Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tạo văn bản chỉ trong vài giây, nhưng không thể thay thế con người

Tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam, có một khu vực đặc biệt, thu hút nhiều khách tham quan, đó là nơi lưu giữ những chiếc máy đánh chữ, từ chiếc máy chữ FACIT sử dụng hồi năm 1945, đến các dòng máy đời sau như Olympia, Junior, Ver Robotron… Không có chế độ xóa hay sửa lỗi, mỗi lần gõ xuống là một lần mực in hằn rõ lên trang giấy với âm thanh “lách cách” đều đặn, những chiếc máy đó từng là “trợ thủ” đắc lực của người làm báo. Rồi đến thời đại của máy vi tính, phần mềm dàn trang xuất hiện, các tòa soạn chuyển mình theo làn sóng công nghệ.

Ngày nay, chiếc máy tính, điện thoại, máy ghi âm, máy ảnh đã trở thành người bạn đồng hành không thể thiếu của các phóng viên khi tác nghiệp. Chiếc máy đánh chữ không còn được sử dụng. Từng phím, từng vết sơn bạc màu trở thành chứng nhân của một thời làm báo tỉ mẩn, kiên nhẫn, được đặt trang trọng trong ngôi nhà di sản của các thế hệ người làm báo Việt Nam, nhắc nhở rằng nghề báo từng có một thời rất khác với ngày nay.

Và hiện tại cũng sẽ là quá khứ của tương lai sau này.

Nghĩ về điều đó hôm nay, giữa lúc AI có thể tạo văn bản chỉ trong vài giây, người viết nhớ nhiều đến bộ phim Her (năm 2013). Mười hai năm trước, đạo diễn Spike Jonze đã kể một câu chuyện kỳ lạ: Theodore - người đàn ông bị trầm cảm vì sắp ly hôn đã “phải lòng” hệ điều hành Samantha.

Mặc dù cụm từ AI không được sử dụng trong phim, nhưng những lời tự mô tả của Samantha lại giống như vậy. “Tôi có trực giác. Điều làm nên con người tôi là khả năng phát triển thông qua những trải nghiệm của mình”, hệ điều hành này giải thích.

Với những người xem của hơn 10 năm trước, Her giống như một bộ phim viễn tưởng. Nhưng giờ đây, khi các mô hình ngôn ngữ lớn như GPT-5, Claude, hay Gemini đang ngày một thuyết phục hơn, câu hỏi của bộ phim đã không còn là chuyện “giả tưởng”. Liệu cảm xúc do máy móc tạo ra có thể thay thế tương tác người - người? Và nếu năm 2045, báo chí được viết bởi những Samantha như thế, những người làm báo hôm nay sẽ đứng ở đâu trong dòng chảy thông tin của tương lai?

Sẽ thế nào trong năm 2045?

Người viết đã thử hỏi chính AI, rằng công nghệ trí tuệ nhân tạo sẽ phát triển như thế nào trong 20 năm tới? Con người tiếp nhận thông tin ra sao? Quy trình xử lý tin tức như thế nào?... Và kết quả sau những dòng lệnh có những thú vị bất ngờ, nhưng cũng rất hợp lý.

Chẳng hạn, một bản tin giả lập phát hành trên Báo Tài chính - Đầu tư như sau:

*

*     *

ĐHĐCĐ Tập đoàn Hòa Phát: Hàng ngàn cổ đông phủ kín hội trường, bổ sung tờ trình chia thưởng cổ phiếu phút 89.

Cập nhật 9h17am - 22/4/2045

Giá cổ phiếu: 27.000 đồng/cổ phiếu +3%. Tác động đến NAV của bạn: +2,045%

9h10: Tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia, Tập đoàn Hòa Phát vừa chính thức tổ chức cuộc họp Đại hội đồng cổ đông thường niên năm 2045. Với sự tham gia của gần 500.000 cổ đông, đại diện cho 80% tổng số cổ phần có quyền biểu quyết, đã đăng ký trực tiếp và trực tuyến qua hệ thống xác thực định danh tài sản, Đại hội đồng cổ đông đáp ứng đủ điều kiện tiến hành.

Đại hội năm nay được tổ chức sau gần một tháng kể từ khi Tập đoàn đưa vào vận hành chính thức Nhà máy thép Xanh với tổng vốn đầu tư 5 tỷ USD. Từ sớm, hàng ngàn cổ đông đã có mặt để tham quan thực tế ảo nhà máy mới cùng chuỗi các gian hàng giới thiệu sản phẩm công nghiệp mới vừa thương mại hóa sau thời gian nghiên cứu phát triển.

Khu vực hội trường nhanh chóng kín chỗ trước giờ khai mạc. Trên hàng ghế đầu, Chủ tịch Hội đồng chiến lược cũng là người sáng lập không rời mắt khỏi TVC trình chiếu hành trình 53 năm phát triển Tập đoàn [video]. Ông ngồi cạnh dàn lãnh đạo điều hành kế cận, đại diện cho thế hệ thứ ba trong hành trình chuyển giao và mở rộng của tập đoàn công nghiệp đa ngành này.

Tại Đại hội, cổ đông cũng sẽ biểu quyết bầu nhân sự Hội đồng quản trị nhiệm kỳ mới, gồm 5 thành viên từ danh sách 6 ứng viên được đề cử.

Dữ liệu tổng hợp từ hệ thống AI FinData cho thấy tăng trưởng doanh thu hợp nhất duy trì mức bình quân hai chữ số trong suốt thập kỷ qua, nhờ loạt dự án động lực gắn với định hướng phát triển xanh và bền vững. Kế hoạch kinh doanh năm 2045 tiếp tục đặt mục tiêu tăng trưởng doanh thu 15%, trong khi tăng trưởng lợi nhuận thận trọng hơn trong năm đầu tiên nhà máy mới đi vào vận hành. [data]

9h15: Các cổ đông tán thành 100% với việc bổ sung vào chương trình họp tờ trình phát hành cổ phiếu từ nguồn vốn chủ sở hữu, theo đề xuất mới của cổ đông lớn nắm giữ 10% vốn điều lệ gửi về trước đó 3 ngày. Theo phân tích của FinData, nếu tờ trình được thông qua, đây sẽ là lần chia thưởng cổ phiếu thứ ba của Tập đoàn trong một thập kỷ, đưa vốn điều lệ tập đoàn lên vị trí thứ ba toàn sàn niêm yết. [data]

*Bản tin được cập nhật tự động mỗi 10 phút hoặc khi có diễn biến mới quan trọng. Bản tin tổng thuật tóm tắt sẽ phát hành sau khi đại hội kết thúc. Click trong không gian AR để truy cập dữ liệu chi tiết.

*

*     *

Trong bản tin giả lập do AI và phóng viên đồng biên tập, phóng viên là người thu thập, quan sát không khí, phản ứng của những tham gia đến những chi tiết ngoài văn bản. Còn AI, với các dữ liệu được nạp lưu trữ sẵn, nhanh chóng xử lý thông tin, trực quan hóa bằng biểu đồ, kết nối với các tài khoản cá nhân để nhanh chóng đưa ra những con số quan trọng theo thời gian thực.

Không chỉ khâu sản xuất thông tin được cá nhân hóa như giúp người dùng nắm được giá trị danh mục tài sản thay đổi khi giá cổ phiếu thay đổi, việc phân phối thông tin ở tương lai có thể đã cá nhân hóa “tùy biến” theo người dùng ở giọng đọc AI, bảng trực quan trong không gian thực tế ảo (AR) cá nhân, đi qua các thiết bị có thể “sống cùng” con người…

Lịch sử báo chí luôn gắn liền với sự phát minh của công nghệ. Từ thời của những người kể chuyện và hát rong, đến phát minh máy in, sóng radio, truyền hình, hiện tại là mạng Internet…, mỗi bước tiến đều làm thay đổi cách con người tiếp nhận thông tin. Cuộc cách mạng công nghệ 4.0 cũng sẽ như vậy. Nhưng bất chấp thay đổi về hình thức, có một thứ không đổi, độc giả vẫn cần thông tin chất lượng cho những quyết định và những kết nối trong xã hội.

Hành trình trăm năm

Khó có ai dám tự tin khẳng định dự báo đúng về cách thức con người tiếp nhận thông tin ở tương lai. Trong một cái bắt tay khiến giới công nghệ toàn cầu phải chú ý ngay tháng 5 vừa qua, OpenAI đã mua lại startup phần cứng mang tên io với giá 6,5 tỷ USD. Điều khiến cha đẻ của ChatGPT chấp nhận “xuống tiền” cho thương vụ lớn nhất từ trước tới nay của công ty chính từ việc io được sáng lập bởi “phù thủy” thiết kế Jony Ive. Ông là nhà thiết kế huyền thoại đứng sau các sản phẩm biểu tượng của Apple như iPhone, iPad và MacBook. Trong bài đăng trên blog do CEO Sam Altman và Jony Ive đồng ký tên, đã gọi cái bắt tay này là một “khoảnh khắc phi thường”.

Nghề báo trong tim tôi gói trọn trong một chữ “TIN”.

TIN - là thông tin - thứ chúng ta phải cung cấp.

TIN - là lòng tin - thứ chúng ta phải đạt được.

Nếu không có thông tin, không thể đòi hỏi lòng tin.

Nếu không có lòng tin, thông tin chỉ là trò hề vô nghĩa.

Để có được hai thứ đó, phải bắt đầu từ sự thật và vì sự thật.

- Phạm Lữ Ân

Giới công nghệ toàn cầu đang phỏng đoán về thiết bị mới mà hai bên cùng tạo ra. Tại Hội nghị VivaTech 2025 ở Paris hôm 13/6, Giám đốc tài chính OpenAI Sarah Friar hé lộ một phần tương lai từ sự hợp tác này. Friar đã so sánh kế hoạch của OpenAI cho các thiết bị AI với những công nghệ đã mở ra cuộc cách mạng máy tính trong quá khứ, như bước chuyển từ việc nhập lệnh vào máy tính cá nhân (PC) sang tương tác với màn hình với các biểu tượng, menu và nút giúp việc, hay bước chuyển từ điện thoại nắp gập sang smartphone cảm ứng.

Sự phát triển từ cuộc cách mạng công nghệ đương nhiên sẽ không dừng lại ở những thay đổi các thiết bị công nghệ, mà kéo theo là thói quen sống của con người, cơ cấu lực lượng lao động, cơ cấu các ngành nghề trong xã hội. Dịch vụ “người báo thức” từng là một nghề khá phổ biến cho đến tận thập niên 1930 ở nhiều vùng nước Anh. Họ gõ vào những cánh cửa sổ phòng ngủ, cửa chính để đánh thức những người công nhân dậy. Công việc này đã không còn khi những chiếc đồng hồ báo thức, hay sau này là điện thoại trở nên phổ biến. Một tương lai với 75% công việc hiện tại sẽ biến mất vào năm 2030 cũng là điều mà ông Trương Gia Bình, Chủ tịch HĐQT FPT từng nói đến tại Hội nghị Tech Impact 2024.

Báo chí cũng như nhiều ngành nghề khác sẽ cũng không đứng ngoài vùng ảnh hưởng. Trong tương lai, hình thức thông tin sẽ thay đổi, cách tương tác sẽ mới mẻ hơn. Tuy nhiên, mục tiêu cuối cùng trong dòng chảy thông tin vẫn là kết nối, hiểu và tin. Bởi có những điều có lẽ máy móc sẽ rất khó “chạm” được. Như một khoảng ngập ngừng trong giọng nói, hay một ánh mắt không nói thành lời, một chi tiết nhỏ hé mở nên câu chuyện lớn.

“Cách tốt nhất để dự đoán tương lai là kiến tạo tương lai”, Abraham Lincoln đã từng nói như vậy. Hành trình kiến tạo được đề cập có lẽ bắt đầu từ việc chọn giữ lại điều gì và để lại điều gì để huấn luyện cho trợ lý ảo làm tốt nhất phần việc của mình.

Trong một cuốn sách xuất bản hơn chục năm trước, tác giả Phạm Lữ Ân dành một chương để nói “Về nghề báo” và chữ tin. Nghề báo với Phạm Lữ Ân gói trọn trong một chữ “tin”, là thông tin - thứ phải cung cấp và là lòng tin - thứ phải đạt được. Bởi theo tác giả này, nếu không có thông tin, không thể đòi hỏi lòng tin. Nếu không có lòng tin, thông tin chỉ là trò hề vô nghĩa. Để có được hai thứ đó, phải bắt đầu từ sự thật và vì sự thật.

Hiện công nghệ có thể làm được rất nhiều. Nhưng suy cho cùng, báo chí không phải là một nghề chỉ để “làm được”. Đó là hành trình đi qua những dữ liệu, cảm xúc, lựa chọn để mang đến thông tin và giữ lại niềm tin nơi người tiếp cận thông tin. Kể cả khi AI viết báo, người làm báo vẫn cần đảm đương vai trò của mình, chính là điều không bao giờ thay đổi: thông tin và lòng tin, bắt đầu từ sự thật.