Philippines, quốc gia nhập khẩu gạo hàng đầu thế giới, đang tiến hành cắt giảm thuế nhập khẩu đối với lương thực thiết yếu từ 35% xuống 15% cho đến năm 2028, để giảm bớt khủng hoảng lạm phát. Tuy nhiên, các nhà phân tích lo ngại động thái này có thể mang lại lợi ích cho các nhà xuất khẩu gạo như Việt Nam nhưng sẽ khiến nông dân Philippines gặp khó khăn trong việc cạnh tranh.

Arsenio Balisacan, người đứng đầu Cơ quan Kinh tế và Phát triển Quốc gia của Philippines, cho biết quyết định này được công bố vào đầu tháng 6, sau cuộc họp của một hội đồng liên cơ quan do Tổng thống Ferdinand Marcos Jr đứng đầu. Động thái này nhằm hạ giá gạo để "làm cho giá gạo trở nên phải chăng hơn". 

Gạo chiếm 9% chỉ số giá tiêu dùng của Philippines, nhưng trong ba tháng qua, mặt hàng chủ lực này chiếm hơn một nửa tỷ lệ lạm phát. Tính đến tháng 4/2024, giá gạo tại Philippines đã tăng ba tháng liên tiếp và tăng 3,8% trong năm.

Ông Balisacan cho biết: “Việc giảm thuế nhập khẩu gạo dự kiến​​sẽ làm giảm giá gạo cho người tiêu dùng, đồng thời hỗ trợ sản xuất trong nước thông qua việc bao phủ thuế quan và tăng hỗ trợ ngân sách để cải thiện năng suất nông nghiệp, đặc biệt là khi giá gạo toàn cầu vẫn ở mức cao”.

Ông cũng nói rằng chính quyền tổng thống Marcos đang cố gắng giảm giá cho người nghèo Philippines bằng cách cắt giảm thuế đối với gạo nhập khẩu xuống mức thấp nhất là 29 peso (0,49 USD)/kg trong năm nay.

Theo Nikkei Asia, khi tổng thống Marcos phụ trách bộ nông nghiệp vào tháng 8 năm ngoái, ông đã áp đặt trần giá gạo để kiềm chế lạm phát, một động thái mà các nhà kinh tế cho là không hiệu quả. Mực trần giá này bị gỡ bỏ một tháng sau đó.

Chuyên gia Miguel Chanco, nhà kinh tế trưởng về các thị trường mới nổi của Pantheon Macroeconomics (Anh), đánh giá sự thay đổi trong thuế nhập khẩu gạo của Philippines sẽ mang lại "lợi ích to lớn" cho các quốc gia mạnh về xuất khẩu lúa gạo ở châu Á, như Việt Nam và Thái Lan, còn Ấn Độ sẽ tiếp tục lỡ cơ hội do nước này hạn chế xuất khẩu gạo.

Philippines hiện là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới và cũng là khách hàng nhập khẩu gạo số 1 của Việt Nam. Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), dự báo năm 2024, Philippines nhập khẩu khoảng 4,2 triệu tấn gạo và tiếp tục là nhà nhập khẩu gạo hàng đầu thế giới.

Thống kê của cơ quan chức năng Philippines cho biết, trong 5 tháng đầu năm 2024 nước này đã nhập khẩu gần 2 triệu tấn gạo, tăng 20,3% so với 5 tháng đầu năm 2023. Trong đó, gạo Việt Nam vẫn không có đối thủ với sản lượng lên tới 1,44 triệu tấn, chiếm gần 73% thị phần.

Mối lo tổn thương ngành sản xuất trong nước

Chuyên gia Miguel Chanco lưu ý rằng động thái giảm thuế nhập khẩu gạo của Philippines sẽ khiến gạo nhập khẩu rẻ hơn so với sản phẩm trong nước, “điều này chắc chắn sẽ có tác động tiêu cực đến thu nhập của nông dân”.

Trong khi đó, Robert Dan Roces, nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng An ninh ở Manila, gọi mức thuế thấp hơn là “con dao hai lưỡi”, vì người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi trong khi khiến nông dân phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ hàng nhập khẩu rẻ hơn. Ông nói với Nikkei Asia: “Điều này có thể thúc đẩy một số người đa dạng hóa cây trồng, có khả năng phá vỡ các hoạt động đã được thiết lập. Các chương trình hỗ trợ của chính phủ, như trợ cấp và cải thiện hiệu quả trang trại, là rất quan trọng để giảm bớt thiệt hại cho nông dân”.

Tuy nhiên, ông Roces cũng cảnh báo rằng động thái của chính phủ Philippines có thể khiến các nhà xuất khẩu gạo phải suy nghĩ lại về bài toán kinh doanh của mình. Ông nói thêm: “Các nhà xuất khẩu gạo như Việt Nam có thể thấy doanh số bán sang Philippines thấp hơn, nhưng điều này cũng thúc đẩy họ khám phá các thị trường mới hoặc các nhà sản xuất như Việt Nam có thể cung cấp các loại gạo có giá trị cao hơn cho các nhà nhập khẩu Philippines”.