Nguy cơ rình rập

Trước đó, bệnh nhân này nhập viện tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định trong tình trạng ngộ độc botulinum nguy kịch sau khi ăn một món mắm để lâu ngày.

Ảnh minh họa.

Khi đang điều trị tại Khoa Nội thần kinh trong tình trạng liệt cơ, thở máy, điều trị kháng sinh, bệnh nhân này biến chứng nặng, phải chuyển xuống Khoa Hồi sức tích cực - Chống độc (ICU). 

Dù các bác sĩ liên tục hội chẩn cùng các chuyên gia Bệnh viện Chợ Rẫy, nỗ lực điều trị nhưng bệnh nhân dần suy đa cơ quan, ngưng tim và không qua khỏi.

Thời điểm bệnh nhân tử vong, thuốc giải BAT do WHO viện trợ khẩn cấp cho bệnh nhân đã về đến TP.HCM. Tuy nhiên, theo các bác sĩ, trước đó, bệnh nhân đã quá thời gian chỉ định dùng thuốc giải.

TS. Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy cho biết, Bệnh viện đã được phân phối các lọ thuốc giải độc botulinum do WHO viện trợ cho Việt Nam.

Tuy nhiên, hai bệnh nhân 18 tuổi và 26 tuổi (là anh em ruột) đang điều trị tại Bệnh viện Chợ Rẫy sẽ không được chỉ định dùng thuốc vì tình trạng sức khỏe thực tế không còn cho phép. Hiện, các bệnh nhân đã liệt cơ hoàn toàn, đang được nuôi dưỡng, thở máy, chăm sóc tích cực. 

Được biết, số thuốc giải BAT do WHO viện trợ khẩn cấp được phân về 3 bệnh viện. Bệnh viện Chợ Rẫy, nơi đang điều trị 2 ca ngộ độc botulinum phải thở máy, nhận 2 lọ; Bệnh viện Nhân dân Gia Định nhận 1 lọ, Bệnh viện Nhi đồng 2 nhận 3 lọ. 

Trước đó, TP.HCM đã phát hiện 6 ca bệnh ngộ độc botulinum do ăn bánh mì chả lụa, mắm. Trong đó, 3 bệnh nhân nhỏ tuổi được sử dụng thuốc giải BAT trước đó, tình hình sức khỏe đã được cải thiện, còn các bệnh nhân phát hiện sau (gồm hai anh em ruột, 18 tuổi và 26 tuổi, có ăn bánh mì kẹp chả lụa của người bán dạo. 

TS. Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh nhiệt đới Bệnh viện Chợ Rẫy cho biết độc tố botulinum có 7 type A, B, C, D, E, F, G. Thế giới hiện có ba loại thuốc giải độc tố này. Hai loại có tác dụng với một số type nhất định, riêng thuốc BAT có thể giải độc cho cả 7 type.

Thuốc giải BAT sẽ giúp trung hòa độc tố botulinum còn lại trong máu, ngăn không tấn công vào hệ thần kinh và giảm độ nặng triệu chứng. 

Trường hợp ngộ độc botulinum nếu sử dụng thuốc BAT sớm thì chỉ trong vòng 48 đến 72 tiếng là bệnh nhân có khả năng thoát ra khỏi tình trạng bị liệt và cũng không phải thở máy.

Nhưng trường hợp không có thuốc giải độc BAT thì các bác sĩ chỉ có thể điều trị hỗ trợ, chủ yếu là nuôi dưỡng và thở máy. Thở máy sẽ phải kéo dài và có nhiều biến chứng nguy hiểm. Với bệnh lý này, chất độc của botulinum làm cho tổn thương hệ thần kinh dẫn tới liệt cơ.

Hiện loại thuốc Botulism Antitoxin Heptavalent (thuốc BAT) rất đắt đỏ, có giá khoảng 6.300 USD/lọ, điều kiện bảo quản thuốc rất khó khăn khi phải bảo quản âm sâu ở nhiệt độ từ -77 độ C đến -17 độ C.

Cẩn trọng với thực phẩm đóng hộp có dấu hiệu biến dạng

Theo Cục An toàn thực phẩm, vi khuẩn C.botulinum phổ biến trong môi trường nên có thể lây nhiễm qua các khâu sản xuất, vận chuyển, bảo quản và sử dụng thực phẩm.

Vụ ngộ độc hàng loạt sau khi ăn cá chép ủ chua ở Quảng Nam được cho là do ngộ độc Botulinum mới đây khiến nhiều người lo lắng về nguy cơ nhiễm vi khuẩn clostridium botulinum trong thực phẩm.

Để hiểu rõ hơn loại vi khuẩn này và độc tố clostridium botulinum, Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế thông tin, clostridium botulinum (C.botulinum) là một vi khuẩn hình que, gram dương, sống kỵ khí tuyệt đối, sinh bào tử, gây bệnh bằng ngoại độc tố.

Trong tự nhiên, các bào tử của vi khuẩn C.botulinum phổ biến và có khả năng sống sót cao ở trong đất và bụi, được tìm thấy trong đất vườn, nghĩa trang, bùn, phân động vật tươi hoặc đã ủ, đường tiêu hóa của động vật, gia cầm, cá...

Nha bào có nhiều trong đất và có sức đề kháng cao, đặc biệt chịu nóng > 1.000 độ C vẫn sống, đun nóng ở nhiệt độ 1.200 độ C trong 10 phút mới giết chết được nha bào.

Độc tố của Clostridium botulinum có độc lực mạnh hơn độc tố của tất cả các vi khuẩn khác. Nó chịu được men tiêu hóa và môi trường axit nhẹ của dạ dày, mất tác dụng bởi kiềm và nhiệt độ cao 1200 độ C/5 phút hoặc 800 độ C/10 phút hoặc đun sôi trong vài phút.

Vi khuẩn C.botulinum phổ biến trong môi trường nên có thể lây nhiễm qua các khâu sản xuất, vận chuyển, bảo quản và sử dụng thực phẩm. Đặc biệt các loại thực phẩm đóng hộp như: sữa bột, pho mát, xúc xích, lạp xưởng, thực phẩm lên men yếm khí.

Các thực phẩm đóng hộp công nghiệp thường sử dụng nitric để ức chế độc tố botulinum. Các thực phẩm đóng hộp được chế biến thô sơ rất dễ nhiễm khuẩn C. botulinum. Ngoài ra, tất cả các loại thực phẩm khác như rau, củ, quả, hải sản... vẫn có nguy cơ bị nhiễm vi khuẩn Clostridium botulinum nếu không đảm bảo an toàn thực phẩm và được ủ, bọc kín.

Các loại thực phẩm phổ biến dễ gây ngộ độc botulinum là các thực phẩm chế biến, đóng gói thủ công, sản xuất nhỏ lẻ, hộ gia đình hoặc điều kiện sản xuất không đảm bảo.

Đặc biệt, khi xu hướng sử dụng túi hút khí chứa đựng thực phẩm gia tăng, không đun chín kỹ thức ăn trước ăn.

Cục An toàn thực phẩm cũng thông tin thêm, cơ thể bị bệnh do ăn phải độc tố có trong thực phẩm và cả độc tố mới tiết ra đường tiêu hóa và các mô do vi khuẩn xâm nhập vào ở dạ dày, ruột, độc tố không bị acid của dịch vị tiêu hủy, độc tố ngấm nhanh vào máu và phân tán ra toàn cơ thể vào các tế bào của các mô khác nhau.

Trước hết, vào các mô của hệ thần kinh trung ương, gắn kết vào các đầu mút thần kinh, rồi gây ra những biểu hiện lâm sàng phát sinh từ hành tủy, nôn, buồn nôn. Độc tố còn ngấm nhanh vào máu qua lớp màng nhầy của đường hô hấp.Thời gian ủ bệnh từ 8-10 giờ, có trường hợp 4 giờ.

Người bị ngộ độc có các biểu hiện như: Nôn, buồn nôn, nhức đầu, chóng mặt, mệt mỏi, yếu ớt, da khô, đau bụng, bụng chướng, táo bón,không sốt hoặc sốt nhẹ, không rối loạn ý thức.

Sau đó xuất hiện triệu chứng thần kinh điển hình:Liệt cơ mắt: giãn đồng tử, mất phản xạ ánh sáng, liệt cơ tim, liệt điều tiết (viễn thị), liệt cơ vận động nhãn cầu (lác mắt), nhìn đôi; liệt màn hầu, co thắt họng: nghẹn, sặc đường mũi, doãi cơ hàm, nhai nuốt khó khăn.

Liệt cơ thanh quản: nói khàn, giọng mũi, nói nhỏ, nói không thành tiếng. Các triệu chứng liệt có đặc điểm thường liệt cả hai bên đối xứng.

Triệu chứng tiêu hóa vẫn tiếp tục theo chiều hướng: táo bón, giảm tiết dịch tiêu hóa, khô miệng, khô họng.

Bệnh kéo dài từ 4-8 ngày. Trường hợp nặng thì trung khu thần kinh tuần hoàn và hô hấp bị liệt (khó thở, thở nhanh, nông) cuối cùng thì chết do ngạt. Ngộ độc do Clostridium botulinum rất hiếm nhưng được biết nhiều vì tiên lượng nặng, tỉ lệ tử vong cao.

Bệnh hồi phục tương đối chậm, thường để lại di chứng tương đối dài. Nếu không được điều trị sẽ tử vong sau 3 - 4 ngày. Ngày nay với các phương pháp điều trị tích cực, nhanh chóng, tỷ lệ tử vong còn khoảng 10%.

Để phòng chống ngộ độc do botulinum, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) khuyến cáo, trong sản xuất, chế biến phải dùng những nguyên liệu bảo đảm an toàn thực phẩm, tuân thủ theo đúng yêu cầu quy định về vệ sinh trong quy trình sản xuất. Trong sản xuất đồ hộp, phải chấp hành chế độ khử khuẩn một cách nghiêm ngặt.

Chỉ sử dụng các sản phẩm thực phẩm, nguyên liệu thực phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, tuyệt đối không sử dụng các sản phẩm đóng hộp đã hết hạn sử dụng, bị phồng, bẹp, biến dạng, hoen gỉ, không còn nguyên vẹn hoặc có mùi vị, màu sắc thay đổi khác thường; thực hiện ăn chín, uống sôi. Ưu tiên ăn các thực phẩm mới chế biến, mới nấu chín.

Không nên tự đóng gói kín các thực phẩm và để kéo dài trong điều kiện không phải đông đá. Với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy kín theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối...) cần đảm bảo phải chua, mặn. Khi thực phẩm hết chua thì không nên ăn.

Khi xuất hiện các triệu chứng ngộ độc Botulinum, cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.