Trong hành trình hướng tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) và nâng cao chất lượng sống cho người dân, Việt Nam đang đứng trước một cơ hội mang tính bước ngoặt: tăng thuế thuốc lá.

Đây không chỉ là một giải pháp tài khóa, mà còn là một chiến lược y tế công cộng mạnh mẽ, đem lại lợi ích kép, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa gia tăng nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội.

Thuốc lá từ lâu đã được chứng minh là nguyên nhân hàng đầu gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm như ung thư, tim mạch, đột quỵ, bệnh phổi tắc nghẽn... nhưng tác hại của thuốc lá không chỉ dừng lại ở sức khỏe cá nhân.

Theo báo cáo của Hội Khoa học Kinh tế Y tế Việt Nam, mỗi năm đất nước phải gánh chịu tới 108.000 tỷ đồng do chi phí y tế và tổn thất năng suất lao động vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, tương đương 1,14% GDP.

Đáng chú ý, con số này cao gấp 5 lần nguồn thu ngân sách từ thuế thuốc lá. Chưa dừng lại ở đó, rác thải thuốc lá bao gồm tàn thuốc, bao bì, nhựa từ đầu lọc cũng gây thiệt hại môi trường lên tới 99.000 tỷ đồng mỗi năm. Tổng cộng, thuốc lá đang làm tổn hại hơn 2% GDP hàng năm, một mức tổn thất không thể xem nhẹ.

Mặc dù những tác hại đã được chứng minh rõ ràng, chính sách thuế thuốc lá tại Việt Nam vẫn điều chỉnh quá chậm và chưa đủ mạnh.

Lộ trình tăng thuế kéo dài đến năm 2027 với mức tăng thấp sẽ khiến Việt Nam đánh mất nhiều cơ hội quan trọng: cứu sống hàng chục nghìn người mỗi năm, giảm gánh nặng y tế, tăng nguồn thu ngân sách và thúc đẩy phát triển bền vững.

Một nghiên cứu của chuyên gia Hana Ross cho thấy, chỉ riêng việc không tăng thuế trong giai đoạn 2020 - 2021 đã khiến ngân sách thất thu khoảng 19.000 tỷ đồng, tương đương 825 triệu USD.

Trong khi đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị Việt Nam cần tăng mạnh thuế thuốc lá: tăng 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tiếp tục tăng lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030. Đây là mức tăng có thể giúp giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc, từ đó giảm gánh nặng bệnh tật, tử vong và chi phí y tế cho xã hội.

Bác sỹ Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), cảnh báo hơn 45 triệu người Việt đang có nguy cơ mắc các bệnh do thuốc lá, trong đó nhiều người ở độ tuổi lao động, nhóm đóng góp lớn nhất cho nền kinh tế.

Nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, hệ lụy từ thuốc lá sẽ tiếp tục lan rộng, ảnh hưởng sâu sắc đến tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội trong 10 - 20 năm tới.

Tăng thuế thuốc lá mang lại lợi ích kép: giảm tỷ lệ tiêu dùng, đặc biệt trong các nhóm người nghèo và thanh thiếu niên đồng thời tăng thu ngân sách cho nhà nước để đầu tư vào y tế, giáo dục, và các chương trình an sinh xã hội.

Theo TS. Nguyễn Ngọc Anh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (DEPOCEN), tăng thuế thuốc lá không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn là chính sách nhân đạo, giúp người nghèo, nhóm nhạy cảm nhất với biến động giá có thêm động lực từ bỏ thuốc lá, tiết kiệm chi tiêu và cải thiện chất lượng sống.

Một lo ngại thường được nhắc đến là việc tăng thuế sẽ dẫn đến gia tăng thuốc lá lậu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy thuốc lá nhập lậu hiện nay chủ yếu tập trung vào hai nhãn hiệu Jet và Hero, có giá cao hơn thuốc sản xuất trong nước từ 30 - 60%.

Điều đó chứng minh người tiêu dùng chọn thuốc lậu không vì giá rẻ mà vì thị hiếu. Bên cạnh đó, việc kiểm soát thuốc lá lậu không thể phụ thuộc vào chính sách thuế, mà đòi hỏi hệ thống quản lý hiệu quả, từ kiểm soát biên giới, tem thuế điện tử, cho tới năng lực thị trường và sự minh bạch trong quản lý nhà nước. Kinh nghiệm quốc tế từ nhiều quốc gia cho thấy hoàn toàn có thể vừa tăng thu, vừa giảm hút thuốc, lại kiểm soát hiệu quả buôn lậu nếu triển khai đồng bộ các biện pháp.

Trước bối cảnh cấp bách này, nhiều chuyên gia kiến nghị Quốc hội và Chính phủ cần điều chỉnh chính sách thuế thuốc lá theo hướng kiên quyết hơn.

Cụ thể, đề xuất áp dụng mức thuế tuyệt đối 5.000 đồng/bao từ năm 2026, tăng đều đặn 2.500 đồng/bao mỗi năm và đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, song song với việc duy trì thuế tỷ lệ 75% giá xuất xưởng hiện tại. Đây không chỉ là bước đi cần thiết về kinh tế, mà còn là cam kết chính trị và đạo đức đối với sức khỏe của nhân dân.

Chúng ta không thể tiếp tục "nhẹ tay" với các sản phẩm gây hại như thuốc lá nếu thực sự mong muốn một Việt Nam khỏe mạnh và thịnh vượng.

Việc tăng thuế thuốc lá, nếu được triển khai đúng lúc và đúng mức sẽ giúp cứu sống hàng triệu người, tiết kiệm hàng trăm nghìn tỷ đồng, và tạo điều kiện để đầu tư vào những lĩnh vực thiết yếu như y tế, giáo dục, giảm nghèo và phát triển bền vững.

Đây là thời điểm của một quyết định dũng cảm. Một quyết định vì tương lai của hàng triệu người Việt, vì một xã hội công bằng, khỏe mạnh và bền vững hơn. Và quyết định đó cần được đưa ra ngay bây giờ, trước khi quá muộn.