Khung pháp lý về tài sản mã hóa được xây dựng sẽ giúp khai thác tiềm năng phát triển kinh tế số trong lĩnh vực tài chính - công nghệ

Thị trường tiềm năng, nhưng tiềm ẩn rủi ro

Ghi nhận của Chainalysis cho thấy, dòng vốn từ thị trường blockchain vào Việt Nam trong giai đoạn 2023 - 2024 đạt trên 105 tỷ USD, lợi nhuận ước tính đạt 1,2 tỷ USD. Còn theo báo cáo của Triple-A, Việt Nam có hơn 17 triệu người sở hữu tài sản số, chiếm khoảng 17% dân số, vượt xa mức trung bình của thế giới (6,5%). Đặc biệt, Việt Nam liên tục đứng trong top 5 quốc gia có mức độ tiếp nhận tiền mã hóa cao nhất thế giới trong 3 năm qua.

Tuy nhiên, sự phát triển này đi kèm nhiều rủi ro, do thiếu khung pháp lý. Giao dịch tài sản số chủ yếu diễn ra trên các sàn quốc tế, như Binance, Coinbase, Kraken…, dẫn đến tình trạng khó kiểm soát, dù nhà đầu tư là người Việt Nam.

Ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch HĐQT Công ty SSI Digital nhấn mạnh, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ người sở hữu tài sản số cao nhất thế giới, đồng thời là một trong 4 thị trường giao dịch tài sản số lớn nhất thế giới, nhưng việc thiếu hành lang pháp lý khiến nhà đầu tư đối mặt với nguy cơ bị lừa đảo, mất tài sản và thiếu sự bảo vệ pháp lý.

“Chúng tôi mong có cơ chế đặc thù hợp pháp về tài sản số, để mọi người tham gia một cách chính thống, đồng thời tạo ra một nơi để start-up nương tựa và huy động vốn khi cần thiết”, ông Hưng đề xuất

Bên cạnh đó, việc thiếu quy định đồng bộ cũng gây khó khăn trong quản lý các hoạt động phát hành, giao dịch, xác thực và lưu ký tài sản số. Điều này dẫn đến nguy cơ rửa tiền, trốn thuế và tài trợ hoạt động bất hợp pháp. Nhiều start-up blockchain của Việt Nam, như Kyber Network hay Axie Infinity, phải đăng ký thành lập ở nước ngoài, gây thất thoát nguồn lực. Ngoài ra, dòng tiền mã hóa “vượt biên giới” khiến Nhà nước khó kiểm soát và thất thu thuế.

Theo ông Trần Huyền Dinh, Tổng giám đốc Alpha True, tài sản mã hóa với bản chất phi tập trung và không biên giới đang đặt ra những thách thức chưa từng có tiền lệ đối với công tác quản lý nhà nước, đặc biệt trong kiểm soát tội phạm mạng, phòng chống rửa tiền, bảo vệ dữ liệu cá nhân và đảm bảo an toàn cho hạ tầng số quốc gia. Đây là lĩnh vực hoàn toàn mới đối với các cơ quan quản lý, đòi hỏi phải đối mặt đồng thời với nhiều vấn đề phức tạp. Theo đó, cần một chiến lược tổng thể dựa trên 4 trụ cột chính: hoàn thiện pháp lý, triển khai cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), ứng dụng công nghệ giám sát chuỗi khối, tăng cường hợp tác công - tư trong nước và quốc tế.

Một hành lang, đa mục tiêu

Tại kỳ họp thứ chín, Quốc hội khóa XV đã thông qua nghị quyết, trong đó nhấn mạnh yêu cầu sớm nghiên cứu và ban hành khung pháp lý để triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam. Đây là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo quản lý rủi ro, thúc đẩy đổi mới sáng tạo có kiểm soát, đồng thời khai thác tiềm năng phát triển kinh tế số trong lĩnh vực tài chính - công nghệ. Quốc hội đề nghị cơ quan chức năng khẩn trương hoàn thiện và tổ chức vận hành thí điểm thị trường tài sản mã hóa theo đúng lộ trình, bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và an toàn cho người tham gia.

Ông Trần Huyền Dinh đánh giá, việc Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì xây dựng và trình dự thảo nghị quyết về thí điểm thị trường tài sản mã hóa là một tín hiệu đáng chú ý, thể hiện bước chuyển từ định hướng chính sách sang hành động cụ thể. Theo ông Dinh, để nghị quyết này phát huy hiệu quả, ngoài việc tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật hiện hành, cần tích hợp các tiêu chuẩn công nghệ tiên tiến nhất về bảo mật thông tin, quản lý rủi ro và vận hành hệ thống. Đặc biệt, phải có cơ chế quản lý tài sản theo hướng tách biệt tài sản khách hàng khỏi tài sản của sàn, cơ chế quản lý tài sản theo ví nóng/ví lạnh, yêu cầu báo cáo an toàn thông tin theo thời gian thực và quy định rõ ràng về việc cấp phép/thu hồi giấy phép hoạt động.

“Nếu được thiết kế đúng đắn và có lộ trình triển khai thận trọng, nghị quyết này không chỉ giúp Nhà nước kiểm soát hiệu quả các rủi ro trong không gian Web3, mà vẫn đảm bảo không kìm hãm sự đổi mới”, ông Dinh nhấn mạnh.

Ở góc độ kinh tế, theo tính toán, nếu thu thuế giao dịch với mức thuế suất nhỏ là 0,1% đối với tài sản số, Nhà nước có thể thu về trên 800 triệu USD mỗi năm. Ngoài ra, các loại thuế khác, như thuế thu nhập cá nhân đối với lợi nhuận của nhà đầu tư, thuế thu nhập doanh nghiệp từ sàn giao dịch, thuế giá trị gia tăng đối với các dịch vụ liên quan đến tiền mã hóa…, đều có thể trở thành nguồn thu quan trọng cho quốc gia.

“Việt Nam đang đối mặt với khoảng trống pháp lý đáng kể trong việc quản lý và đánh thuế tài sản mã hóa... Sự thiếu rõ ràng trong định nghĩa và phân loại tài sản kỹ thuật số gây khó khăn cho việc áp dụng các quy định thuế. Việc Chính phủ giao Bộ Tài chính gấp rút hoàn thiện khung pháp lý là một động thái tích cực để nắm bắt cơ hội thuế từ tài sản mã hóa”, TS. Chu Thanh Tuấn, Phó chủ nhiệm nhóm ngành cử nhân kinh doanh (Đại học RMIT Việt Nam) đánh giá.

Cùng đề cập vấn đề pháp lý, ông Bùi Văn Huy, Giám đốc Khối Nghiên cứu đầu tư (Công ty cổ phần Tư vấn đầu tư và Quản lý tài sản FIDT) cho rằng, tính pháp lý chưa rõ ràng tạo ra một môi trường đầu tư thiếu chắc chắn. Biến động giá lớn tiềm ẩn rủi ro cho các nhà đầu tư. Tình trạng lừa đảo, gian lận vẫn là một mối đe dọa thường trực. Từ tiềm năng rất lớn cũng như những tồn tại này, Chính phủ đã có những động thái gấp rút trong việc nghiên cứu và triển khai sàn giao dịch tài sản số thí điểm. Điều này cho thấy sự chủ động của các cơ quan quản lý trong việc nắm bắt xu hướng và tạo ra một môi trường pháp lý có kiểm soát cho thị trường tài sản số.

“Việc triển khai sàn giao dịch thí điểm được kỳ vọng sẽ giúp cơ quan quản lý thu thập dữ liệu, đánh giá rủi ro và xây dựng khung pháp lý chính thức một cách hiệu quả hơn”, ông Huy nhận định.