Nông nghiệp là điểm sáng trong lĩnh vực xuất khẩu

Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC vừa công bố báo cáo Vietnam at a glance: Xuất khẩu vững vàng “giữ thành”, với nhận định Việt Nam hưởng lợi nhờ đa dạng mặt hàng nông sản xuất khẩu, trong đó gạo và sầu riêng đều vượt trội trong năm nay.

Theo HSBC, Việt Nam từ lâu được ca ngợi là một điển hình về sự phát triển khi chuyển dịch từ nền kinh tế dựa vào nông nghiệp để trở thành ngôi sao đang lên trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu. Tuy nhiên, khi 90% xuất khẩu của Việt Nam bị ảnh hưởng tiêu cực bởi suy thoái thương mại trong năm nay, 10% xuất khẩu nông sản còn lại đã bất ngờ vươn lên bất chấp nghịch cảnh.

HSBC tin rằng, Việt Nam đã được hưởng lợi đáng kể từ cơ cấu đa dạng trong danh mục xuất khẩu nông sản. Thực phẩm thiết yếu và loại trái cây vua. Cụ thể, Việt Nam được hưởng lợi trong vai trò một nước xuất khẩu truyền thống cũng như một nước xuất khẩu mới nổi. Là nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba thế giới, xuất khẩu gạo của Việt Nam đã tăng nhờ nhu cầu tăng vọt từ các nước trong khu vực và cuộc chạy đua giá gạo toàn cầu gần đây.

Trong khi đó, nông dân trồng sầu riêng của Việt Nam đã chứng kiến xuất khẩu tăng vọt (tăng 1.400% so với cùng kỳ năm trước tính đến quý 3/2023), nhờ niềm yêu thích mới của người tiêu dùng Trung Quốc đối với loại trái cây vua này và việc triển khai Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Regional Comprehensive Economic Partnerships - RCEP).

Việt Nam đã được hưởng lợi đáng kể từ cơ cấu đa dạng trong danh mục xuất khẩu nông sản

"Việt Nam khởi đầu quý IV/2023 trên tâm thế tích cực, xuất khẩu tiếp tục có sự chuyển biến dần dần. Mặc dù vậy, sự phục hồi không hẳn đồng đều. Trong khi một số mặt hàng điện tử tiêu dùng (trừ điện thoại) đã vượt qua giai đoạn đáy thì dệt may và da giày tiếp tục chứng kiến lượng đơn đặt hàng sụt giảm, dẫn đến tình trạng sa thải liên tục", báo cáo HSBC nhấn mạn.

Bên cạnh đó, đà lạm phát đã hạ nhiệt nhờ giá dầu và thực phẩm giảm. Mặc dù có rủi ro tăng, chúng tôi kỳ vọng lạm phát sẽ vẫn thấp hơn nhiều so với mức trần lạm phát 4,5% của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN). Kịch bản trọng tâm là NHNN giữ lãi suất điều hành ổn định ở mức 4,5%

Các chuyên gia nghiên cứu HSBC cho rằng, đối với một quốc gia điển hình như Việt Nam, năm 2023 rõ ràng là một năm đầy thử thách cho động lực tăng trưởng thương mại trọng yếu. Mặc dù chu kỳ thương mại toàn cầu đã có dấu hiệu phục hồi sơ khởi, xuất khẩu của Việt Nam vẫn bị suy giảm 7% tính từ đầu năm 2023 tới nay, một cản trở đáng kể đối với tăng trưởng.

Trong bối cảnh nhu cầu hàng hóa từ các nước phương Tây sụt giảm, các mặt hàng chủ đạo của Việt Nam xuất đi, từ điện tử tiêu dùng và may mặc/da giày đến đồ nội thất gỗ và máy móc, đều rơi vào tình trạng ảm đạm. Xuất khẩu nông sản của Việt Nam đã vươn lên như điểm sáng duy nhất bất chấp bối cảnh sụt giảm thương mại.

Mặc dù lĩnh vực cơ bản chỉ chiếm khoảng 10% tổng GDP nhưng vai trò của lĩnh vực này không thể xem nhẹ. Xét cho cùng, một phần ba lao động của Việt Nam vẫn tập trung trong lĩnh vực nông nghiệp, mặc dù tỷ lệ này đã giảm so với mức đỉnh là 40% cách đây một thập kỷ do có thêm lao động trẻ chuyển sang lĩnh vực sản xuất và dịch vụ.

Với nguồn tài nguyên dồi dào, Việt Nam tận hưởng một nền tảng nông nghiệp đa dạng. Thủy sản chiếm gần 40% trong cơ cấu xuất khẩu nông nghiệp, sau đó là tới cà phê Robusta (14%), gạo (12%) và trái cây/rau củ (11%) (Biểu đồ 3). Tuy nhiên, cơ cấu không phải lúc nào cũng cố định như vậy: Việt Nam có chiến lược đa dạng hóa xuất khẩu không chỉ tập trung vào gạo, thị phần mặt hàng này đã chững lại trong vòng một thập kỷ qua.

Thay vào đó, Việt Nam đã chủ động canh tác trái cây và rau củ để xuất khẩu. Trong số các điểm đến, châu Á chiếm chủ yếu, trong đó Trung Quốc (25%) và ASEAN (18%), hai thị trường này cộng lại chiếm hơn 40% tổng xuất khẩu nông sản của Việt Nam, sau đó là tới các nước phương Tây với 27% thị phần.

Hưởng lợi từ nhu cầu phục hồi của Trung Quốc

Theo HSBC, nhu cầu từ Trung Quốc không đủ để bù đắp cho sự suy yếu trong xuất khẩu của ASEAN, mặc dù đúng là gia tăng nhu cầu của Trung Quốc đã mạnh lên. Trong trường hợp của Việt Nam, xuất khẩu sang Trung Quốc đã trở lại mức tăng trưởng khá kể từ quý II/2023, trong đó một nửa tăng trưởng đến từ kết quả vượt trội của xuất khẩu nông sản.

Nguyên nhân chính cũng nhờ triển khai RCEP từ tháng 1/2022.Trong khi Trung Quốc là một quốc gia nhập khẩu quan trọng đối với mặt hàng gạo và thủy sản của Việt Nam, quốc gia này chiếm tỷ trọng chính lên đến 65% thị phần trái cây/rau củ của Việt Nam, điều này lý giải vì sao thị phần đã tăng gấp ba lần trong thập kỷ qua.

Việt Nam đã đạt mức xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc cao kỷ lục

Sau khi Trung Quốc mở cửa trở lại, xuất khẩu trái cây nhiệt đới của Việt Nam đã tăng đáng kể, một phần để hưởng ứng nghị định thư ký kết giữa hai nước trong năm 2022. Hiện nay, 80% thanh long và 90% vải thiều của Việt Nam được xuất khẩu sang nước láng giềng phía Bắc.

Đặc biệt, niềm yêu thích mới của người tiêu dùng Trung Quốc dành cho sầu riêng đã mang lại lợi ích đáng kể cho hoạt động xuất khẩu sầu riêng ở ASEAN. Việt Nam đã đạt mức xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc cao kỷ lục (tăng 1.400% so với cùng kỳ năm trước) tính đến quý III/2023, kết quả này đảm bảo cho sầu riêng vị trí hàng đầu trong lĩnh vực xuất khẩu trái cây của Việt Nam với tỷ trọng lên đến gần 40%. 

Mặc dù vậy, các nhà nghiên cứu HSBC cho rằng, Việt Nam đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các nước trong khu vực, đặc biệt là từ Thái Lan, quốc gia thống trị 95% xuất khẩu sầu riêng vào Trung Quốc. Trong khi Thái Lan từ lâu vẫn duy trì vị trí thống lĩnh, nước này thậm chí còn lấy bớt thị phần của Việt Nam chỉ sau 5 năm.

Tuy nhiên, Thái Lan không phải là đối thủ duy nhất. Việt Nam đang phải đối mặt với sự cạnh tranh từ thị trường sầu riêng nội địa của Trung Quốc. Trên thực tế, cạnh tranh không chỉ giới hạn ở sầu riêng, ngành nông nghiệp Việt Nam cũng đang phải chịu sự cạnh tranh từ các sản phẩm nội địa Trung Quốc như dừa, thanh long và xoài. 

Không chỉ xuất khẩu trái cây đang bùng nổ. Là nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Ấn Độ (40%) và Thái Lan (15%), Việt Nam (13%) đã được hưởng lợi đáng kể từ cuộc chạy đua giá gạo gần đây trên thị trường gạo toàn cầu. Kể từ tháng 7, giá xuất khẩu tiêu chuẩn của gạo Thái Lan đã tăng 40% so với cùng kỳ năm trước lên mức cao nhất trong vòng 15 năm, một phần do lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ đối với một số sản phẩm gạo và gián đoạn thời tiết. Kể từ đó, những diễn biến này dẫn đến xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt mức tăng trưởng ấn tượng 50% so với cùng kỳ năm trước.

Mặc dù cơ hội mở ra, Việt Nam vẫn đang phải tìm cách cân bằng nhu cầu an ninh lương thực trong nước với nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng. Theo chiến lược xuất khẩu gạo mới công bố gần đây, Việt Nam đặt mục tiêu cắt giảm xuất khẩu gạo xuống chỉ còn 4 triệu tấn mỗi năm vào năm 2030, bằng một nửa so với mức ước tính của năm nay, với lý do cần “thúc đẩy gạo chất lượng cao, đảm bảo an ninh lương thực trong nước và thích ứng với biến đổi khí hậu”.

HSBC cho hay, sau tháng trước có dấu hiệu phục hồi, xuất khẩu Việt Nam tháng 10/2023 tiếp tục lấy lại đà tăng trưởng, tăng gần 6% so với cùng kỳ năm trước. Điều đáng mừng là sự phục hồi của Việt Nam không chỉ giới hạn ở lĩnh vực bên ngoài. Sau khi tiêu dùng nội địa cải thiện đôi chút trong quý 3/2023, doanh số bán lẻ tiếp tục phục hồi, tăng 7% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, doanh số bán lẻ vẫn thấp hơn một chút so với xu hướng tăng trưởng và nhu cầu đối với hàng tiêu dùng như ô tô tiếp tục sụt giảm ở mức hai con số, mặc dù mức giảm thấp hơn nhiều.

Ngoài ra, lạm phát cũng khởi đầu quý IV/2023 với một số tin vui. Cùng với việc dự báo lạm phát sẽ tăng lên 4,0% trong quý IV/2023 (từ 2,9% trong quý III/2023), tuy nhiên, HSBC kỳ vọng lạm phát sẽ vẫn ở dưới mức trần 4,5%. "Chúng tôi dự báo lạm phát sẽ ở mức khoảng 3,3% vào năm 2024, cũng thấp hơn nhiều so với mức trần lạm phát 4-4,5% của NHNN", báo cáo HSBC viết.

Mặc dù các nước trong khu vực như Indonesia và Philippines, có động thái rục rịch tăng lãi suất, nhưng HSBC không kỳ vọng NHNN Việt Nam có động thái tương tự vì lạm phát dường như không phải là mối quan ngại cấp bách. HSBC giữ nguyên dự báo lãi suất chính sách ở mức 4,5% cho năm 2023.