Việt Nam chi tiêu nhiều hơn cho R&D nhưng còn thấp

Phát biểu khai mạc Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển Việt Nam 2025 (VRDF 2025) ngày 30/7, GS.TS Nguyễn Đức Khương, Giám đốc điều hành EMLV Business School, Chủ tịch AVSE Global nêu rõ, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên vươn mình với vai trò quan trọng của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Điều này được khẳng định khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết nhấn mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia; là điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để nước ta phát triển giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

GS.TS Nguyễn Đức Khương, Giám đốc điều hành EMLV Business School, Chủ tịch AVSE Global.

GS.TS Nguyễn Đức Khương cho rằng, Nghị quyết 57 là bước đi đột phá, đặt khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trở thành nền móng, đúng tầm quan trọng, động lực bứt phá của đất nước. Theo đó, một quốc gia muốn phát triển bắt buộc phải có hệ thống khoa học phát triển, không có nghiên cứu khoa học thì không thể đổi mới sáng tạo.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nghiên cứu và phát triển (R&D) là động lực then chốt giúp các quốc gia như Pháp, Hàn Quốc, Singapore hay Israel bứt phá và chuyển mình thành công.

Nghiên cứu của Moustapha & Yu năm 2021 trên 35 quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy, 1% tăng trong chi tiêu cho R&D có thể giúp tăng 2,83% GDP thực tế. Điều này phản ánh vai trò then chốt của đổi mới sáng tạo đối với tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Thống kê của Ngân hàng Thế giới năm 2024 cho thấy chi tiêu cho R&D so với GDP của Việt Nam đã tăng từ 0,30% năm 2013 lên 0,43% vào năm 2021. Con số này vẫn còn ở mức rất thấp so với yêu cầu phát triển trong bối cảnh hiện nay.

Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến năm 2030, kinh phí chi cho R&D đạt 2% GDP, trong đó kinh phí từ xã hội chiếm hơn 60%; bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển. Hệ thống tổ chức khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo được sắp xếp lại bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu - ứng dụng - đào tạo.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn còn phải đối mặt với nhiều thách thức khác như khả năng tiếp nhận và làm chủ công nghệ còn hạn chế, thiếu liên kết giữa doanh nghiệp và trường đại học. Ngoài ra, Việt Nam cũng chưa huy động hiệu quả và phát huy đúng mức nguồn lực chất xám trong nước, bao gồm đội ngũ chuyên gia người Việt toàn cầu.

Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển Việt Nam 2025 (VRDF 2025) thu hút sự tham gia của đông đảo giới khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Gợi mở hướng đi R&D hiệu quả cho Việt Nam

Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Navi Radjou, Nhà tư tưởng và cố vấn đổi mới sáng tạo và lãnh đạo tại Thung lũng Silicon cho biết, một nghiên cứu mang tính bước ngoặt từ năm 2004 cho thấy không có mối tương quan nào giữa mức độ đầu tư vào R&D và hiệu quả tài chính của doanh nghiệp hay hiệu quả kinh tế của quốc gia.

Ông lấy ngành dược phẩm và y tế của Mỹ làm minh chứng. Trong 30 năm qua, chi tiêu R&D cho dược phẩm đã tăng gấp 10 lần, nhưng lợi nhuận thu về lại giảm mạnh.

Khẳng định “không có giới hạn trong R&D ngay cả khi ngân sách hạn hẹp”, ông Navi Radjou cho rằng, Việt Nam có cơ hội lịch sử không chỉ để “nhảy vọt” mà còn để “tiên phong” trên con đường phát triển hoàn toàn mới, hài hòa giữa kinh tế, xã hội và sinh thái.

Ông Navi Radjou, Nhà tư tưởng và cố vấn đổi mới sáng tạo và lãnh đạo tại Thung lũng Silicon.

Theo đó, ông Navi Radjou đề xuất một mô hình R&D cho Việt Nam trong giai đoạn tới dựa trên 3 trụ cột.

Thứ nhất là tiết kiệm. Thay vì luôn phát minh ra cái mới, Việt Nam có thể tập trung vào việc tái sử dụng và tái mục đích các công nghệ hiện có (nền kinh tế tri thức tuần hoàn) và đơn giản hóa kiến trúc sản phẩm để tạo ra các giải pháp nhanh hơn, tốt hơn, rẻ hơn, như cách Renault đã phát triển mẫu xe Kwid tại Ấn Độ.

Thứ hai là linh hoạt. Phá vỡ rào cản giữa học thuật và công nghiệp bằng cách đồng địa điểm hóa. Ông dẫn chứng việc công ty Saint-Gobain (Pháp) đặt trung tâm R&D ngay trong khuôn viên Viện Công nghệ Ấn Độ (IIT), giúp đẩy nhanh quá trình từ nghiên cứu cơ bản đến ứng dụng kinh doanh.

Thứ ba là bền vững. Đưa phòng thí nghiệm R&D vào trong tự nhiên. Lấy cảm hứng từ mô hình kinh tế sinh học (bioeconomy) ở Brazil, nơi các nhà khoa học và doanh nghiệp cùng nghiên cứu sản phẩm từ rừng Amazon, ông Navi Radjou cho rằng Việt Nam với sự đa dạng sinh học phong phú có thể trở thành quốc gia tiên phong trong lĩnh vực này.