Đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ (Bắc Kạn ) tham gia thảo luận.

Qua theo dõi vụ án, vụ việc liên quan tới hoạt động đấu thầu thời gian qua, bà Thuỷ nêu 5 chiêu trò lách luật phổ biến trong hoạt động này. 

Chiêu trò thứ nhất, chia nhỏ các gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu. Để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nhất là tình hình cấp bách hoặc khoản chi nhỏ, Luật Đấu thầu quy định các trường hợp chỉ định thầu, các hạn mức được chỉ định thầu gồm dưới 100 triệu đồng, dưới 500 triệu đồng và dưới 1 tỷ đồng.

Tuy nhiên, để lách quy định này, tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng chỉ định thầu diễn ra phổ biến trên thực tế và đã được thể hiện trong nhiều kết luận thanh tra, điều tra vụ án, vụ việc.

Đại biểu lấy ví dụ một trường hợp được nêu nhiều trong thời gian qua liên quan tới một bệnh viên đa khoa tỉnh. Kết luận thanh tra của tỉnh chỉ rõ, giá trị hàng hóa mua sắm của bệnh viện chỉ là hơn 95 tỷ đồng, nhưng giám đốc bệnh viện đã ban hành 1.165 quyết định chỉ định thầu với giá trị mỗi gói thầu đều dưới 100 triệu đồng.

Bên cạnh đó, đại biểu Thuỷ cũng phản ảnh, lợi dụng quy định về chia tách gói thầu, có những trường hợp chia nhỏ gói thầu theo phần để mỗi nhà thầu thân hữu chiếm một phần. Có những trường hợp lại gom nhiều khói thầu nhỏ thành gói thầu hết sức phức tạp, mà chỉ một doanh nghiệp cụ thể mới đáp ứng được từ đó tránh được các thủ tục đấu thầu thực sự cạnh tranh.

Chiêu trò thứ hai được đại biểu Thủy nêu là cài cắm các điều khoản mớm thầu để cài thầu quen, chèn thầu lạ.

Bà Thuỷ phân tích, quy định về hồ sơ mời thầu là nhằm chọn được những nhà thầu tốt nhất, đáp ứng yêu cầu đặt ra. Tuy nhiên, nếu có ý đồ thì đây lại chính là chốt chặn để loại bỏ những nhà thầu không mong muốn. Trên thực tế vừa qua, không ít chủ đầu tư đã cố ý cài cắm các điều khoản mớm thầu để hướng tới các nhà thầu thân hữu, loại bỏ sự tham gia của các nhà thầu khác. Biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp dẫn lời đại diện cơ quan tố tụng cho biết, ngay từ đầu, các đối tượng có sự bắt tay ngầm, đi đêm để chuyển cho nhau những thiết bị cần làm, thông đồng với nhau các tiêu chí kỹ thuật, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu.

"Không chỉ cài cắm các tiêu chí kỹ thuật, có những gói thầu đưa ra những tiêu chí như bằng khen của Bộ Tài chính về hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế", bà Thuỷ nói.

Quân xanh, quân đỏ vẫn là mảng tối trong đấu thầu thời gian vừa qua đã tạo ra nhiều cuộc thầu nội bộ, thiếu tính cạnh tranh, thu lợi bất chính, bà Thuỷ nhấn mạnh.

Đai biểu cũng cho biết, có tình trạng một số nhà thầu chuyên đi đấu thầu chỉ để trượt nhằm lót đường cho một nhà thầu định sẵn trúng thầu. Với sự tiếp tay của bên mời thầu là chủ đầu tư đã tạo ra một vở kịch tham gia của những quân xanh, quân đỏ để rồi quân đỏ đường đường chính chính trúng thầu.

"Hệ lụy của tình trạng trên khiến dư luận nghi ngại, doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh sòng phẳng,  mất đi cơ hội làm ăn kinh doanh, mất đi tiền của nhà nước và để lại công trình kém chất lượng", bà Thuỷ nhìn nhận.

Nêu chiêu trò thứ tư là móc ngoặc với thẩm định giá để nâng khống giá trị gói thầu, đại biểu Thuỷ nói, qua các vụ án vừa qua cho thấy, nếu nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình, chỉ khi đi sâu vào phá án mới phát hiện sự móc ngoặc một cách tinh vi giữa chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, đơn vị thẩm định giá và đơn vị trúng thầu đã thổi giá lên gấp nhiều lần so với giá trị thực thông qua chứng thư thẩm định. 

Đại biểu ví dụ vụ án tại Bệnh viện Tim Hà Nội, giá mỗi sten nhập khẩu chỉ 8-11 triệu đồng, nhưng giá thẩm định và giá trúng thầu đã vọt lên 36 - 42 triệu đồng mỗi sten, tăng từ 28-31 triệu đồng. Cho tới nay, cả tổng giám đốc lẫn phó tổng giám đốc của đơn vị thẩm định giá đều bị khởi tố.

Vấn đề thứ năm được đại biểu phản ánh là tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu. Tình trạng vi phạm các quy định pháp luật, lách luật nêu trên đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nugy cơ tham nhũng, trục lợi.

Kết quả khảo sát của Liên đoàn Công thương và Thương mại Việt Nam (VCCI) năm 2021 cho thấy, trong tổng số các doanh nghiệp được khảo sát, có tới 25% doanh nghiệp chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu. 10,3% doanh nghiệp cho biết họ chi trả theo gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu. Đáng lưu ý có 58,9% doanh nghiệp cho biết việc chi trả chi phí không chính thức trong đấu thầu là luật bất thành văn mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia, đại biểu Thủy nêu. 

Nhấn mạnh rằng, đấu thầu nếu không được quy định chặt chẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng, trục lợi, bà Thuỷ cho rằng, công khai được xem là giải pháp của mọi giải pháp và sẽ khắc phục hữu hiệu chuyện đi đêm trong đấu thầu thời gian qua.

Theo đại biểu, pháp luật hiện hành trong từng công đoạn đấu thầu đã có quy định công khai nhưng chưa chặt chẽ còn khoảng trống, kẽ hở nên có thể lách luật như thời gian vừa qua.

Ở kỳ họp này, Luật Đấu thầu bắt đầu được sửa đổi, đại biểu Thuỷ kiến nghị tiếp tục rà soát hoàn thiện để đảm bảo chặt chẽ, công khai trong đấu thầu, bao gồm: công khai điều kiện dự thầu, danh sách năng lực nhà thầu, điều kiện trúng thấu, quá trình chấm thầu, kết quả trúng thầu và giải quyết khiếu nại của nhà thầu.