Đề xuất tăng thuế thuốc lá để giảm tiêu thụ

Một đề xuất đang nhận được nhiều đồng tình của giới chuyên gia là việc tăng thuế thuốc lá để giảm tiêu thụ.

TIN LIÊN QUAN

Kiểm tra, xử phạt vi phạm thuốc lá: Giải pháp quan trọng thay đổi hành vi

Hệ luỵ về kinh tế và sức khoẻ

Thuốc lá là nguy cơ gây ra tử vong, bệnh tật và gây ra đói nghèo và gây ra tác hại đối với môi trường, kinh tế và xã hội trên thế giới. 80% người hút thuốc trên thế giới sống ở nước thu nhập thấp và trung bình. Việt Nam có tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành cao đứng thứ 3, sau Indonesia và Lào.

Một đề xuất đang nhận được nhiều đồng tình của giới chuyên gia là việc tăng thuế thuốc lá để giảm tiêu thụ.

Về chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam, theo giới chuyên gia, hiện thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp. Hiện nay, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá của Việt Nam là 75% giá xuất xưởng.

Nếu tính trên giá bán lẻ mức thuế này chỉ chiếm 38,8%. Mức thuế thuốc lá còn rất thấp so với khuyến cáo của WHO là đánh thuế các sản phẩm thuốc lá chiếm 70 - 75% giá bán lẻ.

Việt Nam là nước có mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá thấp gần nhất trong khu vực ASEAN (chỉ cao hơn Campuchia, Lào và Myanmar) và rất thấp so với các nước phát triển. (Tỷ lệ thuế ở các nước phát triển là 67,9%). Malaysia là 58,60%, Singapore là 67,50% và Thái Lan là 78,60%.

Cùng với đó, thuốc lá được bày bán khắp nơi, giá rẻ, người dùng có thể tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá dễ dàng. Một số sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha, ... chưa có quy định quản lý rõ ràng.

Ông Mark Goodchild, chuyên gia chính sách tài chính y tế, Tổ chức Y tế thế giới cho biết, sử dụng thuốc lá đã gây ra gánh nặng lớn cho kinh tế xã hội. Theo ước tính của Bộ Y tế năm 2020, người dân Việt Nam bỏ ra 49.000 tỷ đồng để mua thuốc lá hàng năm.

Tổn thất kinh tế do sử dụng thuốc lá ở Việt Nam ước tính trên 24.000 tỷ đồng mỗi năm (gần 1% GDP năm 2011), bao gồm chi phí điều trị bệnh, tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau, bệnh tật và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến hút thuốc gây ra.

Theo ông Mark Goodchild, mức tiêu thụ cao hơn các sản phẩm này thường gắn liền với các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, tự do hóa thương mại, tiếp thị ngành và các hoạt động quảng cáo.

“Điều này phản ánh các “thất bại của thị trường” cần có sự can thiệp của Chính phủ. Đồng thời, các yếu tố nguy cơ do hành vi lối sống cũng có thể sửa đổi được thông qua thay đổi hành vi, lối sống của người dân”, ông Mark Goodchild nói.

Theo ông Mark Goodchild, thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam rất thấp, giá thấp khuyến khích giới trẻ và người nghèo sử dụng. Tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ thuốc lá năm 2020 ở Việt Nam chỉ là 38% so với 59% ở tất cả các nước thu nhập trung bình.

Ông Mark Goodchild cho rằng giá thuốc lá càng trở nên phải chăng hơn ở Việt Nam do thu nhập tăng lên, điều này cũng khuyến khích tiêu thụ.

Ông chỉ ra, hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ dựa trên tỷ lệ phần trăm của Việt Nam có một số điểm yếu, bao gồm cả việc cho phép mức chênh lệch giá lớn và cung cấp các sản phẩm rất rẻ trên thị trường. Như vậy, hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ dựa trên tỷ lệ phần trăm cũng khó quản lý một cách hiệu quả.

Chiến lược cải cách thuế của Việt Nam giai đoạn 2011-2030 bao gồm phương án cải cách hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt theo phương pháp hỗn hợp đối với các sản phẩm không tốt cho sức khỏe.

Do đó, chuyên gia chính sách tài chính y tế WHO cho rằng cần phải tăng thuế đối với tất cả các sản phẩm không tốt cho sức khỏe ở Việt Nam, trong đó thuốc lá là ưu tiên rõ ràng.

Việt Nam nên áp dụng phương pháp tính thuế tiêu thụ đặc biệt mới theo phương pháp hỗn hợp đối với thuốc lá càng sớm càng tốt để phù hợp với các thực hành tốt nhất trên toàn cầu.

Còn ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam đề xuất, tăng thuế thuốc lá đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng và mang đến hiệu quả tích cực trong việc làm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Minh chứng như ở Úc, một bao thuốc lá hiện nay có giá rất cao - trên 40 đô la Úc. Trong đó, thuế chiếm đến 70% giá bán. Nhờ vậy, tỷ lệ hút thuốc lá ở quốc gia này giảm đều đặn, đến nay chỉ còn khoảng 10%.

Hay như ở Philippines, tỷ lệ hút thuốc lá liên tục giảm qua các năm: 29% (năm 2009), 23% (năm 2015), 19% (năm 2021). Nguồn ngân sách mà Philippines thu được từ thuế thuốc lá là trên 3 tỷ USD/năm.

Ở Việt Nam, mỗi năm tiêu thụ đến 3,9 tỷ bao thuốc lá thế nhưng thuế thu được chỉ có 708 triệu đô/năm. Trong khi đó, Thái Lan mỗi năm chỉ tiêu thụ 2 tỷ bao nhưng ngân sách thu gần 2,1 tỷ đô/năm (gấp 3 lần Việt Nam).

"Chính vì vậy, kinh nghiệm từ các nước trên thế giới và khu vực tăng thuế thuốc lá tác động rất lớn (khoảng 50 - 60%) đến việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá", ông Lâm nói,

Về mức thuế thuốc lá, ông Lâm cho rằng, Việt Nam nên có lộ trình thực hiện để hướng tới đạt như mức khuyến cáo của WHO - nghĩa là mức thuế trong giá bán lẻ thuốc lá hiệu quả nhất là từ 70 - 75%.

Truyền thông về thay đổi hành vi

Với nguy hại do sử dụng thuốc lá gây ra trên toàn cầu, đại diện Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá, chúng ta đã có Công ước khung về kiểm soát thuốc lá do WHO khởi xướng, đây là công ước quốc tế đầu tiên về y tế công cộng, tiếp bước cùng chung tay ngăn ngừa thuốc lá trên toàn cầu.

Có 6 biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (MPOWER) bao gồm: Theo dõi việc sử dụng thuốc lá và thực thi các chính sách phòng chống tác hại thuốc lá;

Bảo vệ mọi người khỏi phơi nhiễm với khói thuốc lá thụ động; hỗ trợ cai nghiện thuốc lá; cảnh báo về tác hại thuốc lá; thực thi nghiêm các qui định cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá và tăng thuế thuốc lá.

Càng ngày càng có nhiều quốc gia và nhiều người dân được hưởng lợi từ việc nỗ lực thực hiện các chính sách về phòng chống tác hại thuốc lá.

Cũng theo đại diện Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá, hiện nay một số ngành công nghiệp thuốc lá, tập đoàn thuốc lá đa quốc gia cho rằng muốn giảm tác hại thì có sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Nhưng, muốn giảm tác hại thuốc lá phải thực thi tốt các biện pháp để phòng chống thuốc lá theo đúng tinh thần Công ước khung.

Giải pháp hoàn thiện cơ chế chính sách, pháp luật về phòng, chống tác hại của thuốc lá gồm: Xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới;

Đề xuất ban hành quy định về ngăn ngừa các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng;

Xây dựng, ban hành các quy định, quy chế lồng ghép hoạt động tư vấn cai nghiện thuốc lá vào các chương trình y tế quốc gia về phòng chống các bệnh không lây nhiễm;

Nghiên cứu, đề xuất ban hành các quy định về sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm hỗ trợ cai nghiện; việc chi trả cho các hoạt động điều trị, tư vấn cai nghiện thuốc lá từ Quỹ bảo hiểm y tế;

Cùng với đó, tăng cường và đổi mới hoạt động thông tin, giáo dục, truyền thông về phòng, chống tác hại của thuốc lá như tăng cường sử dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội trong truyền thông; phát huy vai trò của mạng lưới cộng tác viên về phòng, chống tác hại của thuốc lá tại cộng đồng trong việc vận động;

Tổ chức các hoạt động truyền thông về phòng, chống tác hại của thuốc lá với các hình thức đa dạng, phù hợp đặc điểm từng vùng, miền, từng nhóm đối tượng;

Đẩy mạnh truyền thông về phòng chống tác hại thuốc lá như: Nâng cao nhận thức cho mọi người về các chính sách, pháp luật về phòng chống tác hại thuốc lá; tác hại của việc sử dụng sản phẩm thuốc lá, bao gồm các sản phẩm thuốc lá mời (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng,....); lợi ích của môi trường không khói thuốc, cai nghiện thuốc lá.

Thay đổi hành vi của người hút thuốc (không hút thuốc gần mọi người, không hút thuốc tại nơi có quy định cấm, bỏ thuốc...).