Hành trình với hạt gạo làng ta

Một sớm mùa Thu trong veo ở Hà Nội, hơi nước bốc lên mang theo hương thơ tuyệt diệu từ bát phở nghi ngút khói. Sợi bánh trắng mềm, mùi hành thơm dịu, tiếng húp xì xụp quen thuộc… Tất cả đều bắt đầu từ hạt gạo. Không chỉ là lương thực, gạo là hồn cốt, là ký ức bữa cơm sum vầy, là nếp văn hóa gắn với người Việt từ ngàn đời. Và chính từ hạt gạo, bà Trần Thị Thu Hằng đã chọn cho mình một hành trình khởi nghiệp.

Đầu năm 2009, ở tuổi 47, khi nhiều người cùng trang lứa đã nghĩ đến an nhàn, bà Hằng chọn rẽ lối. Từ giã vị trí nhân sự cấp cao trong một doanh nghiệp nhà nước, bà thành lập và là Tổng giám đốc Công ty cổ phần xuất nhập khẩu Nông sản thực phẩm Việt Nam (VAF, thương hiệu VAFOOD). Khởi đầu chỉ với 8 nhân viên, doanh thu năm đầu tiên vỏn vẹn 8 tỷ đồng, nộp ngân sách khoảng 450 triệu đồng, nhưng bà đã gieo một triết lý bền bỉ: “Thực phẩm sạch từ trang trại đến bàn ăn”.

Năm 2015, trong chuyến công tác Nam Phi, bà nhận đơn đặt hàng nhỏ: vài chục cân bánh đa nem, ít phở khô để phục vụ kiều bào. Tưởng chừng đơn giản, nhưng khi gom hàng ở chợ Đồng Xuân, bà choáng váng. Bánh đa nem phơi đầy ngoài đường, bụi bẩn vương trên từng tấm. Phở khô thì pha phụ gia cho dai, thiếu chuẩn vệ sinh. Cả một sản phẩm mang danh hồn Việt, vậy mà thật khó để ngẩng cao đầu nơi đất khách. Bà tự hỏi: “Vì sao Thái Lan có tom yum đi khắp thế giới, còn Việt Nam thì phở, nem vẫn chỉ quanh quẩn ở chợ quê?”.

Câu hỏi ấy đưa bà đến một hướng đi mới, liên kết với các làng nghề nhưng phải thay đổi cách làm. Bà tìm đến Làng Chều (Hà Nam) nổi tiếng với bánh đa nem, rồi đến một làng ở Hải Dương chuyên bún, phở. Bà không làm thay, mà đồng hành cùng người nông dân. Bà con giữ kỹ thuật truyền thống, VAF mang đến công nghệ, đặc biệt là quy trình sấy lạnh chuẩn Nhật Bản.

Từ đó, sản phẩm khác được nâng tầm và khác biệt. Không còn hàn the, không chất tẩy trắng. Sợi phở vẫn ngà ngà màu gạo, dẻo dai tự nhiên, bảo quản được lâu mà không mất hương vị. Bánh đa nem không còn cảnh mốc meo sau vài tháng, mà vẫn giữ trọn vị ngọt bùi của lúa quê.

Nỗ lực nhiều năm đã kết tinh thành chứng nhận OCOP 4 sao - tấm “hộ chiếu” mở ra cánh cửa quốc tế. Và hạt gạo Việt, qua bàn tay làng nghề và công nghệ, đã có thể tự tin sánh ngang cùng những biểu tượng ẩm thực thế giới.

Gian nan đem phở, nem đi hội chợ quốc tế

Hội chợ Quảng Châu (Trung Quốc) năm 2023, gian hàng Việt Nam lặng lẽ giữa trăm gian sáng đèn. Trên kệ chỉ vài gói sản phẩm, tấm poster giới thiệu. Người qua dửng dưng. Không ai dừng lại. Không ai tò mò. Bà Hằng ngồi nhìn, chợt hiểu, chỉ bày biện thôi thì không đủ để níu chân bạn bè quốc tế.

Cuối năm 2023, bà lại một mình sang tham gia Hội chợ CIIE tại Thượng Hải, Trung Quốc. Gian hàng trống trải, không nhân viên, không trợ lý. Bà quyết định thử cách khác. Tự mua xúc xích, dưa chuột, rau thơm, ngồi cuốn từng chiếc nem và rán mời khách ăn miễn phí. Hương thơm lan ra, vài người dừng lại, rồi vài chục, rồi hàng trăm người xếp hàng. Sau nem cuốn, bà mời khách ăn thêm phở nóng. Gian hàng nhỏ bỗng trở thành tâm điểm tại hội chợ.

Bà vẫn nhớ mãi hình ảnh một bác lớn tuổi người Trung Quốc, ăn xong quay lại, năn nỉ mua phở khô: “Ngon quá, cho tôi mang về thêm”. Hội chợ những năm sau, vị khách quen luôn có mặt rất sớm và rủ thêm nhiều người thân, bạn bè đến trải nghiệm, mua sắm. Chỉ ít gói bánh đa nem bà mang theo không đủ cho khách hàng mua. Chúng trở thành món quà được trân trọng. Khoảnh khắc ấy đủ để bà tin: “Phở Việt, bánh đa nem Việt nếu làm đúng cách, có thể chạm đến trái tim bất cứ ai”.

Từ bước ngoặt đó, “chiến lược ăn thử” thành bí quyết của VAFOOD. Dù ở Côn Minh, Nam Ninh (Trung Quốc) hay từ Lào, Nhật Bản, Hàn Quốc, đến các hội chợ ở châu Phi, châu Âu xa xôi, gian hàng của bà luôn đông nghịt khách. Người đến ăn, rồi kéo cả gia đình, mua cả thùng hàng làm quà. Điều bà tự hào không chỉ là doanh số, mà là khi nghe khách quốc tế khen: “Phở này đúng hương vị Phở Hà Nội”. Bởi quảng bá ẩm thực Việt, rốt cuộc, hiệu quả nhất chính là để thế giới trực tiếp nếm trải hương vị.

“Giữ lửa” cho làng nghề

Với bà Hằng, xây dựng doanh nghiệp không phải là làm thay mà là đồng hành cùng bà con. “Nếu tôi làm thay hết, thì làng nghề sẽ xóa sổ”, bà nói, và chính quan điểm ấy đã định hình cách bà gắn bó với từng phên phở, tấm bánh đa nem của quê hương. Ngay từ những ngày đầu, khi nhiều người còn quen phơi phở ngoài đồng, cho hàn the để dai, dùng chất tẩy trắng cho bắt mắt, bà đã kiên nhẫn thuyết phục: chuyển sang sấy lạnh kết hợp năng lượng mặt trời để sản phẩm vừa an toàn vừa giữ được vị ngọt tự nhiên của gạo. Ban đầu, ai cũng ngờ vực, nhưng khi thấy hàng để được lâu, bán được giá cao, bà con gật gù: “Làm thế này mới bền”.

Ở Hà Nam, hàng chục phụ nữ có thêm công việc ổn định, vừa tăng thu nhập, vừa giữ được nếp sinh hoạt gia đình. Bà con gọi bà bằng cái tên thân mật “giám đốc Hằng” - người không chỉ đạo từ xa mà ngồi cùng, động viên: “Cố làm đi, tôi sẽ luôn đồng hành”. Với bà, giữ nghề cũng chính là giữ quê, giữ ký ức bữa cơm Việt trong từng sợi phở, tấm bánh đa nem.

Để có vốn đưa sản phẩm ra thị trường, bà từng phải bán cả ngôi nhà của gia đình. Nhiều chuyến đi hội chợ quốc tế, bà chỉ một mình xoay xở: thuê phòng trọ rẻ, tự bưng từng bát phở nóng mời khách ăn thử. Gian hàng nhỏ bé, nhưng chứa đựng niềm tin lớn lao. Ở tuổi 62, bà vẫn học lại tiếng Anh, chưa thạo thì dùng ứng dụng dịch để trò chuyện với đối tác và cười bảo: “Sai đúng cũng phải nói”. Khởi nghiệp ở tuổi 47, bà tự gọi đó là “nghỉ hưu sớm để bắt đầu lại”, một cách nói vừa đùa vừa thật, phản chiếu bản lĩnh của người dám bước khỏi vùng an toàn.

May mắn, bà không đơn độc. Các con từng làm việc trong công ty nước ngoài đã tình nguyện trở về, cùng mẹ gánh vác. Họ chọn đồng hành với khát vọng đưa phở, bún, nem Việt vươn ra thế giới, nhưng vẫn giữ trọn sự tử tế và hồn quê trong từng sản phẩm. Trên cương vị Phó chủ tịch HAWASME, bà Hằng còn nhìn xa hơn: doanh nghiệp nữ chiếm tới 1/4 cả nước, song đa phần quy mô nhỏ, dễ tổn thương. Vì thế, bà luôn lên tiếng về những nút thắt vốn, nhân lực, kênh phân phối và thúc đẩy chuyển đổi số như con đường sống còn. Bà tin, nếu được tiếp sức đúng cách, mỗi nữ doanh nhân sẽ không chỉ chèo chống doanh nghiệp mình mà còn góp phần làm bền vững nền kinh tế và xã hội.

Sau gần hai thập kỷ, hành trình của CEO Trần Thị Thu Hằng đã gặt hái những dấu ấn rõ rệt: phở, bún, bánh đa nem VAFOOD đạt OCOP 4 sao, có mặt tại Nhật, Pháp, Singapore, Trung Quốc, Lào. Bà từng được Chủ tịch UBND TP. Hà Nội trao bằng khen và danh hiệu Phụ nữ tiêu biểu Thủ đô, ghi nhận sự bền bỉ với thực phẩm sạch. Mỗi ngày, hàng vạn học sinh Thủ đô được dùng bữa cơm an toàn từ VAF, minh chứng cho giá trị bà kiên trì theo đuổi.

Với bà Hằng, triết lý kinh doanh giản dị mà sâu sắc: “Ngọn lửa cuộc sống” - ngọn lửa thắp lên niềm vui, sức khỏe, sự sum vầy trong từng bữa ăn. Nhưng thành quả hôm nay mới chỉ là khởi đầu. VAF đang xây dựng vùng nguyên liệu Cổ Loa (Đông Anh), hướng tới sản phẩm OCOP 5 sao và thương hiệu quốc gia cho phở, nem Việt.

“Giữ nghề, giữ quê, giữ hồn ẩm thực Việt” là tâm nguyện và lời gửi gắm của CEO Trần Thị Thu Hằng. Từ bát phở nghi ngút khói, cuốn nem giòn rụm nơi bữa cơm gia đình, bà đã kiên trì nâng tầm thành sản phẩm chuẩn quốc tế, có mặt tại Nhật, Pháp, Trung Quốc. Với bà, hạnh phúc không nằm ở doanh thu, mà ở việc mang niềm vui, sức khỏe cho cộng đồng và khẳng định giá trị nông sản Việt, góp phần dựng xây “bản đồ ẩm thực Việt Nam” trên hành trình hội nhập.