Phát triển xanh là hành trình dài

Tại Chương trình Tọa đàm CEO với chủ đề “Định hướng đầu tư và phát triển bền vững trong khu công nghiệp” vừa được Báo tài chính - Đầu tư, Liên chi hội Bất động sản công nghiệp VIệt Nam, Công ty CP Thanh Bình Phú Mỹ và NS BlueScope Việt Nam tổ chức tại Khu công nghiệp (KCN) Phú Mỹ 3, bà Nguyễn Thị Thảo Nhi, Chủ tịch HĐQT, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thanh Bình Phú Mỹ đã chia sẻ những trải nghiệm thực tế về hành trình hướng tới “xanh”.

Bà Nguyễn Thị Thảo Nhi, Chủ tịch HĐQT, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thanh Bình Phú Mỹ chia sẻ tại toạ đàm. (Ảnh: Lê Toàn)

Theo bà Nhi, Công ty Cổ phần Thanh Bình Phú Mỹ là doanh nghiệp đang hoạt động trong khu công nghiệp và cũng là một trong những khu công nghiệp đã hoàn tất hồ sơ đề xuất công nhận là khu công nghiệp sinh thái. Song, lý do để đạt được các tiêu chí của khu công nghiệp sinh thái không chỉ vì được Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) hỗ trợ, mà vì doanh nghiệp đáp ứng được 21 tiêu chí của mô hình khu công nghiệp sinh thái quy định tại Nghị định số 35/2022/NĐ-CP và Thông tư số 05/2025/TT-BKHĐT.

"Đây là điều hoàn toàn không dễ dàng. Hành trình xây dựng KCN sinh thái là sự kết hợp giữa định hướng ban đầu đúng đắn, nỗ lực của chủ đầu tư hạ tầng và sự đồng hành của các doanh nghiệp hoạt động bên trong khu cũng phải chuyển đổi theo hướng xanh", bà Nhi nói.

Hiện nay, những tiêu chuẩn để xác định một khu công nghiệp có đạt chuẩn “xanh” hay không thì đã có. Tuy nhiên, đối với từng nhà máy trong khu công nghiệp thì hiện Chính phủ chưa có bộ tiêu chí cụ thể về thế nào là xanh hay sinh thái. Vì vậy, phần lớn các nhà máy hướng tới xanh và sinh thái xuất phát từ áp lực của thị trường, đối tác xuất khẩu. Theo đó, không thể nói doanh nghiệp có thể “xanh hóa” ngay lập tức. Mà phải lựa chọn tiêu chí phù hợp.

Quay trở lại với hành trình phát triển của KCN Phú Mỹ 3, bà Nhi cho biết,  hơn 10 năm trước, doanh nghiệp được tỉnh tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) phối hợp cùng các chuyên gia của Mitsubishi nghiên cứu để thu hút chuỗi cung ứng từ Nhật Bản.

Thời điểm đó, dự án được quy hoạch dựa trên định hướng thu hút các ngành công nghiệp nặng, ngành sản xuất nguyên vật liệu và các ngành công nghiệp cơ bản. Phù hợp với lợi thế của Bà Rịa – Vũng Tàu là cảng nước sâu, khu hóa dầu, và hệ sinh thái công nghiệp phụ trợ. Mục tiêu là cung cấp chuỗi nguyên vật liệu cho các trung tâm công nghiệp lớn của vùng Nam Bộ như Đồng Nai, Bình Dương, qua đó nâng tỷ lệ nội địa hóa.

Khu công nghiệp Phú Mỹ 3 sẽ là Khu công nghiệp sinh thái đầu tiên tại TP.HCM. (Ảnh: Lê Toàn)

Khu vực triển khai dự án KCN Phú Mỹ 3 vốn là vùng hạ lưu, tiêu chuẩn xả thải chỉ cần đạt mức B. Nhưng ngay từ thời điểm đó, doanh nghiệp đã xác định phải nâng từ chuẩn B lên chuẩn A, dù chưa có yêu cầu bắt buộc. Khi đó, nhiều cơ quan quản lý, bộ ngành cũng đặt câu hỏi: nếu nâng lên chuẩn A, trong khi các khu công nghiệp xung quanh chỉ xử lý theo chuẩn B, thì chi phí môi trường của chúng tôi sẽ cao hơn, vậy làm sao cạnh tranh?

“Chúng tôi vẫn có trách nhiệm thu hút doanh nghiệp, tạo lợi thế về chi phí. Đó là bài toán rất khó, nhưng chúng tôi lựa chọn phát triển bền vững và xác định rõ phân khúc nhà đầu tư mục tiêu. Nếu lúc đó chúng tôi không định hướng cộng sinh công nghiệp, không đầu tư nâng hạng từ B lên A, thì hôm nay chắc chắn chúng tôi không thể đạt mô hình khu công nghiệp sinh thái. Và nếu bây giờ mới bắt đầu chuyển đổi, thì sẽ vô cùng vất vả – bởi toàn bộ nhà máy, hệ thống xử lý nước thải, hạ tầng kỹ thuật… đều đã vận hành theo tiêu chuẩn cũ”, bà Nhi nói.

Còn vướng mắc cần tháo gỡ

Đại diện Công ty Cổ phần Thanh Bình Phú Mỹ cho biết thêm, chuyển đổi là một bài toán khó, không hề đơn giản cho các khu công nghiệp hiện hữu. Khi gặp các nhà máy, họ thường không nói hết khó khăn, nhưng thực tế có vô số vấn đề phát sinh trong quá trình xanh hóa và phát triển bền vững.

Một trong những tiêu chí then chốt của mô hình khu công nghiệp sinh thái là cộng sinh công nghiệp, gắn chặt với yêu cầu về kinh tế tuần hoàn. Để được công nhận là khu công nghiệp sinh thái, phải chứng minh được cách doanh nghiệp tận dụng tài nguyên của nhau, giảm chất thải và tạo ra chu trình sản xuất khép kín.

Tuy nhiên, tiêu chí kinh tế tuần hoàn hiện vẫn là một trong những nội dung khó nhất khi triển khai thực tế. Nhiều dự án có công nghệ sạch, phù hợp với mô hình tuần hoàn nhưng gặp vướng mắc trong khung quy định về phân loại chất thải, phụ phẩm và các hoạt động tái chế được xem là nhạy cảm nên không được cấp phép theo diện đầu tư thông thường. Điều này khiến doanh nghiệp khó tham gia vào chuỗi cộng sinh dù công nghệ đáp ứng yêu cầu môi trường.

Tham quan nhà máy tại Khu công nghiệp chuyên sâu Phú Mỹ 3. (Ảnh: Lê Toàn)

Theo bà Nhi, sự không thống nhất trong cách hiểu và áp dụng quy định khiến nhiều hoạt động tận dụng phụ phẩm, bản chất là giảm phát thải và tiết kiệm tài nguyên lại bị xếp vào nhóm “xử lý chất thải”, dẫn tới rào cản pháp lý. Chính yếu tố này làm chậm tiến trình xây dựng các mô hình cộng sinh trong khu công nghiệp, dù nhu cầu của doanh nghiệp là rất rõ ràng.

Trong bối cảnh đó, vai trò của chủ đầu tư hạ tầng trở nên đặc biệt quan trọng. Chỉ khi đơn vị phát triển khu công nghiệp am hiểu về sinh thái, kinh tế tuần hoàn và có khả năng đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình pháp lý, thì mô hình khu công nghiệp sinh thái mới có thể vận hành đúng nghĩa.

“Chúng tôi phải mất hơn 15 năm kiên trì theo đuổi mới đáp ứng được các tiêu chí của khu công nghiệp sinh thái. Nhờ JICA đã đồng hành cùng chúng tôi xuyên suốt từ hạ tầng xanh, hỗ trợ doanh nghiệp xanh, và sắp tới là mô hình khu công nghiệp thông minh. Họ đang hướng dẫn chúng tôi nâng cấp khu công nghiệp để đến năm 2027 đạt chuẩn khu công nghiệp thông minh”, bà Nhi nói.

Đại diện chủ đầu tư KCN Phú Mỹ 3 cho biết thêm, để một khu công nghiệp thực sự trở thành “xanh” và “sinh thái”, nền tảng đầu tiên phải là phát triển bền vững, bao gồm môi trường, cộng đồng và quản trị minh bạch theo các nguyên tắc ESG. Đây không phải khẩu hiệu, mà là hệ thống vận hành phải được chuẩn bị từ rất sớm và duy trì liên tục.

Khi đặt ra các tiêu chí vận hành, khu công nghiệp hiểu rằng có doanh nghiệp phù hợp, có doanh nghiệp không. Vì vậy, bên cạnh yêu cầu bắt buộc, chủ đầu tư cũng phải giải thích, hướng dẫn và tạo điều kiện để doanh nghiệp hiểu, lựa chọn và đồng hành dài hạn.

“Các quy định nghiêm ngặt về môi trường khiến không ít nơi cho rằng khu công nghiệp “khó tính”, nhưng chính tiêu chuẩn cao đã giúp thu hút những dự án công nghệ sạch, hiện đại”, bà Nhi nói.

Mâu thuẫn phổ biến trong thu hút đầu tư là doanh nghiệp muốn đẩy nhanh tiến độ xây dựng, trong khi thủ tục hành chính dễ kéo dài. Do đó, chủ đầu tư hạ tầng phải đóng vai trò cầu nối, phối hợp với cơ quan quản lý để rút ngắn thời gian cấp phép, tạo lợi thế cạnh tranh thực sự.

Cụ thể, muốn thu hút các nhà máy công nghệ cao, hạ tầng phải đạt chuẩn quốc tế từ điện, nước, xử lý chất thải đến phòng cháy chữa cháy. Khi hạ tầng đủ tốt, doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận chi phí ban đầu cao hơn để đổi lấy thời gian triển khai nhanh và khả năng vận hành ổn định.