Giá thuốc lá quá rẻ, chỉ từ 7.000 đến 10.000 đồng/bao, khiến sản phẩm này dễ dàng tiếp cận với thanh thiếu niên và người thu nhập thấp. Các chuyên gia nhận định: tăng thuế, đặc biệt là thuế tuyệt đối là công cụ hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc và bảo vệ sức khỏe toàn dân.

Tại tọa đàm trực tuyến "Tăng thuế thuốc lá - Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe" do Báo Dân trí tổ chức, bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế y tế Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần mạnh dạn tăng thuế để tạo ra “cú huých” khiến người hút thuốc phải cân nhắc lại hành vi tiêu dùng.

Các đại biểu tham dự Tọa đàm trực tuyến.

“Họ có thể chưa cảm nhận ngay tác hại sức khỏe, nhưng nếu giá thuốc tăng mạnh, họ sẽ thấy ngay tác động tài chính. Nhiều người tôi biết từng bỏ thuốc chỉ vì không thể chi trả nổi giá thuốc ở Mỹ,” bà nói. Quan sát nhiều quốc gia đã tăng thuế, bà khẳng định nền kinh tế không hề suy thoái vì điều đó, ngược lại còn tiết kiệm được nhiều chi phí y tế.

Còn GS.Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP.Hà Nội đặt vấn đề, "vì sao chúng ta vẫn tiếp tục sản xuất một sản phẩm độc hại như thuốc lá trong khi đã có đầy đủ bằng chứng khoa học về tác hại của nó?". Theo ông, việc khuyến khích người dân trồng cây thay thế như sầu riêng, nuôi tôm, những mặt hàng xuất khẩu trị giá hàng tỷ USD sẽ có lợi hơn nhiều về kinh tế và sức khỏe.

GS.Nguyễn Anh Trí cho rằng, đất nước đang có cơ hội đổi mới rất mạnh mẽ trong lĩnh vực bảo vệ sức khỏe nhân dân, trong đó tăng thuế thuốc lá là một nhiệm vụ then chốt.

“Muốn bỏ thuốc lá thì cần có quyết tâm chính trị rất cao, mạnh mẽ hơn rất nhiều. Nếu chính sách thuế lần này làm đúng và đủ, sẽ tạo nên một bước tiến thực chất trong việc chăm lo sức khỏe cho người dân”, GS. Anh Trí nêu.

Đồng quan điểm, TS.Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội, Tổng hội Y học Việt Nam nhấn mạnh rằng tăng thuế thuốc lá lên mức tương đối 75% và tuyệt đối 15.000 đồng/bao vào năm 2031 như đề xuất của Bộ Y tế là cần thiết. “Chúng ta sẽ đạt được lợi ích kép: giảm tỷ lệ hút thuốc và tăng ngân sách để phục vụ chính các chương trình chăm sóc sức khỏe cộng đồng,” ông nói.

Hiện nay, Việt Nam đang áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt 75% nhưng tính trên giá xuất xưởng, vốn rất thấp dẫn đến giá bán lẻ thuốc lá vẫn rẻ. Đây là nguyên nhân khiến nhiều người lầm tưởng rằng thuế thuốc lá đã cao, nhưng thực tế mức thuế này còn thấp hơn nhiều so với chuẩn quốc tế.

WHO khuyến cáo thuế thuốc lá phải chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ, trong khi Việt Nam mới chỉ đạt 36-38%. So với các nước trong khu vực như Thái Lan (78%) hay Indonesia (63%), thuế thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn rất thấp.

Trong các phương án tăng thuế trình Quốc hội, phương án đầu tiên là tăng 2.000 đồng/bao từ năm 2026 và mỗi năm tăng tiếp 2.000 đồng cho đến năm 2030 đạt mức 10.000 đồng/bao.

Phương án hai là tăng khởi điểm 5.000 đồng. Tuy nhiên, cả hai phương án này đều chưa đạt kỳ vọng, mới chỉ đáp ứng khoảng 37% mục tiêu chiến lược quốc gia phòng, chống tác hại thuốc lá.

Phương án mới được đề xuất là giãn tiến độ tăng thuế đến năm 2031, nhưng theo các chuyên gia, càng trì hoãn thì tỷ lệ người hút thuốc mới càng gia tăng, làm trầm trọng thêm gánh nặng kinh tế, xã hội và y tế.

Theo TS.Quang, một điểm đáng lưu ý là chi phí điều trị các bệnh do thuốc lá gây ra không chỉ tốn kém, mà còn kéo dài, ảnh hưởng đến năng suất lao động và chất lượng sống của người dân. Trong khi đó, giá thuốc lá rẻ khiến người nghèo, người yếu thế dễ tiếp cận hơn cả.

Ông cũng chia sẻ câu chuyện cá nhân từng cai thuốc lá sau nhiều năm nghiện: “Khi bỏ thuốc, tôi cảm nhận thấy môi tươi hơn, sức khỏe tốt hơn, và đặc biệt là tự tin hơn khi giao tiếp.”

Trước đó, tại một Hội thảo gần đây về thuế thuốc lá, thạc sĩ Đinh Thị Thu Thủy, Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), khẳng định Bộ Y tế hoàn toàn ủng hộ phương án tăng thuế tuyệt đối từ 5.000 đồng/bao vào năm 2026 lên 15.000 đồng vào năm 2030, kết hợp với thuế tương đối 75%.

Mức thuế này được kỳ vọng giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống còn 36% vào năm 2030. Bên cạnh đó, Bộ Y tế cũng kiến nghị không hợp pháp hóa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng trong Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), nhằm bảo vệ thế hệ trẻ khỏi nguy cơ nghiện các chất mới.

Khi được hỏi về phương án tăng thuế, bà Nguyễn Thị An, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, giá thuốc lá tại Việt Nam hiện quá rẻ, thậm chí dưới 10.000 đồng/bao, trong khi thu nhập người dân ngày càng tăng. Điều này tạo điều kiện cho giới trẻ dễ dàng tiếp cận, gia tăng tỷ lệ hút thuốc. “Tăng thuế là công cụ chính sách mạnh mẽ và hữu hiệu nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc, đặc biệt trong nhóm yếu thế,” bà nhấn mạnh.

Ths.Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam cũng khẳng định, chỉ cần tăng giá thuốc lá thêm 10% có thể giúp giảm tiêu dùng 4% ở các nước phát triển và 5% ở các nước đang phát triển, đặc biệt là trong nhóm trẻ em và người nghèo.

Theo ông, tăng thuế là biện pháp “cùng thắng”, vừa giảm gánh nặng bệnh tật, vừa tăng nguồn thu ngân sách, đồng thời đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển bền vững.

WHO khuyến nghị Việt Nam áp dụng lộ trình tăng thuế thuốc lá từ năm 2026, với mức tăng tối thiểu 5.000 đồng/bao và đạt mức 15.000 đồng/bao vào năm 2030.

Mục tiêu là đưa tổng mức thuế thuốc lá lên tối thiểu 75% giá bán lẻ, phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Việc kết hợp giữa thuế tuyệt đối và thuế theo tỷ lệ được đánh giá là giải pháp tối ưu giúp kiểm soát tiêu dùng thuốc lá hiệu quả, bền vững hơn.