“Cây vàng” đã hồi sinh rừng núi Bắc Hà

Dược liệu, “cây vàng” dưới tán rừng

Bắc Hà - vùng cao nguyên trắng của tỉnh Lào Cai từng được biết đến với mận tam hoa, khung cảnh núi non hùng vĩ và nền văn hóa Mông đậm đà. Song, nhiều năm qua, người dân nơi đây vẫn loay hoay trong cái vòng luẩn quẩn của đói nghèo, khi mà việc canh tác chủ yếu vẫn dựa vào cây ngô, cây lúa với hiệu quả kinh tế thấp. Thế nhưng vài năm trở lại đây, một hướng đi mới đã dần mở ra từ khi mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng được đưa vào thử nghiệm tại địa phương.

Ông Tráng Seo Kênh ở thôn Tẩn Chư, xã Tả Van Chư cho biết, trước đây gia đình ông chỉ trồng cây lúa, cây ngô nên quanh năm lúc nào cũng rơi vào tình trạng thiếu thốn trăm bề. Cũng giống như những hộ gia đình khác, dù đã nỗ lực bán mặt cho đất, bán lưng cho trời nhưng gia đình ông vẫn trong vòng xoáy khó khăn, chưa kể việc phải chăm lo cho 4 đứa con còn nhỏ. 

Việc kết hợp trồng dược liệu với phát triển du lịch sinh thái - văn hóa sẽ khai thác được tiềm năng bản địa, đặc biệt là tri thức truyền thống của đồng bào dân tộc. Khi người dân thấy rừng đem lại lợi ích thiết thực, họ sẽ chủ động bảo vệ rừng, gìn giữ bản sắc văn hóa của chính mình.


- Ông Nguyễn Quang Vĩnh, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lào Cai

“Sau khi HTX Nông nghiệp Cồ Dề Chải được thành lập, vợ chồng tôi được nhận vào làm việc. Khi thấy họ trồng dược liệu có hiệu quả, vợ chồng tôi quyết định liên kết với HTX trồng 0,4 ha tam thất và thất diệp nhất chi hoa. Công việc không khó nhưng phải thay đổi cách nghĩ, cách làm. Trước đây chưa có thu nhập thì nhà tôi khó khăn lắm, sau này đi làm mua được ti vi, 2 xe máy rồi”, ông Tráng Seo Kênh nói.

Với 90% đồng bào là dân tộc Mông, trong đó nhiều hộ chỉ quen với việc canh tác giản đơn trồng cây lúa, cây ngô để phục vụ nhu cầu của gia đình, việc thuyết phục các hộ chuyển đổi sang trồng dược liệu dưới tán rừng gặp những khó khăn nhất định.

Ông Sùng Seo Sếnh, Phó giám đốc HTX Nông nghiệp Cồ Dề Chải, xã Nậm Mòn cho biết, ban đầu người dân còn e dè không tham gia liên kết trồng dược liệu mặc dù được hỗ trợ vật tư đầu vào, hỗ trợ kỹ thuật và thu mua để ổn định đầu ra cho bà con... Thế nhưng, từ những hộ tiêu biểu mạnh dạn làm trước, bà con nhìn nhận thấy trồng dược liệu có hiệu quả nên sau khi cân nhắc đã quyết định tham gia chuỗi liên kết.

Tiêu biểu như gia đình ông Giàng Seo Vu ở thôn Lả Nhì Thàng, xã Tả Van Chư. Từ khi gia đình ông chuyển sang trồng 1 ha cây cát cánh, mỗi năm cây dược liệu này cho thu nhập khoảng 150-200 triệu đồng, nên có của ăn của để.

Mô hình liên kết bền vững giữa người dân - hợp tác xã - doanh nghiệp

Tỉnh Lào Cai đã xác định cây dược liệu là 1 trong 5 loại cây trồng chủ lực theo chiến lược phát triển nông nghiệp hàng hóa. Với điều kiện tự nhiên lý tưởng - hơn 68.000 ha rừng tự nhiên, độ cao từ 1.000 - 1.500 m, khí hậu mát mẻ quanh năm - Bắc Hà được quy hoạch phát triển 12 loài dược liệu bản địa và nhập nội.

Theo ông Nguyễn Xuân Giang, Trưởng phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Bắc Hà, cây dược liệu tại đây phát triển theo hai nhóm: nhóm lâu năm dưới tán rừng (sa nhân, thảo quả, giảo cổ lam, chè dây, tam thất hoang, các cây thuốc tắm, thuốc hỗ trợ xương khớp...) và nhóm hàng năm như cát cánh, atiso, đương quy, đan sâm, đẳng sâm. Nhóm cây lâu năm chủ yếu khai thác và chế biến thô phục vụ chăm sóc sức khỏe; trong khi nhóm hàng năm phục vụ sản xuất hàng hóa.

Để đảm bảo đầu ra ổn định cho người dân, nhiều đơn vị, doanh nghiệp và HTX tại Bắc Hà đã chủ động mở rộng vùng nguyên liệu, hình thành chuỗi liên kết từ lúc trồng đến lúc bao tiêu sản phẩm.

Ví dụ như Hợp tác xã Cồ Dề Chải đã phối hợp với CTCP VietRAP để đầu tư thương mại hóa sản phẩm và nghiên cứu khoa học phục vụ nhu cầu chăm sóc sức khỏe. Hay như cây atiso được HTX Na Hối ký hợp đồng trực tiếp với Công ty TNHH MTV TraphacoSapa. Cây cát cánh thì được ký kết hợp đồng tiêu thụ giữa Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện và các công ty như Nam Dược, Dược liệu Xanh Nam Hà, ANVY, Nguyễn Kiều…

Không chỉ mang lại giá trị kinh tế cho người dân, cây dược liệu còn góp phần đưa Bắc Hà trở thành điểm đến hấp dẫn của du lịch sinh thái.

Từ tháng 6 đến tháng 9 hàng năm là mùa hoa cát cánh nở rộ - tím biếc cả một vùng núi rừng, tạo nên một “thiên đường hoa” giữa đại ngàn. Đặc biệt, vùng trồng cát cánh tại Tả Van Chư là nơi đầu tiên ở Việt Nam đạt tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về dược liệu.

Trong mùa hoa, lượng khách du lịch tăng mạnh, nhiều đoàn khách tìm đến để chiêm ngưỡng, “check-in” và trải nghiệm. HTX Cồ Dề Chải đã tận dụng lợi thế này để xây dựng mô hình du lịch sinh thái gắn với thảo dược, tổ chức các hoạt động trải nghiệm như làm dầu gió, trộn muối thảo dược ngâm chân tại chỗ… từ đó hình thành chuỗi sản phẩm du lịch xanh đi cùng sản phẩm nông nghiệp.

Việc đưa cây dược liệu vào hoạt động du lịch được đánh giá rằng không chỉ giúp du khách hiểu hơn về văn hóa bản địa, phong tục tập quán mà còn giúp người dân tăng thêm thu nhập thông qua các sản phẩm chế biến từ dược liệu.

Ông Nguyễn Quang Vĩnh, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lào Cai nhận định: “Phát triển cây dược liệu dưới tán rừng vừa tạo sinh kế ổn định, vừa giúp bảo vệ rừng, tăng khả năng giữ nước, hấp thụ carbon và khai thác thêm giá trị đa dụng của rừng”.