Ông Bùi Xuân Hồi và ông Phan Đức Hiếu tại Tọa đàm "Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện".

Các chuyên gia đã nêu hàng loạt bất cập của cơ chế tính giá điện tại Tọa đàm "Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 20/8.

Xóa bỏ bù chéo trong giá điện

Chuyên gia về giá, ông Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng, "giá điện tại nước ta đang có 4 bất cập rất lớn".

Thứ nhất, giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường. Trong khi toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường, thì giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện.

Vì lẽ đó, kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn. Số liệu mới nhất trong 2 năm 2022 - 2023, ngành điện lỗ khoảng 47.500 tỷ đồng.

Sự bất cập về giá điện đã tạo khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới điện.

Thứ hai, giá điện hiện đang gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu. "Chúng ta muốn phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, phải đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát. Rất nhiều mục tiêu, trong đó có những mục tiêu ngược chiều nhau", ông Thỏa nói.

Thứ ba là bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay đã kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng. Bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt - giá điện trong sản xuất ở mức độ nhất định, và bù chéo về giá điện giữa các vùng miền với nhau.

Chẳng hạn, giá điện ở các xã, huyện hải đảo thường phải lên đến 7.000-9.000 đồng/KwH, nhưng chúng ta vẫn bán 1.000-2.000 đồng, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao.

Bất cập thứ tư là giá điện hiện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội. 

PGS.TS. Bùi Xuân Hồi, Chuyên gia Kinh tế năng lượng nêu quan điểm: "Để thu hút đầu tư vào ngành điện, vấn đề lớn nhất nằm ở khâu điều hành giá cả. Đầu tiên cần tính đúng, tính đủ trong chi phí mà hộ tiêu thụ gây ra cho hệ thống điện, với cách tiếp cận như thế, cơ cấu biểu giá bao giờ cũng phải thể hiện đúng".

Giá điện không chỉ tác động đến ngành điện mà có những tác động lớn hơn đến sự vận hành và tái cấu trúc nền kinh tế. Ví dụ như giá điện được điều hành một cách đúng đắn và hợp lý thì sẽ thúc đẩy cả chuyển đổi sản xuất xanh, sử dụng năng lượng tiết kiệm…
Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Nhìn lại. cơ cấu biểu giá bán lẻ điện nước ta được xây dựng từ năm 2014, theo đó, với mục tiêu phát triển sản xuất nên đã để giá điện sản xuất thấp, và để cân bằng tài chính cho EVN, buộc phải đẩy giá điện kinh doanh lên.

Tuy nhiên, theo ông Hồi: "Trong quá trình từ đó đến nay, chúng ta để lệch quá và không điều chỉnh theo hướng giảm dần ưu tiên cho sản xuất, thành thử, nếu ngay lập tức xóa bù chéo thì chắc chắn không làm được vì sẽ gây sốc cho nền kinh tế. Nhưng rõ ràng phải hành động để từng bước điều tiết giá điện theo cơ chế thị trường. Đây là điều rất cần thiết".

Do đó, cần cố gắng dần tách bạch những hoạt động công ích và hoạt động thị trường, thì sẽ có cơ chế điều tiết giá phù hợp. Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường.

Đừng "mơ" điện sạch giá thấp

Theo phân tích, bối cảnh hiện nay, cơ cấu nguồn điện dù có nỗ lực đến mấy cũng không thể bỏ qua nguồn năng lượng cơ sở bao gồm điện than, điện khí. Trong xu hướng giá nhiên liệu đầu vào tăng, cộng với biến động địa chính trị căng thẳng, giá thành sản xuất điện chắc chắn sẽ tăng.

Chúng ta đang sửa Luật Điện lực, có rất nhiều nội dung đã và đang được đề cập trong đó. Tuy nhiên, rào cản hiện nay vẫn còn đang xuất hiện nhiều chính là các thủ tục hành chính. Người ta đếm ra ở Luật Điện lực cũ có 17 thủ tục hành chính đối với đầu tư điện. Tất cả những rào cản hành chính, những bất cập về giá điện chưa theo thị trường... cần phải được xóa bỏ để hướng đến tính thị trường nhiều hơn - Chuyên gia về giá, ông Nguyễn Tiến Thỏa

"Chúng ta kỳ vọng Net Zero vào năm 2050, những nước khác cũng mong muốn điện sạch, nhưng tôi khẳng định luôn, không có điện sạch giá rẻ. Điện mặt trời phát được 4 tiếng một ngày là tối đa, điện gió thì phập phù, thì không thể nào có giá rẻ được", ông Hồi nói.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đình Tuấn, Giám đốc Công ty Nhiệt điện Sơn Động phân tích: "Nguồn thủy điện hiện tại cơ bản khai thác được hết tiềm năng. Nhiệt điện than theo lộ trình của Chính phủ sẽ tiết giảm đến năm 2030, đâu đó sẽ dừng ở năm 2050 theo chương trình Net Zero. Đương nhiên, giá cho điện năng lượng tái tạo rất lớn, bởi suất đầu tư cao, điều này sẽ ảnh hưởng đến giá bình quân của thị trường, và sẽ ảnh hưởng đến giá của EVN cũng như Chính phủ".

Một khi giá bán điện không theo thị trường thì không thể thu hút được nhà đầu tư. Trong khi tốc độ phát triển của nguồn so với tốc độ phát triển kinh tế hiện tại đang không tương xứng.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng: "Cơ chế giá điện, cơ chế điều hành giá điện chậm thay đổi là một thực tế khó thu hút đầu tư. Giá đầu vào và đầu ra không hợp lý thì khó cho vận hành, do đó phải cải cách toàn diện và đồng bộ về chính sách".

Liên quan đến giải pháp giảm giá thành, ông Hiếu đề xuất: "Phải rà soát luôn để cải cách, cắt giảm bớt các thủ tục hành chính liên quan đến cả quy trình đầu tư để phát triển một dự án điện hay thủ tục về tham gia bán buôn, bán lẻ điện"...