Hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách cho ý kiến về Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi)

Tạo điều kiện tăng thu nhập chính đáng cho viên chức

Trước khi trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ mười tới, Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) đã được cho ý kiến tại Phiên họp thứ 49 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách.

Trong lần sửa đổi này, một trong những nội dung đáng chú ý của Dự thảo là Chính phủ đề xuất mở rộng quyền của viên chức nhằm nâng cao năng lực sáng tạo, chất lượng cung cấp dịch vụ công, đồng thời tạo điều kiện tăng thu nhập chính đáng cho viên chức.

Theo đó, viên chức được ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ với cơ quan, tổ chức, đơn vị khác mà không trái với thỏa thuận tại hợp đồng làm việc và pháp luật không cấm. Trường hợp chưa có thỏa thuận trong hợp đồng thì phải được sự đồng ý của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập, đối với viên chức quản lý phải được sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền.

Luật hiện hành quy định, viên chức được góp vốn, nhưng không tham gia quản lý điều hành công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, hợp tác xã, bệnh viện tư, trường học tư, trừ trường hợp pháp luật chuyên ngành có quy định khác.

Dự thảo sửa đổi quy định viên chức được góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, hợp tác xã, bệnh viện, cơ sở giáo dục và tổ chức nghiên cứu khoa học ngoài công lập, trừ trường hợp pháp luật về phòng, chống tham nhũng hoặc pháp luật chuyên ngành có quy định khác.

Ngoài quy định trên, viên chức làm việc tại đơn vị sự nghiệp khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập được tham gia góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, làm việc tại doanh nghiệp do đơn vị sự nghiệp nơi làm việc thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do mình tạo ra theo thỏa thuận trong hợp đồng làm việc. Trường hợp chưa có thỏa thuận trong hợp đồng thì phải được sự đồng ý của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập.

Bổ sung nguyên tắc bảo đảm quyền tự do phản biện.

- Đại biểu Thạch Phước Bình (Vĩnh Long)

Tại Điều 10 về những việc viên chức không được làm, Dự thảo đã bổ sung quy định cấm đăng tải, phát tán, phát ngôn, thông tin sai lệch. Đây là quy định cần thiết trong kỷ nguyên số nhằm phòng ngừa hành vi làm ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan, của Nhà nước. Tuy nhiên, khái niệm thông tin sai lệch trong Dự thảo chưa được giải thích một cách cụ thể, dễ dẫn đến cách hiểu và áp dụng tùy tiện, thậm chí có thể hạn chế quyền tự do ngôn luận một cách hợp pháp. Vì vậy, tôi đề nghị, cần đưa ra tiêu chí xác định thế nào là thông tin sai lệch và bổ sung nguyên tắc bảo đảm quyền tự do phản biện, quyền nêu ý kiến chính đáng của viên chức, miễn là không trái pháp luật.

Theo đại biểu Thạch Phước Bình (Vĩnh Long), những quy định trên là tiến bộ phù hợp với xu hướng mở rộng cơ hội nghề nghiệp. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát chặt chẽ, sẽ dẫn đến xung đột lợi ích khi viên chức có thể lợi dụng vị trí công tác để phục vụ lợi ích cá nhân. Do đó, ông Bình đề nghị, Dự thảo cần quy định rõ danh mục lĩnh vực, ngành, nghề mà viên chức được phép tham gia, đồng thời yêu cầu báo cáo minh bạch và chịu sự giám sát của đơn vị quản lý.

“Quyền của viên chức đã được quy định khá đầy đủ, song một số quyền gắn với trách nhiệm chưa thực sự cân đối, thiếu cơ chế cho viên chức tham gia giám sát, góp ý cho hệ thống”, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Huế) nhận xét.

Hồi âm ý kiến đại biểu, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long cho hay, vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Nhà giáo, nghị quyết liên quan đến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng. Theo đó, các quyền của viên chức đã được mở rộng một cách tối đa để đảm bảo tính tự chủ trong hoạt động nghề nghiệp của viên chức, quyền của viên chức khi ký hợp đồng làm việc ở các đơn vị sự nghiệp công lập khác hoặc tham gia điều hành doanh nghiệp. Các quy định đó là để tận dụng, phát huy năng lực của nguồn nhân lực chất lượng cao trong các đơn vị sự nghiệp công lập.

Tiếp thu ý kiến đại biểu, Thứ trưởng Long cho biết, Bộ Nội vụ sẽ nghiêm túc rà soát để đảm bảo khi mở rộng các quyền quy định ở Luật Viên chức đối với viên chức nói chung, phải đảm bảo bao quát và thống nhất được như đối với các luật, cũng như nghị quyết mà Quốc hội mới thông qua.

Không vụ lợi thì được miễn trừ trách nhiệm

Ngoài quyền của viên chức, Thứ trưởng Long cũng đề cập vấn đề được đại biểu quan tâm về quyền được miễn trừ trách nhiệm của viên chức. Khoản 8, Điều 11, Dự thảo quy định, viên chức được xem xét loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm theo quy định của pháp luật và của cấp có thẩm quyền.

Điều 34 nêu các trường hợp viên chức được xem xét loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm: đã thực hiện theo đúng quy định về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, không vụ lợi trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, nhưng vẫn gây ra thiệt hại vì lý do khách quan; thực hiện đề xuất về đổi mới, sáng tạo được cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền cho phép và được cấp có thẩm quyền xác định đã thực hiện đúng chủ trương, có động cơ trong sáng, vì lợi ích chung; do bất khả kháng theo quy định của pháp luật; các trường hợp khác theo quy định của pháp luật và của cấp có thẩm quyền.

Việc loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm đối với viên chức được thực hiện theo quy định của pháp luật có liên quan và của cấp có thẩm quyền.

Quá trình thẩm tra dự án luật, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội phản ánh, có ý kiến đề nghị bổ sung trường hợp viên chức phải chấp hành quyết định trái pháp luật của cấp trên, nhưng đã báo cáo theo quy định, cũng được miễn trừ trách nhiệm. Quy định này để bảo đảm toàn diện, khách quan và thống nhất với quy định tại Luật Cán bộ, công chức năm 2025.

Ý kiến khác cho rằng, quy định “không vụ lợi” còn chung chung, do đó, đề nghị giao Chính phủ quy định chi tiết Điều 34 và xác định rõ chủ thể bồi thường trong trường hợp gây thiệt hại. 

Thảo luận tại Hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách, một số vị đại biểu cho rằng, quy định viên chức có thể được miễn trách nhiệm khi thực hiện đổi mới sáng tạo vì lợi ích chung nhưng không đạt kết quả là một bước tiến vượt bậc nhằm khuyến khích tinh thần dám nghĩ, dám làm. Tuy nhiên, để tránh lạm dụng, Dự thảo cần có hướng dẫn chi tiết, trong đó xác định thế nào là vì lợi ích chung, ai là người có thẩm quyền đánh giá và quy trình xem xét miễn trách nhiệm như thế nào.

Thứ trưởng Nguyễn Hải Long giải thích, quy định viên chức được xem xét loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm theo quy định của pháp luật và của cấp có thẩm quyền là theo quy định của Bộ Chính trị. Các luật chuyên ngành như Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cũng có nêu cụ thể các trường hợp khi làm khoa học, đổi mới sáng tạo, đầu tư mạo hiểm có thể được miễn trừ trách nhiệm.

Tuy nhiên, tiếp thu ý kiến đại biểu, Thứ trưởng Long cho biết, sẽ rà soát lại để thể chế hóa cụ thể hơn nữa tại Dự thảo. Ông Long cũng nói thêm, tương tự Luật Cán bộ, công chức mới, quy định về công tác quản lý viên chức cũng được đổi mới theo hướng quản lý theo vị trí việc làm, nhằm nâng cao chất lượng cũng như cơ cấu lại đội ngũ viên chức.

Trước đó, cho ý kiến tại Phiên họp thứ 49 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ, Luật Viên chức (sửa đổi) đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hiện đại hóa quản lý nguồn nhân lực công vụ tại Việt Nam. Hướng tới mô hình lấy viên chức làm trung tâm, Dự thảo không chỉ khắc phục những bất cập cũ như cơ chế cứng nhắc, biên chế là suốt đời, mà còn mở ra một không gian sáng tạo cho các đơn vị sự nghiệp công lập.

Lưu ý rằng, luật cần đảm bảo tăng cường tính minh bạch và chống lạm dụng trong tuyển dụng công chức, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, cán bộ là gốc của công việc, chọn cán bộ phải đủ đức, đủ tài, đủ tâm, đủ tầm, đủ sức khỏe, có nhiệt huyết với công việc, từ đó, phải xây dựng hệ thống đánh giá viên chức trong thời gian tới. “Quy định của Đảng là đánh giá cán bộ 3 tháng 1 lần, viên chức cũng nằm trong dạng phải đánh giá xem hoàn thành hay không hoàn thành nhiệm vụ, không thể tuyển vào là ở trong bộ máy suốt đời”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.