Trong khuôn khổ buổi Tọa đàm “Chăm sóc sức khỏe cộng đồng - Giải pháp bền vững cho sự phát triển” do Báo Nhân Dân phối hợp cùng nhãn hàng Felecia tổ chức sáng 18/9, các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực dinh dưỡng đã cùng nhau phân tích thực trạng thiếu vi chất trong cộng đồng, đồng thời đưa ra những khuyến cáo cần thiết nhằm xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học, bền vững và phù hợp với từng nhóm đối tượng.

Các đại biểu tham dự Tọa đàm.

Phát biểu tại buổi tọa đàm, TS.Phan Bích Nga, Giám đốc Trung tâm Khám và tư vấn dinh dưỡng trẻ em, Viện Dinh dưỡng Quốc gia thẳng thắn nhìn nhận, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở Việt Nam tuy đã có cải thiện rõ rệt trong nhiều năm qua, nhưng so với mặt bằng chung của khu vực, con số này vẫn còn ở mức cao.

Một trong những nguyên nhân sâu xa là sự thiếu hụt kiến thức về dinh dưỡng và sức khỏe trong cộng đồng, đặc biệt là ở các nhóm dân cư đô thị hiện đại và giới trẻ.

Theo TS.Nga, hiện nay các bệnh lý liên quan đến rối loạn chuyển hóa như béo phì, tiểu đường type 2, gan nhiễm mỡ… đang gia tăng nhanh chóng ở nhóm người trẻ, đặc biệt là thế hệ Gen Y và Gen Z.

Đây là hệ quả trực tiếp của lối sống thiếu khoa học như lạm dụng thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn nhanh, ưu tiên năng lượng nhanh mà bỏ qua các vi chất thiết yếu như vitamin, khoáng chất, chất xơ từ rau củ quả.

Trong khi đó, thời gian vận động lại giảm sút nghiêm trọng, từ trẻ nhỏ đến người lớn đều dành phần lớn thời gian ngồi học, ngồi làm việc, di chuyển bằng phương tiện cá nhân thay vì đi bộ hoặc vận động thể lực thường xuyên.

Dữ liệu từ tổng điều tra dinh dưỡng quốc gia cũng cho thấy: Tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ trên 6 tuổi đã tăng gần gấp đôi chỉ trong vòng 10 năm, từ 8,4% lên gần 16%. Mặc dù vậy, tại các cơ sở khám chữa bệnh, phụ huynh vẫn có xu hướng quan tâm nhiều hơn đến tình trạng suy dinh dưỡng, thiếu cân ở trẻ nhỏ, trong khi béo phì lại thường bị xem nhẹ hoặc chưa được đánh giá đúng mức độ nguy hiểm.

Không chỉ lối sống và chế độ ăn mất cân đối, môi trường sống hiện đại cũng góp phần tạo ra áp lực lên sức khỏe người dân. Sự bùng nổ của công nghệ và mạng xã hội kéo theo nhiều vấn đề sức khỏe tinh thần như căng thẳng, stress, rối loạn giấc ngủ.

Những yếu tố tâm lý này có mối liên hệ mật thiết với các rối loạn chuyển hóa, đặc biệt là ở người trẻ tuổi. Bên cạnh đó, tình trạng ô nhiễm môi trường, thực phẩm không an toàn, nhiễm khuẩn trong không khí, nước và đất cũng là những yếu tố âm thầm nhưng nguy hiểm, góp phần làm suy giảm sức khỏe cộng đồng, gia tăng gánh nặng bệnh tật không lây.

Một vấn đề đáng báo động khác là việc thiếu quan tâm tới các thói quen sống lành mạnh. Nhiều người trẻ có xu hướng sử dụng chất kích thích, hút thuốc lá, thức khuya và ăn uống không điều độ. Ngoài ra, yếu tố di truyền cũng là nguyên nhân ảnh hưởng đến nguy cơ mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa, nhưng nguy cơ này hoàn toàn có thể được kiểm soát nếu duy trì được lối sống khoa học và chế độ dinh dưỡng hợp lý.

“Có thể thấy, chính lối sống hiện đại đang trở thành nguyên nhân hàng đầu dẫn đến sự gia tăng các bệnh rối loạn chuyển hóa trong xã hội”, TS.Phan Bích Nga nhấn mạnh. Bà cho rằng, việc thay đổi nhận thức và hành vi trong cộng đồng, từ chế độ ăn, thói quen vận động đến việc tiếp cận thông tin dinh dưỡng chính xác là chìa khóa quan trọng để cải thiện tình trạng này.

Còn theo TS.Trương Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Y học Ứng dụng Việt Nam, Phó tổng Thư ký Tổng hội Y học Việt Nam, hiện thị trường thực phẩm chức năng hiện nay đang ở trong tình trạng “vàng thau lẫn lộn”. Nhiều sản phẩm được quảng cáo rầm rộ nhưng lại thiếu cơ sở khoa học, gây hoang mang cho người tiêu dùng.

Không ít trường hợp người dân mang sản phẩm đến các cơ sở y tế để hỏi về chất lượng, nhưng bản thân họ cũng không nắm được rõ ràng thông tin về thành phần hay nguồn gốc.

Theo ông, một trong những lỗ hổng hiện nay là quá trình thẩm định và công bố sản phẩm tại Việt Nam còn chưa chặt chẽ. Nhiều sản phẩm chỉ dựa trên tài liệu do chính nhãn hàng tự cung cấp, không có đánh giá độc lập từ các tổ chức khoa học.

Đây chính là nguyên nhân dẫn tới những hệ quả không mong muốn trong thời gian qua. Vì vậy, ông nhấn mạnh rằng các cơ quan quản lý cần xem xét lại quy trình cấp phép sản phẩm, đảm bảo các thông điệp quảng cáo phải được chứng minh bằng các nghiên cứu độc lập, có cơ sở khoa học rõ ràng. Đồng thời, người dân cũng cần nâng cao hiểu biết, không nên tin tưởng hoàn toàn vào những thông tin quảng cáo thiếu kiểm chứng.

Tuy nhiên, TS.Sơn cũng nhấn mạnh rằng, không có một “siêu thực phẩm” nào có thể thay thế cho một chế độ ăn đa dạng. Một bữa ăn hợp lý cần có ít nhất 20 loại thực phẩm khác nhau mỗi ngày, được tính toán kỹ lưỡng để đáp ứng đầy đủ nhu cầu về năng lượng và vi chất dinh dưỡng.

Bên cạnh đó, sự khác biệt về độ tuổi, thể trạng, giới tính khiến nhu cầu dinh dưỡng của mỗi người là không giống nhau. Ví dụ, trẻ em cần tới 25% năng lượng từ chất béo để phát triển toàn diện, trong khi người lớn chỉ cần khoảng 15%. Nhiều trường hợp trẻ suy dinh dưỡng không phải vì ăn ít, mà vì sai lầm trong chế độ ăn, đặc biệt là do cha mẹ sợ dầu mỡ và vô tình gây thiếu hụt vitamin D, K2, ảnh hưởng tới hấp thu canxi và phát triển xương.

Ngoài ra, theo TS.Nga, một trong những thách thức lớn hiện nay là phần đông người dân Việt Nam vẫn còn thiếu kiến thức về dinh dưỡng, đặc biệt là vi chất.

Trong khi các nước phát triển đã có nền tảng kiến thức tốt và sử dụng thực phẩm bổ sung như một phần tất yếu trong chế độ ăn, thì tại Việt Nam, nhiều người vẫn chưa phân biệt được giữa đủ năng lượng và đủ vi chất.

Nhiều người chỉ chú trọng ăn no, ăn đủ calo để vận động, mà quên mất vai trò thiết yếu của vitamin, khoáng chất và axit béo thiết yếu như Omega 3 trong việc tăng cường miễn dịch và phát triển thể chất.

Bà cũng cảnh báo về việc lạm dụng các loại vitamin và khoáng chất mà không có chỉ định. Ví dụ, các vitamin tan trong dầu như A, D, E nếu bổ sung quá mức có thể gây tích lũy và ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng cơ thể. Ngược lại, với những người thiếu vi chất nặng (theo kết quả xét nghiệm), cần phải bổ sung bằng thuốc theo chỉ định của bác sỹ chứ không chỉ bằng thực phẩm thông thường.

Vấn đề “nghe theo quảng cáo” cũng được Ths.Từ Quang, chuyên gia Dinh dưỡng và Y tế công cộng, Học viện Quân y đề cập một cách thẳng thắn.

Ông cho biết, việc người dân tiếp nhận thông tin qua mạng xã hội, truyền miệng, thiếu kiểm chứng đang là mối lo ngại lớn. Có những người vì tin vào lời khuyên lan truyền trên mạng mà tự ý mua canxi, vitamin D, hay các loại thuốc bổ về sử dụng không đúng cách, gây ra những hậu quả khôn lường cho sức khỏe.

Theo bác sỹ Từ Quang, điều quan trọng là phải “xóa mù về thông tin dinh dưỡng”, tức là giúp người dân hiểu rõ bản chất của thực phẩm, cách chế biến, tổ chức bữa ăn hợp lý phù hợp với điều kiện kinh tế của từng gia đình.

Ông chia sẻ, trong quá trình mang thai, nếu người mẹ không ăn rau củ thì khả năng cao sau này con cũng không thích ăn những thực phẩm này, dẫn tới thiếu chất. Những thói quen nhỏ như vậy, nếu không được điều chỉnh, sẽ tạo thành chuỗi hệ lụy lâu dài cho thế hệ tương lai.

Tất cả các chuyên gia đều thống nhất rằng, dinh dưỡng không chỉ là vấn đề của ngành y tế mà cần sự vào cuộc của toàn xã hội, từ gia đình, trường học đến chính quyền các cấp. Việc nâng cao nhận thức dinh dưỡng chính là nền tảng của chiến lược phòng bệnh bền vững.

Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị mới đây đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác phòng bệnh, trong đó dinh dưỡng là một trong những trụ cột quan trọng. Tại các quốc gia nhiệt đới như Việt Nam, nguy cơ lây nhiễm cao, hệ miễn dịch yếu do thiếu vi chất có thể làm gia tăng mức độ nặng của bệnh lý, nhất là ở trẻ nhỏ.

Tại Tọa đàm, các chuyên gia dinh dưỡng cũng đặc biệt nhấn mạnh vai trò của những sản phẩm bổ trợ như tảo xoắn Spirulina và sữa non, vốn được xem là giải pháp dinh dưỡng bền vững trong bối cảnh thiếu vi chất dinh dưỡng vẫn còn phổ biến trong cộng đồng.