.

Việc tắc nghẽn giao thông khi xảy ra sạt lở núi hoặc tai nạn giao thông đã tiêu tốn khá nhiều thời gian vận chuyển hàng hóa.

Đường thông, hè sẽ thoáng

Tại nhiều hội thảo được tổ chức gần đây ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên,  các chuyên gia đều nhận định rằng, để miền Trung và Tây Nguyên có bước phát triển mang tính đột phá, bên cạnh phát triển đồng bộ hệ thống hạ tầng dọc, nhất thiết phải tối ưu hóa trục giao thông ngang để tạo liên kết từ Tây sang Đông, khai thác hiệu quả khu vực kinh tế Tây Nguyên và rộng hơn là phát huy hiệu quả vai trò là cánh cửa phía đông của tam giác phát triển Campuchia - Lào - Việt Nam.

Tây Nguyên là một thị trường mới. Tuy nhiên, đầu tư khu công nghiệp thì quan trọng nhất là vị trí kết nối tới sân bay, cảng biển, vùng lao động, trung tâm dịch vụ. Trên Tây Nguyên có nguồn khoáng sản, vật liệu đặc thù thì việc phát triển khu công nghiệp khai khoáng sẽ rất tốt.

Bà Nguyễn Thị Hồng Chuyên, Phó tổng giám đốc Capella Land

TS. Huỳnh Huy Hòa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Đà Nẵng từng chỉ ra, xây dựng kết cấu hạ tầng kết nối vùng miền Trung cần gắn với phát triển Tây Nguyên.

“Các tỉnh cần phối hợp kiến nghị các bộ, ngành Trung ương sớm đầu tư mở rộng, nâng cấp các tuyến đường quốc lộ nối Quảng Nam với Kon Tum, Quảng Ngãi với Măng Đen (Kon Tum), Bình Định với Gia Lai để kết nối hai tỉnh Tây Nguyên vào sự liên kết kinh tế với vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, từ vùng nguyên liệu đến các khu công nghiệp chế biến, từ nguồn hàng đến bến cảng,” TS. Huỳnh Huy Hòa đề xuất

Đồng tình với ý kiến này, TS. Trần Du Lịch, Thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia cũng cho rằng, quan trọng là liên kết vùng, trước mắt Pleiku, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Bình Định, Phú Yên cần liên kết trên 3 trục giao thông chính là Quốc lộ 14, 25 và 19 để tạo ra mối liên kết phát triển toàn vùng.

Cũng theo thống kê, từ năm 2016 - 2020, Bộ Giao thông Vận tải đã chỉ đạo thực hiện 7 dự án đường bộ tại Tây Nguyên với chiều dài khoảng 579 km, tổng kinh phí trên 14.500 tỷ đồng.

Đó là Dự án Cải tạo, nâng cấp các đoạn xung yếu trên Quốc lộ 24 đoạn qua tỉnh Kon Tum với tổng mức đầu tư trên 847 tỷ đồng, chiều  dài 31 km đã hoàn thành vào ngày 15/7/2022.

Hay Dự án Cải tạo, nâng cấp các đoạn xung yếu trên Quốc lộ 25 qua địa phận hai tỉnh Phú Yên và Gia Lai gồm 3 dự án thành phần với tổng vốn đầu tư 850 tỷ đồng đã cơ bản hoàn thành và đang hoàn thiện hồ sơ để đưa công trình vào sử dụng.

Đó còn là Dự án Kết nối giao thông khu vực Tây Nguyên (Dự án  nâng cấp, mở rộng Quốc lộ 19) dài khoảng 143 km, qua địa bàn Gia Lai (126 km) và Bình Định (17km), có tổng mức đầu tư khoảng hơn 3.600 tỷ đồng. Hiện gói thầu cuối cùng đã khởi công vào ngày 27/5/2022 với chiều dài 17 km, bao gồm mở rộng 7 km đường đèo An Khê.

Tuy nhiên, ngoài tuyến cao tốc Liên Khương - Prenn (TP. Đà Lạt, Lâm Đồng) đã vào sử dụng tháng 6/2008, cần nhìn nhận thực tế rằng, Tây Nguyên hiện vẫn chưa có tuyến đường cao tốc kết nối liên tỉnh.

Đến tháng 7/2022, Tây Nguyên mới có 1 dự án cao tốc đã được phê duyệt chính thức là Công trình đường bộ cao tốc Khánh Hòa - Buôn Ma Thuột giai đoạn 1, có nhu cầu sử dụng đất lên tới cỡ 938,54 ha, tổng mức đầu tư  là 21.935 tỷ đồng, chiều dài khoảng 117,5 km.

Dự án này sẽ hình thành trục ngang - kết nối Tây Nguyên với vùng duyên hải Nam Trung Bộ và kết nối với các trục dọc nhằm phát huy hiệu quả các dự án đã và đang đầu tư, tạo dư địa, động lực không gian phát triển vùng Tây Nguyên, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Ông Nguyễn Đình Trung cũng đề nghị Trung ương quan tâm, đầu tư các tuyến cao tốc kết nối tỉnh Đắk Lắk, cũng như các tỉnh Tây Nguyên với các tỉnh trong vùng, các khu vực và các tỉnh đầu tàu phát triển.

Trước đó, Chính phủ cũng đã đồng ý về chủ trương đầu tư bổ sung mới các dự án cao tốc đối với vùng Tây Nguyên như chủ trương nghiên cứu đầu tư tuyến đường cao tốc kết nối Kon Tum với Quảng Nam hồi tháng 6/2022.

Tại dự án này, Thủ tướng cũng giao Bộ Giao thông Vận tải, UBND tỉnh Quảng Nam và Công ty cổ phần Tập đoàn Trường Hải so sánh các phương án đầu tư để lựa chọn phương án tối ưu nhất.

Ngoài ra vào ngày 15/6/2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chỉ đạo UBND tỉnh Gia Lai chủ trì, phối hợp với Bộ Giao thông Vận tải, UBND tỉnh Bình Định, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) và một số đối tác nghiên cứu phương án đầu tư dự án xây dựng tuyến đường bộ cao tốc Quy Nhơn – Pleiku. Theo đó, có sự ưu tiên đầu tư theo phương thức BOT hay đối tác công tư (PPP) để huy động tối đa mọi nguồn lực tham gia với mục tiêu phấn đấu triển khai ngay trong nhiệm kỳ này.