VEC cho biết công nghệ thu phí sử dụng thẻ RFID đưa vào sử dụng từ tháng 11/2015 thay thế việc tổ chức thu phí thủ công, hệ thống thu phí đã kiểm soát tất cả các phương tiện ra vào theo ca, ngày, việc đối chiếu thông tin các phương tiện được thực hiện nhanh chóng, thuận tiện.

Chiều 24/10, VEC đã có thông cáo báo chí liên quan đến công tác thu phí tuyến cao tốc Nội Bài – Lào Cai, liên quan đến phương án tổ chức khai thác, thu phí dự án và một số vấn đề liên quan.

Về phương án tổ chức khai thác, thu phí Dự án, VEC cho biết, Giai đoạn 2014-2015, mặc dù Dự án đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai chưa đầu tư hoàn thiện, tuy nhiên để đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân cũng như nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội các tỉnh vùng Tây Bắc, Bộ Giao thông vận tải đã cho phép đưa Dự án vào khai thác tạm bắt đầu từ 01/01/2014 và đưa vào khai thác toàn tuyến từ ngày 21/9/2014. Trong quá trình khai thác, tiếp tục hoàn thiện các hạng mục hàng rào, đường gom, hệ thống thu phí, các nút giao IC6, IC9, IC12, các trạm dịch vụ trên tuyến (5 trạm) và các hạng mục gia cố bảo vệ mái ta luy và nền đường của Dự án (đến tháng 10/2015 mới hoàn tất).

- Giai đoạn từ tháng 01/2014 đến tháng 11/2015 chia làm 3 thời kỳ:

Hình thức tổ chức thu: Thu phí một dừng là hình thức thu phí trả tiền khi đi qua trạm thu phí (lái xe không cần nhận thẻ định danh khi vào đường cao tốc). Thu phí kín là hình thức đầu vào trạm phát thẻ giấy, đầu ra thu tiền trên cơ sở chiều dài quãng đường phương tiện tham gia lưu thông trên đường cao tốc.

- Giai đoạn từ tháng 9/2014 đến tháng 11/2015 thu phí kín thủ công (phương tiện vào phát thẻ giấy, ra tại trạm nào căn cứ thẻ giấy của phương tiện xác định quãng đường phương tiện tham gia đường cao tốc để tính tiền cho phương tiện).

- Giai đoạn từ tháng 11/2015 đến nay: Thu phí điện tử sử dụng thẻ định danh phương tiện RFID (đầu vào trạm phát thẻ điện tử, đầu ra thu tiền và trả cho lái xe vé được in tại làn có giá trị tương đương với chiều dài quãng đường phương tiện tham gia lưu thông trên đường cao tốc.

- Công ty cổ phần Vận hành và Bảo trì đường cao tốc Việt Nam (VEC O&M) là đơn vị được Tổng công ty giao nhiệm vụ tổ chức quản lý, khai thác tuyến đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai.

Theo VEC, có tình trạng không thu hồi được thẻ định danh đầu vào trong quá trình thu phí giai đoạn năm 2015

Theo kết quả rà soát, từ tháng 01/2015 đến tháng 8/2015, tổng số lượng thẻ định danh phát ra là 3.451.787 thẻ (phát ra từ 11 trạm thu phí trên toàn tuyến), số lượng thẻ định danh không thu hồi được là 137.221 thẻ, chiếm 3,97% số lượng thẻ phát ra. Trước tình hình đó, VEC đã rà soát, đánh giá các nguyên nhân và thực hiện các giải pháp cụ thể như sau:

Theo VEC, xảy ra hiện tượng này là do một số nguyên nhân.

Một là, do tồn tại các điểm mở chưa đóng khi khai thác đường cao tốc. 

Để đáp ứng nhu cầu giao thương của các tỉnh, thành phố có tuyến đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đi qua, Dự án xây dựng đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đã được Chính phủ, Bộ GTVT cho phép đưa vào khai thác tạm. Trong giai đoạn này, Dự án vừa khai thác, vừa tổ chức thi công các hạng mục chưa hoàn thiện của Dự án. Tại các vị trí thi công, Nhà thầu phải mở các đường đấu nối với đường địa phương để vận chuyển vật liệu, máy móc, nhân công phục vụ thi công (Theo thống kê, từ tháng 01/2015 đến tháng 8/2015 còn 238 điểm mở). Trong quá trình quản lý, khai thác, VEC đã yêu cầu các Nhà thầu kiểm soát các điểm mở, tuy nhiên do gấp rút về tiến độ, khối lượng thi công không lớn nhưng dàn trải nên rất khó có thể kiểm soát hết các điểm mở, đặc biệt là vào ban đêm.

Nhiều vị trí đường gom phát sinh theo yêu cầu bổ sung của địa phương chưa được hoàn thiện, dẫn đến tình trạng người dân phá hàng rào để đi lại, tạo thành điểm mở trên tuyến.

Bên cạnh đó, Dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai (giai đoạn 1),  đoạn Yên Bái – Lào Cai (đoạn Km123+080 - Km237), chỉ bố trí 2 làn xe chạy và không có giải phân cách giữa, vì thế phương tiện có thể quay đầu trên tuyến, trốn phí.

Việc tồn tại các điểm mở nêu trên là nguyên nhân chính dẫn tới việc không thu hồi được thẻ định danh đầu vào, do các phương tiện khi lưu thông trên tuyến lợi dụng các điểm mở để đi vào các đường của địa phương, không đi qua trạm thu phí để trốn phí. Ngoài ra, trong quá trình khai thác tạm, VEC vẫn phải giải quyết miễn phí cho các xe thi công của Nhà thầu tham gia thi công các hạng mục chưa hoàn thiện của Dự án. Tuy nhiên, nhiều lái xe của đơn vị thi công vẫn lấy thẻ định danh đầu vào, nhưng khi đi ra vì nhiều lý do đã đi xuống các điểm mở khiến VEC không thu hồi được thẻ định danh đầu vào.

Hai là, hệ thống thu phí đang trong quá trình lắp đặt, chưa hoàn chỉnh

Giai đoạn này, hệ thống thu phí của tuyến cao tốc Nội Bài - Lào Cai đang trong quá trình lắp đặt hoàn thiện, công tác thu phí vẫn thực hiện hoàn toàn bằng phương pháp thủ công; số lượng trạm nhiều nên số lượng vé in sẵn lớn (hơn 50 loại vé giấy/cabin), việc giao vé điện tử và thẻ điện tử ra các làn thu phí chưa thực hiện được đúng như quy trình, do đó khi phương tiện qua trạm quét thẻ mệnh giá để hệ thống lưu thông tin, không đọc được mã thẻ, series thẻ giấy nên không thể phân tích, kiểm tra, đối chiếu phát hiện để đưa ra các biện pháp khắc phục kịp thời.

Với việc hệ thống thu phí chưa hoàn thiện, các lái xe đã lợi dụng và tìm mọi cách để trốn phí như thay đổi thông tin trên thẻ đầu vào (loại xe, ngày giờ...), đổi thẻ cho nhau trên đường, nhận thẻ định danh đầu vào nhưng không trả cho đơn vị khai thác (khi phương tiện ra tại các điểm mở) để gian lận chặng, gian lận cước phí, trốn phí..., khiến đơn vị khai thác không thu hồi được thẻ đầu vào.

Ba là, ý thức của người dân sinh sống dọc đường cao tốc và người tham gia giao thông chưa cao

Tuyến cao tốc Nội Bài – Lào Cai dài 245km, tại một số vị trí trên tuyến người dân cố tình phá hàng rào, thu tiền để tạo điều kiện cho phương tiện ra khỏi đường cao tốc mà không phải trả phí (như tại vị trí điểm mở Km23,  Km118+860, Km190+368, Km224+300, Km165+360...). Khi phát hiện sự việc, đơn vị khai thác đã có văn bản gửi Công an địa phương đề nghị hỗ trợ giải quyết và ngăn chặn.

Do tuyến đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đi qua các vùng trồng cây công nghiệp (Khu vực qua địa bàn tỉnh Yên Bái và Lào Cai), đến mùa thu hoạch các phương tiện vận chuyển khi vào qua các trạm thu phí và lấy thẻ, tuy nhiên khi ra khỏi đường cao tốc lại ra tại các đường gom dân sinh hoặc phá rào tại các điểm mở để đi ra, gây thất thoát không thu hồi được thẻ.

Bốn là, lái xe cố tình vượt trạm.

Từ tháng 9/2014 đến tháng 8/2015, do nút giao IC12 chưa hoàn thành để đưa vào khai thác, nhưng theo đề nghị của UBND tỉnh Yên Bái và được sự chấp thuận của Bộ GTVT cho mở điểm kết nối giữa đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai với Thành phố Yên Bái. VEC đã bố trí trạm thu phí tạm tại Km121 (nối với Quốc lộ 37) để thu phí. Do là trạm thu phí tạm nên điều kiện cơ sở vật chất rất khó khăn, vừa phải đảm bảo giao thông, vừa phải tổ chức thu phí; hệ thống trang thiết bị thu phí không đầy đủ, không có barie, đây còn là điểm đón trả khách gây mất an ninh trật tự và an toàn giao thông. Việc kiểm soát thu phí rất khó khăn phức tạp, một số lái xe lợi dụng không chấp hành mua phí theo quy định khi qua trạm, cố tình vượt trạm và không trả thẻ; một số phương tiện qua trạm trả thẻ, trả tiền nhưng không thanh toán đủ theo mệnh giá quy định (số xe vượt trạm: Tháng 1 - 368 xe, tháng 2 - 624 xe, tháng 3 - 561 xe, tháng 4 - 1.253 xe, tháng 5 - 1.331 xe, tháng 6 - 1.482 xe, tháng 7 - 1.650 xe).

Ngoài ra, VEC cho rằng còn do tình trạng xe miễn phí lưu thông trên đường cao tốc (theo thống kê, trung bình lượng xe miễn phí mỗi tháng là 19.000 lượt xe, chủ yếu là xe miễn phí năm của Bộ Tài chính (xe đóng phí đường bộ toàn quốc) và xe hộ đê. Nhiều xe miễn phí khi vào đường cao tốc vẫn nhận thẻ, nhưng đầu ra lại không trả thẻ.

Trong quá trình tổ chức thu phí, xuất hiện một số trường hợp sử dụng vé miễn phí năm, phù hiệu xe hộ đê giả, hết hạn… để trốn phí. Những trường hợp này khó phát hiện do phải nhận biết bằng mắt thường. VEC đã có văn bản báo cáo Bộ Giao thông vận tải, Bộ Tài chính về tình hình xe miễn phí lưu thông trên đường cao tốc.

VEC cũng khẳng định trình độ chuyên môn nghiệp vụ của thu phí viên còn hạn chế cũng là nguyên nhân không thu được thẻ định danh đầu vào. Cụ thể, giai đoạn đầu mới đi vào khai thác, nhân viên thu phí chưa nắm bắt kịp thời các công việc, nghiệp vụ của thu phí viên chưa cao, do đó có nhiều trường hợp phát nhầm thẻ định danh đầu vào cho xe miễn phí, xe thi công của Nhà thầu (miễn phí) nhưng không thu thẻ đầu vào tại đầu ra đường cao tốc.

Nhân viên thu phí phần lớn được tuyển dụng theo chính sách tiếp nhận con, em các hộ gia đình bị ảnh hưởng bởi dự án đường cao tốc đi qua, do đó ý thức công việc, đạo đức nghề nghiệp, chuyên môn nghiệp vụ không đồng đều, một số nhân viên có biểu hiện không tuân thủ các quy định của VEC.

VEC cũng cho biết đã tiến hành kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân. 

Trong quá trình tổ chức thu phí, VEC O&M đã xử lý kỷ luật nghiêm đối với những trường hợp vi phạm quy trình thu phí hoặc có dấu hiệu tiêu cực, bán thẻ (3 trường hợp, sa thải 2 trường hợp và kéo dài thời hạn nâng lương 1 trường hợp).

Thực hiện chỉ đạo của VEC về kiểm điểm tập thể, cá nhân liên quan VEC O&M đã nghiêm túc thực hiện. Cụ thể, phê bình Phó giám đốc phụ trách khai thác Dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai, Kế toán trưởng, Trưởng Phòng Kế hoạch chưa quyết liệt, chưa làm hết trách nhiệm, không phát hiện kịp thời và tham mưu cho lãnh đạo các biện pháp giải quyết ngăn chặn tình trạng thất thoát thẻ đầu vào; khiển trách, luân chuyển công việc khác đối với Giám đốc và Phó giám đốc Trung tâm điều hành đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai do trong quá trình thực thi nhiệm vụ, với cương vị là người phụ trách chưa có biện pháp tham mưu, xử lý đối với vấn đề xảy ra tại Dự án; khiển trách, điều chuyển công tác đối với các đội trưởng, đội phó các đội thu phí, đội trưởng đội giám sát thu phí, đội vận hành thiếu tinh thần trách nhiệm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, không kịp thời phát hiện và ngăn chặn các điểm mở phát sinh, để tình trạng xe trốn phí kéo dài.

Đối với cán bộ công nhân viên trực tiếp thực hiện vận hành khai thác, tổ chức thu phí: Khiển trách kỷ luật 25 nhân viên, trưởng, phó ca, giám sát viên thiếu trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ và phê bình 79 nhân viên vận hành, thu phí, kế toán, thống kê, báo cáo do thiếu ý thức trong công việc. Đối với Giám đốc VEC O&M không được bình xét thi đua cuối năm 2015.