Bài học từ bản Miền: Giữ nghề cũ, cách làm mới

Việc Chính phủ ban hành Nghị định số 183/2025/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 156/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật Lâm nghiệp, đã mở ra cơ hội lớn cho các địa phương trong phát triển kinh tế dưới tán rừng. Một trong những hướng đi tiềm năng là khai thác và trồng dược liệu gắn với bảo tồn rừng, vốn đang được thành phố Hà Nội tích cực triển khai.

Từ bao đời nay, đồng bào Dao, Mường ở các xã quanh núi Ba Vì đã sử dụng những cây thuốc quý như tam thất, diệp hạ châu, huyết rồng, hà thủ ô đỏ… để bào chế thuốc nam, chữa bệnh xương khớp, hô hấp, thần kinh. Đó là kho tàng tri thức bản địa vô giá, nếu được khai thác bài bản sẽ trở thành nguồn lực kinh tế quan trọng.

Du khách trải nghiệm ngâm chân lá thuốc của đồng bào Dao tại Bản Miền. Ảnh: Minh Thắng.

Một minh chứng sinh động là bản Miền (xã Ba Vì) - nơi người Dao quần chẹt đã biến nghề thuốc Nam thành sản phẩm du lịch chăm sóc sức khỏe độc đáo. Từ những vườn thuốc gia truyền, cộng đồng đã phát triển dịch vụ tắm lá, xoa bóp, ngâm chân, kết hợp ẩm thực dược thiện và lưu trú homestay.

Sản phẩm du lịch cộng đồng bản Miền là nhiệm vụ thuộc chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển Kinh tế - xã hội vùng đồng bào Dân tộc thiểu số miền núi trên địa bản Thủ đô Hà Nội, giai đoạn 2021 - 2025 theo Kế hoạch 253/KH-UBND của UBND TP. Hà Nội giao Sở Du lịch Hà Nội chu trì.

Theo chuyên gia Phạm Hải Quỳnh, người tham gia xây dựng sản phẩm du lịch cộng đồng ở đây thành công đến từ việc “lấy văn hóa Dao làm gốc, nghề thuốc Nam làm lõi, rồi phát triển dịch vụ chăm sóc sức khỏe mà thị trường đang cần”. Bản Miền không cạnh tranh bằng hiện đại hóa, mà bằng trải nghiệm gắn với tri thức dân tộc, là bài học quý cho nhiều mô hình phát triển cây dược liệu và du lịch cộng đồng khác. Đặc biệt, sản phẩm du lịch này có sự hợp tác chặt chẽ giữa năm nhà: Nhà nước - doanh nghiệp – chuyên gia - hợp tác xã - cộng đồng.

Hướng tới nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, bền vững

Dù có tiềm năng, song phần lớn hoạt động khai thác dược liệu ở Ba Vì hiện vẫn mang tính tự phát. Khoảng 80% hộ dân các làng nghề Yên Sơn, Hợp Sơn (xã Ba Vì) chỉ trồng và sơ chế theo phương thức truyền thống, thiếu sự hỗ trợ về khoa học, kỹ thuật và liên kết tiêu thụ. Nhiều loài dược liệu đứng trước nguy cơ suy kiệt hoặc biến mất, trong khi giá trị kinh tế chưa tương xứng.

Ông Nguyễn Văn Thành (xã Yên Bài) cho rằng: “Nghị định 183 đã mở hành lang pháp lý quan trọng cho việc bảo tồn, nuôi trồng và thu hoạch cây dược liệu. Riêng vùng Ba Vì hiện có hơn 500 loài dược liệu quý, nếu được quy hoạch sẽ là thời cơ vàng để tạo sinh kế bền vững cho đồng bào”.

Thực hiện nghị định, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã yêu cầu các xã có rừng hoàn thành tuyên truyền tới toàn bộ chủ rừng và cộng đồng trong tháng 7-8/2025. Các địa phương phải rà soát, đề xuất danh mục cây dược liệu phù hợp với điều kiện sinh thái; đồng thời khuyến khích thành lập hợp tác xã, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định gắn với doanh nghiệp chế biến tại chỗ hoặc trong các cụm công nghiệp gần rừng.

Ông Nguyễn Tiến Lâm, Phó Chi cục trưởng phụ trách Chi cục Kiểm lâm Hà Nội nhấn mạnh, mục tiêu là tạo chuỗi giá trị khép kín, vừa nâng cao giá trị sản phẩm, vừa giảm rủi ro thương mại cho người trồng.

Trong khi đó, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Mạnh Phương cho rằng, 25 xã có rừng của Hà Nội đều có lợi thế thị trường, gần viện nghiên cứu dược liệu và có vùng đệm sinh thái phong phú. Nếu tổ chức lại sản xuất, liên kết chặt chẽ nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp - nhà khoa học, thì cây dược liệu hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm OCOP chủ lực, gắn với du lịch sinh thái và phục hồi rừng bền vững.

Ông cũng lưu ý, chính sách chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ quan trọng nhất là sự đồng lòng của chính quyền và người dân, cùng với sự tham gia của doanh nghiệp.

Triển khai Nghị định 183/2025/NĐ-CP không chỉ là một mệnh lệnh hành chính, mà còn là cơ hội để Hà Nội khai thác tiềm năng kinh tế từ rừng gắn với bảo tồn thiên nhiên, hướng tới nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, bền vững. Khi chính quyền cơ sở hành động quyết liệt, người dân đồng thuận và doanh nghiệp đồng hành, cây dược liệu dưới tán rừng hoàn toàn có thể trở thành “lối ra xanh” cho nhiều vùng nông thôn đồi núi của Thủ đô.