Hoàn thiện các tiêu chí theo chuẩn quốc tế hậu công bố nâng hạng 

Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đang lấy ý kiến của các đơn vị, tổ chức, cá nhân đối với Dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của 3 Thông tư quan trọng, bao gồm: Thông tư số 120/2020/TT-BTC quy định về giao dịch chứng khoán; Thông tư số 121/2020/TT-BTC hướng dẫn về hoạt động của công ty chứng khoán; và Thông tư số 96/2020/TT-BTC về công bố thông tin trên thị trường chứng khoán. 

UBCKNN cho biết, việc hoàn thiện khung khổ pháp lý được đặt ra trong bối cảnh ngày 8/10/2025, Tổ chức xếp hạng FTSE Russell chính thức công bố thị trường chứng khoán Việt Nam nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp. 

Theo FTSE Russell, sau công bố nâng hạng, FTSE Russell sẽ theo dõi chặt chẽ các diễn biến và ghi nhận ý kiến phản hồi của các bên liên quan trước đợt rà soát vào tháng 3/2026 đối với việc hỗ trợ nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thị trường thông qua tổ chức môi giới toàn cầu, đảm bảo kế hoạch chuyển đổi chính thức có hiệu lực từ ngày 21/9/2026. Đây là quy trình tiêu chuẩn chung của FTSE Russell nhằm xác định những tiến triển trong việc tạo điều kiện tiếp cận thị trường, hỗ trợ việc mô phỏng chỉ số toàn cầu và đáp ứng thông lệ chung trong hoạt động giao dịch của các nhà đầu tư. 

Sau khi được nâng hạng, UBCKNN đã tiếp tục có nhiều buổi làm việc với FTSE, ngân hàng thế giới, các công ty chứng khoán, ngân hàng lưu ký để đánh giá vai trò của tổ chức môi giới toàn cầu trong hoạt động giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK Việt Nam nhằm hoàn thiện khung pháp lý đảm bảo thuận lợi trong giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài như đề xuất của FTSE.

Nội hàm của vấn đề này là bổ sung thêm phương thức giao dịch mới về việc cho phép nhà đầu tư nước ngoài đặt lệnh giao dịch chứng khoán thông qua các tổ chức môi giới toàn cầu để chuyển lệnh tới các công ty chứng khoán trong nước mà không phải mở tài khoản giao dịch cho nhà đầu tư nước ngoài tại các công ty chứng khoán trong nước.

Yêu cầu này từ FTSE và các tổ chức đầu tư nước ngoài xuất phát từ các nguyên nhân sau: Nhà đầu tư nước ngoài muốn ký hợp đồng với đối tác là các tổ chức môi giới toàn cầu uy tín và đã hợp tác trước đó để giảm rủi ro pháp lý phát sinh có thể xảy ra khi ký hợp đồng với công ty chứng khoán trong nước; Giảm thời gian, quy trình, thủ tục giao dịch đối với các quỹ lớn khi tham gia giao dịch. 

Với cách thức này, nhà đầu tư nước ngoài vẫn đăng ký mã số giao dịch chứng khoán và mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại các ngân hàng lưu ký. Tiền và chứng khoán sau khi được VSDC, ngân hàng thanh toán thanh toán cho ngân hàng lưu ký sẽ được phân bổ vào tài khoản lưu ký của nhà đầu tư nước ngoài mở tại ngân hàng lưu ký. 

Qua trao đổi và tìm hiểu tại một số thị trường, cách thức giao dịch này hiện khá phổ biến tại các thị trường mới nổi, đặc biệt là các thị trường mà các tổ chức môi giới toàn cầu không có hiện diện trực tiếp như tại Việt Nam. Việc cho phép các nhà đầu tư nước ngoài được đặt lệnh giao dịch thông qua các tổ chức môi giới toàn cầu mà không cần phải mở tài khoản giao dịch cho từng nhà đầu tư nước ngoài  tại công ty chứng khoán trong nước sẽ giúp khơi thông những rào cản còn tồn tại đối với các nhà đầu tư nước ngoài .

Bên cạnh đó, qua hơn một năm thực hiện cơ chế Non-Prefunding (NPF), UBCKNN nhận được phản hồi từ phía các nhà đầu tư nước ngoài, FTSE về bất cập khi thực hiện yêu cầu về việc công bố danh tính của nhà đầu tư nước ngoài không thực hiện thanh toán tiền theo quy định, bất cập về hạn chế đối với cổ phiếu được giao dịch NPF là cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch trên hệ thống giao dịch chứng khoán ngoại trừ cổ phiếu của chính công ty chứng khoán đó hoặc cổ phiếu của công ty mẹ hoặc cổ phiếu của công ty con có cùng công ty mẹ với công ty chứng khoán. 

Lý do là việc thanh toán của nhà đầu tư nước ngoài có thể bị chậm với quy định hiện hành do yếu tố khách quan như nhà đầu tư nước ngoài gặp lỗi trong việc chuyển tiền từ phía ngân hàng lưu ký nước ngoài về ngân hàng lưu ký trong nước, tổ chức kinh doanh chứng khoán nước ngoài đặt lệnh nhầm cho nhà đầu tư nước ngoài, các quỹ đầu tư nước ngoài. Các nhà đầu tư toàn cầu có các hoạt động đầu tư ở nhiều thị trường khác nhau nên việc bị công bố thông tin về giao dịch thất bại có thể có những ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động đầu tư tại thị trường khác của các nhà đầu tư này. 

Thị trường chứng khoán các nước trên thế giới không áp dụng biện pháp kỷ luật này. Đồng thời, việc hạn chế danh mục cổ phiếu NPF gây khó khăn lớn cho các quỹ đầu tư trong việc mô phỏng chỉ số trong trường hợp cổ phiếu của công ty chứng khoán, công ty mẹ của công ty chứng khoán và công ty có cùng công ty mẹ với công ty chứng khoán là các cổ phiếu trong cơ cấu chỉ số.    

Tăng cường gỡ bỏ rào cản cho nhà đầu tư nước ngoài

Trên cơ sở đó, UBCKNN đã dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung 3 Thông tư (Thông tư 120/2020/TT-BTC về giao dịch chứng khoán, Thông tư 121/2020/TT-BTC hướng dẫn về hoạt động của CTCK, Thông tư 96/2020/TT-BTC về công bố thông tin) theo trình tự, thủ tục rút gọn với các nội dung chính như sau:

Thứ nhất, sửa đổi Thông tư 121/2020/TT-BTC theo hướng cho phép nhà đầu tư nước ngoài không phải mở tài khoản giao dịch tại công ty chứng khoán trong nước mà chỉ cần có số hiệu tài khoản lưu ký mở tại ngân hàng lưu ký để thực hiện chuyển lệnh giao dịch chứng khoán thông qua các công ty chứng khoán nước ngoài.

Ngoài ra, bỏ quy định về các loại cổ phiếu không được sử dụng NPF và bổ sung quy định công ty chứng khoán thực hiện dịch vụ NPF phải ký hợp đồng thỏa thuận với công ty chứng khoán khác để trường hợp nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức không thanh toán tiền hoặc xác nhận không thanh toán tiền cho công ty chứng khoán thì toàn bộ cổ phiếu nêu trên từ nhà đầu tư nước ngoài sẽ chuyển sang tài khoản tự doanh của công ty chứng khoán khác để xử lý bán trả tiền cho công ty chứng khoán đã cung cấp dịch vụ NPF cho nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức.

Thứ hai, sửa đổi Thông tư 96/2020/TT-BTC theo hướng không yêu cầu công bố thông tin với những trường hợp nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức không thanh toán tiền giao dịch NPF theo quy định.

Thứ ba, sửa đổi Thông tư 120/2020/TT-BTC theo hướng quy định phương thức giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài khi chuyển lệnh giao dịch chứng khoán thông qua công ty chứng khoán nước ngoài; yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức phải có đủ tiền khi mua cổ phiếu trong thời hạn nhất định trong trường hợp nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức không thanh toán tiền giao dịch NPF theo quy định.