Ông Paulo Medas, Trưởng đoàn Tham vấn và giám sát kinh tế vĩ mô Việt Nam của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF)

Lĩnh vực tài chính đang đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam phát triển. Ông đánh giá thế nào về tầm quan trọng của lĩnh vực này trong việc xây dựng chính sách tài khóa và quản lý kinh tế vĩ mô tại Việt Nam?

Kết quả phát triển kinh tế của Việt Nam trong hai thập kỷ qua rất ấn tượng. Tăng trưởng kinh tế trung bình đạt khoảng 6,5%/năm, cao hơn so với rất nhiều quốc gia trên thế giới; GDP bình quân đầu người tăng từ khoảng 500 USD vào năm 2000, lên khoảng 4.700 USD vào năm 2024; tỷ lệ nghèo đói giảm mạnh.

Lĩnh vực tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển kinh tế và tài chính công của Việt Nam. Tăng trưởng tín dụng ổn định đã góp phần thúc đẩy khu vực tư nhân phát triển, trong đó có việc hỗ trợ đầu tư vốn. tài chính toàn diện cũng được cải thiện, với tỷ lệ người trưởng thành có tài khoản ngân hàng tăng từ khoảng 20% vào năm 2011, lên khoảng 70% vào năm 2024. Các ngân hàng, cùng với Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, cũng là nguồn tài trợ ngân sách chính của Chính phủ.

Khi xem xét mối liên hệ giữa chính sách tài khóa và lĩnh vực tài chính, cần lưu ý một số khía cạnh. Hệ thống tài chính có thể là nguồn tài chính quan trọng cho chính phủ, nhưng cần thận trọng để tránh gây tác động tiêu cực đến khu vực tư nhân. Ví dụ, nếu chính phủ vay với quy mô lớn, các doanh nghiệp tư nhân có thể phải đối mặt với chi phí vay vốn cao hơn. Ở một số quốc gia có mức nợ công quá cao, việc chính phủ vay nhiều từ các ngân hàng có thể làm gia tăng rủi ro cho chính các ngân hàng đó. Đây là một trong những lý do khiến chính phủ cần hành động thận trọng, như cách Việt Nam đã làm trong những năm gần đây với chính sách tài khóa cẩn trọng và nợ công thấp.

Chính phủ có vai trò quan trọng trong việc phát triển các ngân hàng và thúc đẩy thị trường vốn hoạt động hiệu quả, được quản lý tốt để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Các ngân hàng lành mạnh sẽ là nguồn tài trợ bền vững hơn và có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cú sốc. Đây là lý do IMF kêu gọi tăng vốn cho các ngân hàng. Dư nợ tín dụng của các ngân hàng tại Việt Nam hiện cũng ở mức cao, trên 130% GDP, cao hơn nhiều so với các nền kinh tế đang phát triển khác. Một lợi thế lớn của thị trường vốn hiện đại là giúp các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận nhiều nguồn tài chính khác nhau, tránh phụ thuộc quá nhiều vào hệ thống ngân hàng.

Việt Nam đang tái cơ cấu bộ máy hành chính, đồng thời cải cách lĩnh vực tài chính. Theo ông, nên ưu tiên cải cách ở những lĩnh vực nào trước và vì sao?

Có nhiều lĩnh vực cải cách có thể giúp thúc đẩy khu vực công hoạt động hiệu quả hơn. Mục tiêu là cải thiện quy trình lập kế hoạch, phân bổ ngân sách và thực thi chính sách nhằm đạt được các mục tiêu đề ra, cụ thể là thúc đẩy tăng trưởng bền vững, cung cấp dịch vụ công chất lượng (chẳng hạn y tế, giáo dục) và phát triển hệ thống an sinh xã hội tốt.

Chính phủ Việt Nam đã khởi xướng một cuộc cải cách thể chế lớn để tinh gọn bộ máy tổ chức. Đây là một bước đi rất đáng hoan nghênh. Các nỗ lực số hóa chính phủ và cải thiện quản trị, minh bạch cũng rất cần thiết. Những nỗ lực này sẽ mang lại lợi ích cho toàn nền kinh tế, giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp, cải thiện môi trường kinh doanh và thúc đẩy đầu tư, đồng thời giúp nâng cao chất lượng dịch vụ công cho người dân.

Hiện nay, trên thế giới, các quan điểm ngày càng có sự đồng thuận rằng, các chính phủ cần tăng cường khả năng lập kế hoạch trung hạn. Kế hoạch tài khóa trung hạn hiệu quả, kết hợp với quy trình lập ngân sách hiện đại, là công cụ hữu hiệu để cải thiện quản lý tài khóa. Lập ngân sách hằng năm với tầm nhìn trung hạn giúp tăng độ tin cậy của chính sách tài khóa, hạn chế chi tiêu vượt mức, đồng thời thúc đẩy minh bạch và quản lý rủi ro tốt hơn. Điều này ngày càng quan trọng trong bối cảnh Việt Nam sẽ phải đối mặt với áp lực chi tiêu lớn để đạt các mục tiêu phát triển, xử lý vấn đề già hóa dân số, rủi ro thiên tai và biến đổi khí hậu.

Chiến lược tài khóa tốt cần bao gồm: kế hoạch tài khóa trung hạn đáng tin cậy, với các dự báo kinh tế vĩ mô thực tế (bao gồm cả thu thuế và chi phí), đánh giá rủi ro toàn diện và công tác báo cáo tài khóa cùng dữ liệu chất lượng cao.

Một lĩnh vực quan trọng khác là cải thiện hệ thống an sinh xã hội và tăng cường năng lực thể chế để ứng phó với các cú sốc. Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi) là bước tiến lớn trong việc mở rộng độ bao phủ và cải thiện mức độ đảm bảo an sinh, nhưng vẫn cần nỗ lực hơn nữa để đảm bảo các biện pháp hỗ trợ đúng đối tượng, kịp thời và hiệu quả. Đồng thời, cần củng cố tính bền vững dài hạn của hệ thống lương hưu khi dân số bắt đầu già hóa.

Việc đẩy mạnh các dự án đầu tư công sẽ góp phần thúc đẩy tăng trưởng. Trong ảnh: Thi công cao tốc Bắc - Nam phía Đông, đoạn  Chí Thạnh - Vân Phong

Liên quan vấn đề ngân sách, trong bối cảnh nhu cầu đầu tư công rất lớn nhằm phục vụ người dân và doanh nghiệp, Việt Nam có thể tái cơ cấu thu - chi ngân sách như thế nào? IMF có khuyến nghị gì, thưa ông?

Việt Nam có mức nợ công tương đối thấp, điều này mang lại sự linh hoạt hơn so với nhiều quốc gia khác đang gặp khó khăn với nợ cao sau đại dịch Covid-19. Nợ công toàn cầu hiện ở mức trên 90% GDP, còn nợ công của Việt Nam chỉ ở mức hơn 30% GDP.

Tuy nhiên, áp lực chi tiêu sẽ tăng lên theo thời gian do kế hoạch mở rộng đầu tư công, nhu cầu cải thiện dịch vụ công (ví dụ, cải thiện dịch vụ công trong lĩnh vực y tế) và tác động của già hóa dân số (như chi phí lương hưu). Mặc dù Việt Nam còn dư địa để vay thêm, nhưng vẫn cần thận trọng để đảm bảo tài chính công bền vững.

Việc đầu tư cho các Dự án quy mô lớn không nên chỉ phụ thuộc vào gia tăng nợ công. Chiến lược huy động vốn cần được thiết kế cân đối, kết hợp giữa việc vay thêm và tăng cường huy động nguồn thu nội tại. Đồng thời, cần tạo ra khung pháp lý ổn định, minh bạch và đáng tin cậy để thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân.

Việt Nam có thể xem xét tăng thu ngân sách, bởi mức thu ngân sách của Việt Nam đang thấp hơn so với các nền kinh tế mới nổi và phát triển. Các cải cách có thể bao gồm: giảm thuế, miễn thuế, hợp lý hóa các chế độ ưu đãi thuế, mở rộng cơ sở thuế giá trị gia tăng,… Ngoài ra, cũng cần cải thiện công tác quản lý thuế để tăng hiệu quả thu thuế.

Bên cạnh đó, cần ưu tiên chi tiêu hiệu quả và chất lượng cao; ưu tiên đầu tư; rà soát toàn diện chi tiêu công để xác định những điểm chưa hiệu quả. Việc phân tích chi phí - lợi ích một cách kỹ lưỡng đối với các dự án đầu tư công sẽ giúp lựa chọn và ưu tiên những dự án có lợi ích kinh tế - xã hội cao nhất. Các chương trình trợ cấp và hỗ trợ mà chưa nhắm đúng mục tiêu nên được loại bỏ dần.

Nền kinh tế Việt Nam đang trải qua quá trình chuyển đổi lớn trong chính sách theo hướng hỗ trợ doanh nghiệp và người dân. Ông có thể chia sẻ một số kinh nghiệm quốc tế trong việc đảm bảo an ninh tài chính khi theo đuổi tăng trưởng kinh tế cao?

Việt Nam đã công bố kế hoạch thực hiện các dự án hạ tầng quy mô lớn như một phần của chương trình cải cách để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Việc thiết kế và triển khai các dự án này sẽ đóng vai trò quyết định để mang lại lợi ích kinh tế mong muốn, đồng thời vẫn đảm bảo được tính bền vững của nợ công và ổn định tài chính. Việc triển khai các dự án hạ tầng quy mô lớn cùng với cải cách toàn diện nhằm nâng cao năng suất sẽ làm tăng khả năng thành công.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc mở rộng đầu tư công có thể góp phần thúc đẩy tăng trưởng, song quá trình triển khai luôn đi kèm với nhiều thách thức. Do đây là các dự án có quy mô rất lớn, nên cần thực hiện một cách thận trọng, tránh gây áp lực quá mức lên nền kinh tế (chẳng hạn, làm gia tăng lạm phát). Việc này đòi hỏi phải có kế hoạch chi tiết và tăng cường năng lực quản lý đầu tư công, bao gồm lựa chọn dự án dựa trên tiêu chí rõ ràng, minh bạch và thực hiện phân tích chi phí - lợi ích chặt chẽ.

Việc đầu tư cho các dự án quy mô lớn không nên chỉ phụ thuộc vào gia tăng nợ công. Chiến lược huy động vốn cần được thiết kế cân đối, kết hợp giữa việc vay thêm và tăng cường huy động nguồn thu nội tại. Đồng thời, cần tạo ra khung pháp lý ổn định, minh bạch và đáng tin cậy để thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân, ví dụ, trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo, giao thông vận tải… Các hình thức đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) có thể đóng vai trò quan trọng như định hướng của Chính phủ, song cần được triển khai một cách thận trọng. Điều này bao gồm việc xây dựng khung pháp lý PPP hiện đại, tổ chức đấu thầu cạnh tranh, phân chia rủi ro hợp lý giữa khu vực công và khu vực tư, đảm bảo tính minh bạch trong toàn bộ quy trình.

Nỗ lực phát triển thị trường vốn và thị trường trái phiếu cũng sẽ đóng vai trò then chốt trong bối cảnh nhu cầu tài chính rất lớn, đồng thời cần tránh gây áp lực quá mức lên hệ thống ngân hàng. Việc cải cách thị trường trái phiếu chính phủ là rất cần thiết, nhằm thúc đẩy hình thành mức lãi suất theo cơ chế thị trường và mở rộng danh mục nhà đầu tư đa dạng hơn. Năng lực thể chế trong quản lý nợ công cũng cần được củng cố. Những nỗ lực này sẽ góp phần thu hút thêm nhà đầu tư, đồng thời đảm bảo nguồn vốn cho cả khu vực công và khu vực tư nhân.