Ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phát biểu trong Hội thảo Phát triển mô hình kinh tế xanh "Lúa - Tôm" hiệu quả tại tỉnh Bạc Liêu.

Không đánh đổi môi trường, cảnh quan thiên để chạy theo lợi ích kinh tế đơn thuần

Đó là thông điệp được đưa ra tại Diễn đàn Cấp cao về phương pháp tiếp cận mới cho cảnh quan nông nghiệp bền vững do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NNPTNT) phối hợp với Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam) tổ chức mới đây tại Đồng Tháp.

Thứ trưởng Bộ NNPTNT Lê Quốc Doanh khẳng định quyết tâm của ngành nông nghiệp thực hiện các mục tiêu tăng trưởng xanh, có trách nhiệm, chuyển đổi mô hình nông nghiệp theo ba trục “nông nghiệp sinh thái - nông thôn hiện đại - nông dân thông minh”.

Cũng theo Thứ trưởng Lê Quốc Doanh, trong bối cảnh phát triển mới, với xu hướng sử dụng cách tiếp cận đa ngành, nông nghiệp tích hợp đa giá trị, tiếp cận mới về quản lý cảnh quan nông nghiệp bền vững trong sự tương tác của con người; động thực vật và môi trường, nhằm đảm bảo sức khỏe cho con người và trái đất… đang được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm. Đặc biệt, Việt Nam là nước đang phát triển vì hai mục tiêu: phát triển kinh tế và bền vững. Do đó, để đạt được nông nghiệp sinh thái, xanh, hiện đại trong mối tương quan với sự phát triển, tương tác với các hoạt động khác nhưng vẫn đảm bảo cảnh quan thiên nhiên bền vững, Việt Nam cần có những tri thức mới, những bài học về lý luận và thực tiễn tốt nhất trên thế giới. 

Theo Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Phạm Thiện Nghĩa: với định hướng phát triển nông nghiệp, nông thôn ở Đồng Tháp và ĐBSCL theo hướng bền vững không còn con đường nào khác, đó là cần tôn trọng quy luật tự nhiên, tránh can thiệp quá mức vào tự nhiên; chủ động và tích cực thích ứng với biến đổi khí hậu; chuyển từ nền nông nghiệp sản lượng sang nền nông nghiệp công nghệ cao, sinh thái, trách nhiệm, bền vững; xây dựng nông thôn mới hướng tới đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn giàu có, thịnh vượng.

Theo ông Nghĩa, Đồng Tháp đã và đang đẩy mạnh phát triển các mô hình kinh tế, hệ thống canh tác nông nghiệp bền vững theo hướng “thuận thiện”, thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp với xu thế tiêu dùng, thị trường, hướng đến một nền nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sinh thái bền vững, đem lại giá trị cao hơn cho ngành nông nghiệp.

Các mô hình hiện nay đang khuyến áp dụng tại Đồng Tháp rất hiệu quả và được sự đồng thuận cao của người dân và doanh nghiệp như: mô hình “lúa - tôm”, “lúa - cá”, “lúa - cá - vịt’, mô hình “lúa - sen”, nhằm khôi phục sinh thái trên hệ thống sông Tiền gắn với bảo vệ nguồn lợi thủy sản, trồng cây gây rừng, bảo tồn và phát triển các khu rừng sinh thái, đặc biệt là Vườn Quốc gia Tràm Chim, mang lại giá trị cao hơn cho ngành nông nghiệp.

Với vai trò kết nối và đồng hành với Việt Nam về bảo vệ môi trường và cảnh quan thiên nhiên bền vững, nhất là vùng ĐBSCL, ông Prasana De Silva - Giám đốc Điều hành WWF Toàn cầu cho rằng: không chỉ ĐBSCL, mà các đồng bằng và hệ sinh thái nước ngọt trên thế giới, vấn đề đa dạng sinh học đã và đang bị ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu và các tác động của con người. Nên Việt Nam cần có những kế hoạch hành động tích hợp được nhiều yếu tố từ tầm nhìn, chính sách và sự huy động nguồn tài chính bền vững và can thiệp ở quy mô lớn đủ để duy trì, tạo dựng, phục hồi lại hệ sinh thái, kể cả các hệ thống sản xuất thực phẩm bền vững là một trong những giải pháp cơ bản để giải quyết các thách thức hiện tại.

Phát triển nền nông nghiệp bền vững theo hướng “thuận thiên”

Dấu ấn quan trọng cho phát triển nông nghiệp - nông thôn được mở ra khi cuối tháng 1/2022 vừa qua, Chính phủ phê duyệt "Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050" và Kế hoạch hành động quốc gia của Việt Nam về hệ thống lương thực, thực phẩm bền vững giai đoạn 2021-2030 để thực hiện mục tiêu tạo dựng hình ảnh nông nghiệp Việt Nam. Đó là trở thành nhà sản xuất và cung cấp lương thực, thực phẩm "minh bạch - trách nhiệm - bền vững" mà lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã khẳng định với cộng đồng quốc tế.

Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được xây dựng xoay quanh ba trụ cột chính "Nông nghiệp sinh thái", "Nông thôn hiện đại", "Nông dân thông minh".

Phát biểu tại hội nghị giữa Bộ NNPTNT và Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) hợp tác xây dựng nền nông nghiệp xanh, tích hợp đa giá trị mới đây, Bộ trưởng Bộ NNPTNT Lê Minh Hoan khẳng định, để thay đổi, ngành nông nghiệp không thể tự đứng một mình, làm một mình mà cần có sự chia sẻ, đồng hành, ủng hộ của các bộ, ban, ngành, địa phương, sự đồng hành và hỗ trợ của cộng đồng quốc tế để xây dựng một nền nông nghiệp mới. 

Với “tư duy đổi mới” và “cùng hành động”, nông nghiệp nông thôn Việt Nam sẽ thực hiện được khát vọng về một nền nông nghiệp sinh thái, tiên tiến, tích hợp đa giá trị, kết hợp hài hòa tài nguyên bản địa, bản sắc văn hóa, niềm tin xã hội với khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, vươn tầm để đủ sức trở thành "thước đo mức độ bền vững của quốc gia". 

GS. Võ Tòng Xuân - Hiệu trưởng trường Đại học Nam Cần Thơ cho rằng, chủ trương thuận thiên với Nghị quyết 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu ra đời rất đúng lúc, nhất là khi biến đổi khí hậu ảnh hưởng rất mạnh mẽ không chỉ cho ĐBSCL mà cho cả thế giới. Hiện nay, chúng ta có ít nước trong mùa khô, mùa mưa thì không giữ được nước ngọt, nên cách sử dụng nước thông minh là thuận thiên. Điển hình, tại ĐBSCL, nhất là vùng ven biển, trước kia trồng lúa xen thêm vụ tôm ở vùng mặn, nhưng khi có Nghị quyết 120, các tỉnh mạnh dạn cùng với bà con nông dân phát triển cây kỹ thuật, hệ thống canh tác. Song tại vùng ngọt, vùng lũ, các tỉnh còn đang phân vân chuyển như nào, bởi một hệ thống trước đây nếu chuyển cần phải đầu tư lại.

"Tôi mong rằng Chính phủ sẽ triển khai quy hoạch Nghị quyết 120 cụ thể hơn, để đây chắc chắn là thuận thiên. Có những nơi mùa mưa chứa nước nhiều quá nhưng mùa khô lại không có. Thay vì 3 vụ lúa vừa tốn kém nước ngọt hiếm hoi, thì mùa khô chuyển sang trồng xoài... Những cách làm đó cần được bàn bạc để Nghị quyết thành công hơn", GS. Võ Tòng Xuân kiến nghị.

Đồng quan điểm trên, ông Nguyễn Hữu Thiện - Chuyên gia độc lập về Biến đổi khí hậu Trường Đại học Cần Thơ cho rằng: Nghị quyết 120 là kim chỉ nam cho sản xuất "thuận thiên” của vùng ĐBSCL. Nghị quyết như một luồng gió mới cho phát triển nông nghiệp - nông thôn ĐBSCL, phải xem tài nguyên đất, nước và cảnh quan môi trường như một thực thể sống, cần có một định hướng chiến lược rõ ràng về khai thác tiềm năng đất, nước ngành nông nghiệp, nông thôn một cách thông minh, linh hoạt, không phải khai thác tận diệt mà phải biết bảo tồn, giữ gìn và nuôi dưỡng.

Tại Hội nghị các bên tham gia công ước Khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26), Việt Nam đã cam kết mức phát thải ròng bằng 0 vào 2050, giảm 9% lượng phát thải bằng nội lực. Việc hài hòa lợi ích kinh tế với bảo vệ môi trường là một việc không dễ đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, nhưng quyết định chuyển hướng kinh tế xanh, tăng trưởng xanh sang một trang mới là hướng đi tất yếu để phục hồi xanh bắt kịp với xu thế thế giới. Nông nghiệp Việt Nam và ĐBSCL cần chuyển đổi nhanh sang kinh tế xanh, vừa là mệnh lệnh, vừa là trách nhiệm cho khát vọng thịnh vượng về kinh tế, bền vững môi trường, công bằng xã hội.