Lo ngại về thủ tục hành chính

Việc sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP là vấn đề thu hút sự quan tâm của đông đảo cộng đồng doanh nghiệp trong thời gian qua.

Ban hành vào tháng 2/2018, Nghị định 15 quy định chi tiết một số điều của Luật An toàn thực phẩm. Nghị định được đánh giá là một mô hình cải cách hiệu quả trong quản lý an toàn thực phẩm, giúp doanh nghiệp tiết kiệm hàng triệu ngày công và hàng ngàn tỷ đồng/năm. 

Thực tiễn trong những năm triển khai Nghị định 15, ngành thực phẩm đã có sự tăng trưởng cao ngay cả trong đại dịch, đóng góp khoảng 15% vào GDP; 0,38 điểm phần trăm vào tăng trưởng GDP trong năm 2021; 1 điểm phần trăm vào tăng trưởng GDP năm 2022.

Tuy nhiên, bản Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 15 - được đưa ra lấy ý kiến rộng rãi trong cộng đồng doanh nghiệp, đang làm nảy sinh nhiều lo ngại về gia tăng thủ tục hành chính, cản trở hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Theo Hiệp hội Sữa Việt Nam, nhiều đề xuất mới trong Dự thảo làm tăng nặng cả 3 nhóm thủ tục hành chính gồm: Tự công bố sản phẩm, Đăng ký bản công bố sản phẩm và Đăng ký lại bản công bố. Điều này, theo Hiệp hội, không phù hợp với chủ trương chung của Nhà nước về “tăng cường đơn giản hóa và rút ngắn thời gian thủ tục hành chính, tạo thông thoáng và phát huy tối đa quyền của doanh nghiệp”.

Ví dụ, đối với thủ tục đăng ký lại, Dự thảo quy định 15 trường hợp khi có thay đổi phải đăng ký lại (tăng thêm 12 trường hợp), mà không có phân loại thay đổi lớn hay thay đổi nhỏ, là chưa đúng với quản lý rủi ro. Một số trường hợp rất bất hợp lý, cản trở sự tiến bộ của khoa học, như thay đổi phương pháp kiểm nghiệm cũng phải đăng ký lại.

“Quản lý dược phẩm rất chặt chẽ mà vẫn cho phép các thay đổi nhỏ chỉ cần thông báo, các thay đổi lớn phải nộp hồ sơ để duyệt, chỉ một số trường hợp thay đổi rất lớn phải đăng ký lại”, văn bản của Hiệp hội sữa nhấn mạnh.

Ngoài ra, nhiều quy định trong Dự thảo cũng đang được đánh giá là bất hợp lý, ví dụ như khái niệm về “thực phẩm bổ sung”, “thực phẩm chức năng lần đầu tiên đưa ra thị trường”...

Dự thảo quy định “Thực phẩm bổ sung chỉ được công bố thành phần bổ sung. Không được ghi, công bố khuyến cáo sức khỏe hoặc công dụng của thành phẩn bổ sung”. Trong khi đó, Thông tư 17/2023/TT-BYT của Bộ Y tế vẫn cho phép thực phẩm bổ sung công bố hàm lượng chất dinh dưỡng (Nutrient content claims) và công bố khuyến cáo sức khỏe (Health claims) nếu tuân thủ các yêu cầu cụ thể.

Tăng cường hậu kiểm là phương án đảm bảo an toàn thực phẩm.

Cần tập trung vào hậu kiểm trong thực tế

Theo Hiệp hội Thực phẩm minh bạch, để giải quyết vấn đề an toàn thực phẩm, Dự thảo sửa đổi Nghị định 15 nên tập trung vào vấn đề hậu kiểm trong thực tế, thay vì chỉ hậu kiểm trên hồ sơ.

Hiện nhiều quốc gia như Mỹ, Trung Quốc và Liên minh chấu Âu (EU) đều tập trung vào hậu kiểm. Doanh nghiệp phải tự tuân thủ và tiền kiểm chỉ áp dụng với đăng ký giấy phép sản xuất, sản phẩm đặc thù (Trung Quốc), chứ không cần công bố hợp quy toàn bộ sản phẩm như Việt Nam.

Ông Nguyễn Văn Chinh, Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Thực phẩm minh bạch, chủ trang trại Kim Sơn Farm (Hà Nội) tâm sự rằng, những doanh nghiệp làm ăn gian dối, sẽ làm tốt về mặt hồ sơ hơn các doanh nghiệp chân chính. “Doanh nghiệp chân chính chỉ lo làm sản phẩm, chăm sóc khách hàng đã đủ mệt. Còn các doanh nghiệp gian dối, họ có đủ thời gian, đủ lợi nhuận để làm đẹp hồ sơ. Nếu chỉ kiểm tra trên hồ sơ, không thể biết sản phẩm giả hay thật, mà cần thêm khâu hậu kiểm ở thực tế”.

Cũng theo ông Chinh, hậu kiểm không chỉ đặt áp lực lên các doanh nghiệp rằng họ cần phải “làm thật”, mà còn khuyến khích người tiêu dùng tin tưởng vào sản phẩm chất lượng và tạo cơ hội phát triển cho các phòng công nhận, phòng kiểm nghiệm của bên thứ 3 độc lập.

Tương tự với ý kiến của Hiệp hội Thực phẩm minh bạch, Hiệp hội Chè Việt Nam đề xuất Dự thảo cần chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm sản phẩm trên thị trường, triệt để cắt giảm điểm nghẽn về thủ tục hành chính

Đặc biệt, Dự thảo cần bổ sung một chương riêng về kiểm tra nhà nước đối với thức ăn đường phố, thực phẩm tươi sống, bếp ăn tập thể (nguyên nhân chính gây ngộ độc thực phẩm); thay vì chỉ tăng thủ tục hành chính với thực phẩm bao gói sẵn (hầu như không gây ngộ độc thực phẩm). Đây là cơ sở để khắc phục tình trạng “rau 2 luống, lợn 2 chuồng, thịt ngậm hóa chất”.

Đa số ý kiến các hiệp hội mong muốn Dự thảo sửa đổi Nghị định 15 sẽ áp dụng chuyển đổi số trong quản lý, trong đó yêu cầu thủ tục đăng ký, công bố thực phẩm phải được thực hiện trên môi trường điện tử.

Dự thảo cũng cần tăng cường trách nhiệm của cơ quan quản lý thực phẩm, quy định cụ thể trách nhiệm của người đứng đầu và người trực tiếp thi hành để thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật, khắc phục “tình trạng giải quyết chậm trễ kéo dài, yêu cầu bổ sung hồ sơ vượt quá số lần”.