Ông Nguyễn Phương Lai, Giám đốc sản xuất chương trình GOm Show. Ảnh: NVCC.

Khi người nghệ sĩ “gọi tiếng đất dậy” bằng âm nhạc

GOm Show là một dự án nghệ thuật âm nhạc sáng tạo được du khách nước ngoài vô cùng yêu thích dù chỉ mới ra mắt hồi tháng 6 năm nay. Điều gì đã thôi thúc anh và nhóm Đàn Đó tạo nên một chương trình độc đáo như thế này?

GOm Show ra đời từ hành trình hơn 14 năm sáng tạo của nhóm Đàn Đó, một tập thể nghệ sĩ theo đuổi triết lý “lấy văn hóa làm gốc rễ, lấy con người làm năng lượng”. Chúng tôi muốn làm nghệ thuật không chỉ để biểu diễn, mà để đối thoại với văn hóa và thiên nhiên Việt Nam bằng âm thanh, bằng cảm xúc.

Trong quá trình sáng tạo, chúng tôi nhận ra rằng gốm chính là chất liệu gần gũi nhưng đầy thiêng liêng, nó gắn liền với đất, nước, lửa, và bàn tay con người. Từ đó, ý tưởng “GOm” ra đời: vừa mang nghĩa “gốm”, vừa mang nghĩa “gom lại”, gom văn hóa, gom tinh thần Việt, gom những thanh âm mộc mạc nhất để kể câu chuyện của dân tộc mình.

Đến với GOm Show, du khách sẽ được trải nghiệm những gì, thưa anh?

Chương trình gồm 8 tác phẩm liên hoàn, không có MC hay lời dẫn giữa các tác phẩm, mà được kể bằng ngôn ngữ âm nhạc và ánh sáng. Câu chuyện mở ra từ bàn xoay gốm - biểu tượng của sự sáng tạo và vòng tuần hoàn đời sống, rồi lan tỏa qua từng vật dụng quen thuộc: chum, vại, niêu, chiêng, chuông...

Tất cả đều được biến thành nhạc cụ bằng gốm, với những âm sắc độc nhất vô nhị. Chúng tôi gọi đó là “âm thanh từ đất”, những thanh âm tưởng chừng bị giấu kín hàng nghìn năm, nay được đánh thức để ngân vang trên sân khấu.

Người nghe sẽ đi qua bốn lớp cảm xúc: sáng - hội - chiều - về, như một hành trình trở về với cội nguồn văn hóa Việt.

Ông Nguyễn Phương Lai, Giám đốc sản xuất chương trình GOm Show (đứng giữa) cùng nhóm Đàn Đó và nghệ sĩ Quyền Thiện Đắc. Ảnh: NVCC.

Việc chế tác những nhạc cụ đặc biệt đó hẳn không dễ dàng. Anh có thể chia sẻ thêm về quá trình sáng tạo của nhóm?

Đó là cả một hành trình đầy thử thách và say mê. Người trực tiếp chế tác nhiều nhạc cụ của chúng tôi là nghệ sĩ Nguyễn Quang Sự, vốn xuất thân từ một nghệ sĩ xiếc. Anh Sự từng kể, việc “chơi nhạc” đến với anh rất tự nhiên, khi anh phải biểu diễn với quả mõ trong chương trình “Làng tôi”. Từ những thanh âm đầu tiên ấy, anh bắt đầu hành trình hơn 10 năm sáng tạo nhạc cụ từ tre, đất...

Tôi vẫn nhớ câu chuyện anh ấy kể: một lần, trong xưởng ở ngoại ô Hà Nội, anh thử căng dây săm xe máy lên miệng một chiếc chum sành và bất ngờ nghe thấy một dải âm trầm tuyệt đẹp, sâu và ấm như tiếng vọng từ lòng đất. Vậy là chiếc trống chum đầu tiên ra đời.

Từ đó, các nhạc cụ mới lần lượt được “nặn” ra: đàn Đó, đàn chuồn, chiêng vè, trống nước, trống lãng, đàn niêu, chuông sành, gốm xoay... Mỗi nhạc cụ là một bản thể riêng, một “nhân vật” trong dàn nhạc GOm.

Điều thú vị là, mọi sáng tạo của chúng tôi đều không có bản vẽ kỹ thuật hay giáo trình sẵn, chỉ có trực giác, đôi tay và cảm nhận âm thanh. Chúng tôi “nghe bằng tim” và “chơi bằng đất”.

Văn hóa Việt cất tiếng bằng nhạc cụ bản địa

GOm Show không chỉ mang đến những nhạc cụ lạ mà còn khai thác âm nhạc dân tộc. Cách kết hợp ấy được thực hiện ra sao, thưa anh?

Chúng tôi tin rằng, âm nhạc bản địa là linh hồn của văn hóa Việt. Trong GOm Show, bên cạnh nhạc cụ gốm, còn có sự hiện diện của các nhạc cụ dân tộc quen thuộc như sáo, đàn tính, trống ghi năng của người Chăm, đàn tính của vùng Tây Bắc...

Đặc biệt, chương trình còn có hai bài hát bằng tiếng Mông và một bài cổ của người Hà Nhì, được các nghệ sĩ trẻ hòa âm, phối khí lại theo phong cách đương đại. Tất cả hòa quyện trong một không gian âm nhạc phi ngôn ngữ, nơi người nghe không cần hiểu lời, chỉ cần cảm nhận bằng mọi giác quan.

Gốm, trong GOm Show, không chỉ là chất liệu mà còn là cầu nối giữa con người và thiên nhiên. Âm thanh từ đất vang lên để nhắc chúng ta về nguồn cội, về cách người Việt ứng xử với tự nhiên, với lửa, với nước.

Sau hơn 14 năm, nhóm Đàn Đó vẫn giữ được sự sáng tạo và tinh thần tập thể. Theo anh, điều gì làm nên sức mạnh đó?

Chúng tôi có thể nói rằng, sức mạnh của nhóm Đàn Đó nằm ở sự gắn kết. Mỗi người trong nhóm đảm nhận một vai trò riêng: anh Đinh Anh Tuấn là người có tầm nhìn tổng thể, xây dựng ý tưởng và câu chuyện của từng tác phẩm; anh Nguyễn Đức Minh phụ trách cấu trúc âm nhạc và dàn dựng; còn anh Nguyễn Quang Sự, như tôi nói, là “người thổi hồn” cho các nhạc cụ…

Còn tôi, trong vai trò sản xuất, cố gắng kết nối tất cả để chương trình vừa giàu tính nghệ thuật, vừa có thể vận hành chuyên nghiệp. Chúng tôi không có ranh giới giữa người chỉ đạo và người biểu diễn,… tất cả đều là nghệ sĩ, cùng chung một đam mê.

Chặng đường ấy hẳn không dễ dàng, thưa anh?

Thật sự rất gian nan. Nhiều năm đầu, chúng tôi hoàn toàn làm bằng đam mê, không có nguồn thu nào đáng kể. Mọi người phải làm thêm nghề khác, tự đầu tư tiền túi để duy trì xưởng, nhạc cụ và biểu diễn.

Chỉ đến cuối năm 2023, khi ra mắt “Chuyện của Đó”, nhóm mới có chút thu nhập. Nhưng bù lại, niềm vui lớn nhất của chúng tôi là khán giả bắt đầu hiểu, trân trọng và yêu thích âm nhạc bản địa. Nhiều người nước ngoài đến xem và rơi nước mắt, bởi họ cảm nhận được linh hồn Việt Nam qua tiếng trống, tiếng gốm, tiếng sáo.

Nếu không có tình yêu và niềm tin vào con đường mình chọn, nhóm Đàn Đó không thể đi đến ngày hôm nay.

Sản phẩm du lịch đêm độc đáo của Hà Nội

Hiện tại, GOm Show hướng đến tệp khách hàng nào, thưa anh?

Chúng tôi biểu diễn định kỳ vào tối thứ Năm và thứ Sáu hàng tuần tại rạp Khăn Quàng Đỏ (Cung Thiếu Nhi Hà Nội, số 36 Lý Thái Tổ). Mỗi show kéo dài khoảng 60 phút, với ba mức vé: 800.000 đồng, 1 triệu và 1,2 triệu đồng tùy vị trí chỗ ngồi.

Ban đầu, chương trình hướng đến khách du lịch quốc tế, vì họ ít có cơ hội được trải nghiệm âm nhạc bản địa trong một không gian nghệ thuật chuyên nghiệp. Nhưng điều bất ngờ là khán giả Việt, đặc biệt là giới trẻ, lại đón nhận rất nồng nhiệt. Nhiều bạn đến xem vì tò mò, nhưng khi ra về lại rưng rưng vì xúc động.

GOm Show góp phần làm phong phú thêm bức tranh du lịch đêm của Hà Nội, vốn lâu nay vẫn thiếu các sản phẩm văn hóa mới mẻ. Chúng tôi cũng đang hợp tác với các hãng lữ hành để đưa chương trình đến gần hơn với du khách quốc tế.

GOm Show không chỉ là âm nhạc, mà còn là cách “ứng xử văn hóa” với thiên nhiên và di sản. Anh có đồng tình với nhận định đó?

Tôi hoàn toàn đồng ý. Âm nhạc bản địa là một hình thức ứng xử văn hóa, thể hiện sự tôn trọng với thiên nhiên, con người và đời sống tinh thần của từng vùng đất.

Chúng tôi không muốn chỉ làm một buổi diễn, mà muốn khơi lại ký ức văn hóa, giúp khán giả, dù là người Việt hay quốc tế đều cảm nhận được hơi thở của đất, nước, lửa trong từng âm thanh. Mỗi nhạc cụ, mỗi tiếng gốm đều mang trong mình sự thấu cảm với cộng đồng đã sản sinh ra nó.

Khát vọng của chúng tôi là đưa âm nhạc bản địa Việt Nam ra thế giới, để những âm thanh mộc mạc, chân thật ấy cất lên như một tiếng nói độc đáo của Việt Nam trong dòng chảy nghệ thuật toàn cầu.

Nếu chỉ gói gọn GOm Show trong một thông điệp, anh sẽ nói gì?

Tôi sẽ nói rằng, chúng tôi gom lại để mở ra. Gom văn hóa, gom con người, gom đất trời, gom âm thanh của quá khứ để mở ra cánh cửa tương lai cho nghệ thuật Việt Nam.

Chúng tôi không chỉ “chơi nhạc”, mà đang kể lại câu chuyện của đất và người Việt bằng âm nhạc, bằng gốm, bằng cảm xúc. Và hy vọng rằng, mỗi người khi rời khán phòng GOm Show sẽ mang theo trong tim một tiếng đất ngân vang, trầm, ấm và đầy tự hào.

Xin cảm ơn anh!