Thứ Sáu, Ngày 08 tháng 08 năm 2025,
Kiểm soát sốt xuất huyết: Giải pháp toàn diện cho bài toán y tế công cộng tại Việt Nam
D.Ngân - 08/08/2025 10:06
 
Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) đang nổi lên như một trong những vấn đề y tế công cộng cấp thiết nhất trên toàn cầu. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp SXHD vào danh sách 10 mối đe dọa hàng đầu đối với sức khỏe nhân loại từ năm 2019.

Với hàng triệu ca mắc và hàng nghìn ca tử vong mỗi năm, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh và sự mở rộng của véc-tơ truyền bệnh, SXHD không còn là bệnh nhiệt đới giới hạn ở một số vùng, mà đã lan rộng ra nhiều khu vực ôn đới, bao gồm cả châu Âu.

Mục tiêu phòng chống SXHD tại Việt Nam bao gồm: Giảm tỷ lệ mắc, giảm tỷ lệ tử vong, khống chế không để dịch lớn xảy ra và xã hội hóa công tác phòng bệnh.

Dữ liệu từ hệ thống giám sát toàn cầu của WHO và OpenDengue cho thấy năm 2023 là năm tồi tệ nhất được ghi nhận về số ca mắc SXHD với hàng triệu người nhiễm và hàng nghìn ca tử vong trên khắp các châu lục.

Không chỉ các nước Đông Nam Á và Mỹ Latinh, mà cả nhiều quốc gia châu Âu như Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha cũng bắt đầu ghi nhận sự xâm nhập của virus Dengue và các loài muỗi truyền bệnh Aedes aegypti và Aedes albopictus.

Đáng lo ngại, WHO thừa nhận hiện chưa có mô hình hoặc biện pháp kiểm soát SXHD nào đạt hiệu quả mong muốn trên quy mô quốc gia. Không một quốc gia nào được xem là đã kiểm soát thành công dịch bệnh này một cách bền vững.

Tại Việt Nam, tình hình SXHD tiếp tục diễn biến phức tạp. Tính đến hiện tại cả nước ghi nhận 38.222 ca mắc và 5 ca tử vong. Mặc dù giảm nhẹ so với cùng kỳ năm 2024 (giảm 4,6%), song số ca mắc trong tuần 29 (12-19/7) lại tăng gần 28% so với tuần trước, cho thấy xu hướng gia tăng trở lại. Dịch bệnh hiện đã xuất hiện tại 60/63 tỉnh thành, trong đó khu vực phía Nam chiếm 75,4% tổng số ca mắc.

Dữ liệu dịch tễ học từ năm 1980 đến nay cho thấy chu kỳ bùng phát SXHD tại Việt Nam ngày càng rút ngắn, phạm vi lan rộng và số ca mắc có xu hướng tăng nhanh trong mùa mưa, đặc biệt tại các đô thị đông dân.

TP. Hà Nội và Hải Phòng đã chứng kiến sự gia tăng đột biến số ca mắc, gấp nhiều lần so với trung bình giai đoạn 2019-2023. Đồng thời, sự lưu hành đồng thời của nhiều tuýp virus Dengue và sự xuất hiện ngày càng phổ biến của cả hai loài muỗi Aedes aegypti (miền Nam) và Aedes albopictus (miền Bắc) là yếu tố làm tăng tính phức tạp của dịch bệnh.

GS-TS.Vũ Sinh Nam, Hội Y học Dự phòng Việt Nam cho hay, có nhiều nguyên nhân góp phần vào sự gia tăng SXHD, trong đó nổi bật là biến đổi khí hậu, với nhiệt độ trung bình và lượng mưa tăng đều trong nhiều năm qua.

Cùng với đó, tốc độ đô thị hóa nhanh, quản lý môi trường yếu kém, ý thức cộng đồng chưa cao và sự biến đổi của virus Dengue cũng là những yếu tố thúc đẩy dịch lan rộng và tái bùng phát nhiều lần.

Mục tiêu phòng chống SXHD tại Việt Nam bao gồm: Giảm tỷ lệ mắc, giảm tỷ lệ tử vong, khống chế không để dịch lớn xảy ra và xã hội hóa công tác phòng bệnh.

Giải pháp ngắn hạn hiện đang được triển khai bao gồm: Thiết lập mạng lưới cộng tác viên giám sát dịch, phản ứng nhanh với các ổ dịch mới, nâng cao năng lực giám sát ca bệnh, véc-tơ và lưu hành virus Dengue thông qua hệ thống điện tử (eCDS), đồng thời xử lý triệt để các ổ dịch theo quy trình chuẩn của Bộ Y tế.

Về lâu dài, Việt Nam đang hướng tới các giải pháp bền vững như giáo dục sức khỏe cộng đồng, cải thiện vệ sinh môi trường, kiểm soát véc-tơ dựa vào cộng đồng và ứng dụng vắc-xin như một thành tố bổ sung quan trọng trong chương trình kiểm soát toàn diện.

Trong lĩnh vực điều trị, Bộ Y tế đã cập nhật hướng dẫn phân loại và điều trị SXHD (QĐ 2760/QĐ-BYT, năm 2023), đặc biệt nhấn mạnh nguyên tắc không truyền dịch khi chưa có chỉ định và phân tuyến điều trị theo năng lực chuyên môn. Điều này góp phần giảm thiểu tỷ lệ tử vong và giảm áp lực cho hệ thống y tế tuyến cuối.

Kiểm soát véc-tơ vẫn là giải pháp cốt lõi trong phòng chống SXHD. Ngoài các biện pháp cơ học (dọn dẹp, loại bỏ vật chứa nước), hóa học (phun diệt muỗi), sinh học và di truyền học, Việt Nam đang triển khai chiến lược tiên tiến là phóng thả muỗi mang vi khuẩn Wolbachia.

Đây là công nghệ do Chương trình Muỗi Thế giới (World Mosquito Program) phát triển, sử dụng muỗi mang Wolbachia để thay thế quần thể muỗi tự nhiên, từ đó làm giảm khả năng truyền virus.

Chương trình thí điểm tại TP.Nha Trang cho kết quả rất khả quan khi số ca mắc SXHD giảm mạnh trong vòng vài tháng sau khi thả muỗi. Việt Nam hiện là một trong 12 quốc gia thực hiện chương trình này, với văn phòng điều phối khu vực châu Á đặt tại TP.HCM.

Vắc-xin phòng SXHD được kỳ vọng sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực cho chương trình kiểm soát toàn diện, đặc biệt trong bối cảnh các biện pháp kiểm soát véc-tơ truyền thống chưa đủ hiệu quả.

Dữ liệu mô hình cho thấy, ngay cả khi hiệu lực vắc-xin không quá cao, nếu được triển khai diện rộng và kết hợp với các biện pháp kiểm soát véc-tơ, hiệu quả cộng đồng có thể tăng lên đáng kể.

Một nghiên cứu mô hình tại Thái Lan cho thấy việc kết hợp quản lý môi trường, phun thuốc và tiêm chủng có thể giúp giảm hơn 80% tỷ lệ mắc sau 10 năm.

Hiện có hai loại vắc-xin đã được WHO tiền thẩm định và một số quốc gia cấp phép sử dụng là CYD-TDV (Dengvaxia, Sanofi): Dành cho người có huyết thanh dương tính từ 9 tuổi trở lên, đã ngừng sản xuất tại nhiều thị trường.

Và TAK-003 (Qdenga, Takeda): Được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép vào tháng 5/2024, chỉ định cho người từ 4 tuổi trở lên, không yêu cầu xét nghiệm huyết thanh trước tiêm, gồm 2 liều cách nhau 3 tháng.

Hiệu lực bảo vệ của TAK-003 chống lại sốt xuất huyết xác định bằng virus học đạt 80% sau 12 tháng và hiệu quả chống nhập viện là 90% sau 18 tháng.

Với ưu điểm dễ triển khai, không cần sàng lọc huyết thanh, TAK-003 được kỳ vọng sẽ góp phần làm giảm nhanh gánh nặng dịch tễ và kinh tế do SXHD tại Việt Nam trong những năm tới.

Bình luận bài viết này
Xem thêm trên Báo Đầu Tư