Không gian phát triển không giới hạn cho khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đang dần hiện hữu khi tư duy “không quản được thì cấm” chính thức bị loại, không còn sự thỏa hiệp với bất kỳ yếu kém nào trong thiết kế, soạn thảo và thực thi cơ chế, chính sách, như yêu cầu của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Tất nhiên, mọi sự thay đổi sẽ không đến trong ngày một, ngày hai, nhưng tốc độ sẽ nhanh khi cả hệ thống chính trị và cộng đồng doanh nghiệp đồng tốc, đồng hướng.

Do chưa có quy chuẩn cụ thể, thủ tục hành chính phức tạp, nên doanh nghiệp hiện còn gặp vướng mắc khi muốn đưa công nghệ, ứng dụng kỹ thuật mới vào thực hiện những công trình có sử dụng vốn ngân sách. Ảnh: Đức Thanh. Đồ họa: Đan Nguyễn

Bài 1: Đoạn trường đợi... được làm

Doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực đổi mới, sáng tạo và trong lĩnh vực, ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, thấu hơn ai hết về những truân chuyên của người đợi được phép làm.

“Start-up nào đợi nổi?”

Ông Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch NexTech đã thốt lên câu này khi chốt lại câu chuyện mà ông và những doanh nghiệp trong lĩnh vực fintech vừa trải qua.

“Mất 8 năm kể từ khi bắt đầu đặt ra yêu cầu xây dựng sandbox trong lĩnh vực ngân hàng đến lúc ban hành. Start-up nào chờ nổi 8 năm? Đến khi sandbox chính thức ra đời, thì nhiều start-up tiên phong đã không còn tồn tại”, ông Bình chia sẻ.

Ông Bình là người trực tiếp tham gia lĩnh vực này, từ những năm 2008 - 2009, khi các dịch vụ trung gian thanh toán, ví điện tử... còn rất mới mẻ, nhưng vô cùng hấp dẫn và đầy tiềm năng. Chủ tịch NexTech cho biết, thời gian đầu, việc cấp phép thử nghiệm rất thuận, với tư duy cởi mở từ cơ quan quản lý. Nhờ vậy, các start-up trong lĩnh vực này xuất hiện đông đảo, với những khoản đầu tư không hề nhỏ từ các doanh nghiệp tư nhân cùng  tham vọng kỳ lân.

Đoạn trường bắt đầu gập ghềnh từ những năm 2015 - 2016, khi yêu cầu phải xây dựng sandbox cho fintech được bàn tới. Năm 2020, các dự thảo đầu tiên được đưa ra lấy ý kiến. Vấn đề không chỉ nằm ở thời gian chờ đợi.

Ngay thời điểm này, sau khi Nghị định 94/2025/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng đã được ban hành vào ngày 29/4, sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, đoạn trường truân chuyên của những doanh nghiệp tiên phong vẫn chưa hết.

“Tôi đã đọc kỹ Nghị định và lại lo. Chủ trương rất rõ là khuyến khích đổi mới, sáng tạo, nhưng phần điều kiện lại quy định tổng giám đốc hoặc người đại diện pháp luật của doanh nghiệp phải có kinh nghiệm quản lý trong lĩnh vực ngân hàng. Nếu sandbox chỉ để phục vụ những ‘người cũ’, thì có còn là đổi mới thực sự không? Uber đâu phải do người lái taxi truyền thống phát minh ra, mà là từ một người ngoài ngành”, ông Bình chia sẻ với rất nhiều tâm tư.

Câu hỏi “có lợi” sao không được làm?

Không chỉ start-up, những mô hình kinh doanh mới, chưa có tiền lệ đối mặt với những khúc khuỷu trên hành trình ra với thị trường. Ông Nguyễn Phi Khanh, Chủ tịch Tập đoàn PKG cứ lấn cấn mãi về việc “ta cứ chôn ‘vàng’ xuống đất một cách lãng phí”.

“Chúng ta cứ mang bê tông, cốt thép đổ xuống đất để nhồi cọc sâu tới 40 - 45 m khi xây các tòa nhà 30 tầng là chôn vàng xuống đất, vì công nghệ mới cho phép làm khác”, ông Khanh giãi bày.

Từ những năm 2008 - 2009, ông Khanh kể lại, công nghệ Topbase và sàn không gian cùng làm việc đã cho phép tòa nhà cao 10 tầng chỉ cần móng sâu  2-2,2 m, sàn không dầm  có thước cột 12 - 14 m, có thể giảm 20-30% tải trọng và giảm chi phí 30-60% so với tiêu chuẩn. Thời gian thi công cũng có thể giảm được một nửa, lại thân thiện với môi trường, giúp công trình ít hư hại khi có động đất… Đã có báo cáo về điều này sau trận động đất ở Kobe, Nhật Bản những năm 1990. Nhưng doanh nghiệp không thể đưa công nghệ này vào thực hiện với các công trình của Nhà nước vì các đơn vị của Bộ Xây dựng cho biết là chưa có tiêu chuẩn, nên đơn vị thẩm định công nghệ, thẩm định giá không chấp nhận.

Tư duy xây dựng pháp luật trong một số lĩnh vực còn thiên về quản lý. Chất lượng pháp luật chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn. Còn có những quy định chồng chéo, mâu thuẫn, chưa rõ ràng, cản trở việc thực thi, không thuận lợi cho việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút và khơi thông nguồn lực đầu tư. Việc phân cấp, phân quyền chưa đủ mạnh; thủ tục hành chính còn rườm rà, ‘nhiều khúc quanh’; chi phí tuân thủ pháp luật còn cao. Tổ chức thực thi pháp luật vẫn là khâu yếu; thiếu cơ chế phản ứng chính sách kịp thời, hiệu quả. Chậm nghiên cứu, ban hành chính sách, pháp luật điều chỉnh những vấn đề mới, chưa tạo khuôn khổ pháp lý thuận lợi để thúc đẩy các động lực tăng trưởng mới.

(Trích bài viết “Đột phá thể chế, pháp luật để đất nước vươn mình” của Tổng Bí thư Tô Lâm)

“Khi đó, chúng tôi đã tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, chứng minh bằng các công trình đã làm. Nhưng cũng phải mất 10 năm, đến khoảng năm 2017-2018, một phần đề xuất mới được chấp nhận, cập nhật vào hệ thống tiêu chuẩn, đơn giá...”, ông Khanh phân tích.

Vấn đề là, cách quản lý theo hệ thống tiêu chuẩn, đơn giá định mức hiện tại không cấm, nhưng đã bó hẹp cơ hội áp dụng công nghệ mới, sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, thậm chí triệt tiêu nhu cầu đổi mới, sáng tạo của doanh nghiệp. Trong cuộc làm việc của Hiệp hội Nhà thầu Việt Nam mới đây, lãnh đạo một nhà thầu lớn kể, công ty tư vấn đề nghị nhà thầu không đổi mới gì cả, dù công nghệ, cách thi công tốt hơn, có lợi hơn cho chủ đầu tư, bởi như vậy sẽ lại khó cho nhà thầu do không phù hợp với các quy định về đơn giá, định mức, khó giải trình với các cơ quan quản lý nhà nước…

Những đoạn trường chưa biết bao giờ kết thúc

Giám đốc một doanh nghiệp đành phải đề nghị giấu tên vì… đang phải đi xin đủ 17 chữ ký của 17 thành viên UBND một tỉnh cho một văn bản giao đất, dù trong cuộc họp trước đó của UBND cấp tỉnh tổ chức, với sự tham gia của đại diện các sở, ngành, các ý kiến đều đồng thuận.

“Chúng tôi cứ nghĩ là sau cuộc họp, chỉ cần Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch UBND tỉnh ký văn bản là xong. Chúng tôi đã kiên trì theo đuổi dự án này 4 năm, đã chấp nhận bị rút giấy phép đầu tư, trả lại đất khi diện tích đất trước đó nằm ngoài khu công nghiệp, không còn phù hợp khi Luật Quy hoạch được ban hành, để xin vào khu công nghiệp. Hành trình để được triển khai dự án quá gian nan”, vị giám đốc này chia sẻ.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) thừa nhận thực trạng gian nan này không chỉ của một vài doanh nghiệp cá biệt nào.

“Rất nhiều doanh nghiệp không xác định được khi nào hoàn thành thủ tục, có thể là 2-3 năm, cũng có thể là 10 năm, thậm chí hơn. Trong khi tình hình thị trường tháng sau khác tháng này, sự chờ đợi không xác định khiến rủi ro kinh doanh rất lớn”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Trong khảo sát 14.000 doanh nghiệp tại 63 tỉnh, thành phố vào cuối năm 2024, VCCI đã hỏi trực tiếp các doanh nghiệp thực hiện quy trình đầu tư dự án có sử dụng đất về tình hình thực thi. Có tới 74% doanh nghiệp cho biết đã trì hoãn, thậm chí là hủy bỏ dự án do khó khăn về thủ tục liên quan đất đai. Trong đó, 67% doanh nghiệp cho rằng, thời gian giải quyết quá dài, hơn nhiều so với quy định, 57% than phiền thủ tục xác định giá đất mất quá nhiều thời gian...

Điều đáng nói là, ngay khi các doanh nghiệp gửi kiến nghị, VCCI cũng không hỗ trợ được gì nhiều trong vai trò là đại diện cộng đồng doanh nghiệp, vì các quy định chồng chéo, thậm chí mâu thuẫn. Cùng một nội dung là giao đất thu tiền sử dụng đất hàng năm có đấu giá quyền sử dụng đất không, thì Luật Đất đai quy định có, còn Nghị định 103/2024/NĐ-CP quy định về tiền sử dụng đất, tiền thuê đất lại hướng dẫn là không. Hay như cơ quan thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi công trình cấp 1 có nguy cơ tác động xấu đến môi trường cũng đang không rõ, khi pháp luật về chuyển giao công nghệ quy định là cơ quan cấp bộ, còn pháp luật về xây dựng lại ghi cấp sở…

Hiện tại, đoạn trường của doanh nghiệp còn khó hơn khi năng lực ở các địa phương không giống nhau, có nơi thực hiện kiểu này, sang nơi khác thì thủ tục lại khác.

“Doanh nghiệp chia sẻ với chúng tôi, chỉ mong quy định rõ quy trình, thủ tục để biết và thực thi nhanh nhất, đúng nhất. Suy cho cùng, nếu muốn nền kinh tế tăng trưởng 8% trong năm nay, hay 2 con số vào những năm tới, phải bắt nguồn từ việc gỡ bỏ các rào cản đưa vốn vào nền kinh tế”, ông Tuấn đề xuất.

Điều đáng nói là, việc làm này cần thực hiện với cách tiếp cận, tư duy khác với cách làm lâu nay.

(Còn tiếp)