TS. Nguyễn Văn Điệp tin rằng, trí tuệ của người Việt Nam không thua kém gì các nước khác trên thế giới

Từ phòng thí nghiệm Việt Nam đến lời giải toàn cầu

Giữ vai trò CEO tại Công ty cổ phần AVAC Việt Nam, một trong những tên tuổi hàng đầu của ngành sản xuất vaccine thú y nước nhà, TS. Nguyễn Văn Điệp tin rằng, trí tuệ của người Việt Nam hiện không thua kém gì các nước khác trên thế giới. “Chúng ta đừng nghĩ mình từng chịu một giai đoạn chiến tranh, cấm vận nên mình đi sau. Thế giới phẳng rồi, người Việt hoàn toàn có thể làm được nhiều việc mà thế giới đang làm, thậm chí làm nhanh hơn họ”, CEO Nguyễn Văn Điệp khẳng định.

Niềm tin ấy không chỉ là lời nói, mà được chứng minh bằng dấu mốc lịch sử. Năm 2023, AVAC trở thành một trong hai đơn vị đầu tiên tại Việt Nam, cũng như trên toàn cầu, nghiên cứu, sản xuất thành công vaccine dịch tả lợn châu Phi (ASF), đánh dấu bước tiến đột phá của ngành vaccine thú y Việt Nam.

Theo Tổ chức Thú y thế giới, dịch tả lợn châu Phi là căn bệnh nguy hiểm với tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối ở đàn lợn mắc bệnh. Không lây sang người, nhưng ASF gây thiệt hại nghiêm trọng cho chăn nuôi và an ninh lương thực. Tính đến nay, dịch đã xuất hiện tại hơn 60 quốc gia, trong đó có Việt Nam - nước đứng thứ 6 thế giới về sản lượng thịt lợn.

Khi AVAC công bố đã chế tạo thành công vaccine, cả thế giới bất ngờ. Bởi ngay cả những quốc gia có nền khoa học tiên tiến như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc hay Hàn Quốc lúc đó vẫn đang loay hoay trong phòng thí nghiệm. Ông Điệp đánh giá, vaccine dịch tả lợn châu Phi được xếp vào dạng “cực khó sản xuất”. Các dữ liệu nghiên cứu về dịch bệnh không có nhiều; trong khi công nghệ sản xuất vaccine truyền thống, vốn được dùng cho các dòng vaccine thú y như dịch tai xanh, lở mồm long móng… lại không áp dụng thành công với dịch tả lợn châu Phi.

Để về đích trước trong cuộc đua với dịch bệnh, TS. Nguyễn Văn Điệp đã cùng cộng sự giải quyết ba bài toán nan giải: chọn chủng virus phù hợp, tìm ra tế bào dòng cho phép virus nhân lên ổn định và xây dựng bộ dữ liệu khoa học toàn diện cho sản phẩm vaccine thương mại.

Trong đó, chìa khóa thành công nằm ở tế bào dòng với tên gọi Dmac (viết tắt của Diep’s Macrophage), do TS. Điệp tự nghiên cứu. Khác với vi khuẩn có thể tự sống ngoài môi trường, virus cần “nơi ở” để tồn tại và phát triển. Với đặc tính sinh trưởng liên tục, ổn định, Dmac trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho virus vaccine dịch tả lợn châu Phi nhân lên nhanh chóng, từ đó rút ngắn đáng kể thời gian nghiên cứu. Dựa trên nền tảng tế bào dòng này, AVAC đã tối ưu thành công chủng virus để dùng cho sản xuất vaccine quy mô công nghiệp, đảm bảo khả năng bảo hộ cao và an toàn hơn so với con giống virus gốc được Mỹ chuyển giao.

Trong bối cảnh thế giới chưa công bố tiêu chuẩn riêng cho vaccine dịch tả lợn châu Phi, Công ty AVAC phải chủ động thiết kế các tiêu chuẩn đánh giá vaccine, đồng thời thực nghiệm trên động vật nhiều lần để xây dựng bộ dữ liệu cơ bản liên quan đến tiêu chí sản phẩm. TS. Điệp tự tin khẳng định AVAC là công ty sở hữu bộ dữ liệu lớn nhất thế giới về vaccine dịch tả lợn châu Phi theo phương pháp sống, nhược độc, với hơn 100 thí nghiệm tại khu thử nghiệm động vật của công ty và các trại thử nghiệm có quy mô khác nhau, chưa kể đến dữ liệu thu được từ trong phòng thí nghiệm.

“Sự ưu việt của tế bào dòng Dmac, cộng thêm tốc độ nghiên cứu nhanh hơn, đã giúp AVAC ra được vaccine sớm nhất thế giới”, CEO Điệp nhấn mạnh.

Không chỉ khẳng định vị thế trong nước - thông qua việc chiếm phần lớn thị phần vaccine dịch tả lợn châu Phi, doanh nghiệp còn đưa sản phẩm thâm nhập các thị trường nước ngoài, như Indonesia, Philippines và đang trong quá trình đăng ký tại nhiều quốc gia khác như Ấn Độ, Malaysia, Nepal, Myanmar… Đặc biệt, 10.000 liều vaccine ASF của AVAC đã được Chính phủ Việt Nam gửi tặng Romania như một thông điệp về năng lực khoa học công nghệ của Việt Nam tới bạn bè quốc tế.

Cống hiến hết mình vì hai chữ “Việt Nam”

Trước khi trở thành người chèo lái AVAC, TS. Nguyễn Văn Điệp đã trải qua chặng đường học thuật nhiều dấu ấn. Năm 2006, ông tốt nghiệp Khoa thú y - Đại học Nông nghiệp I (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam) và được giữ lại giảng dạy. Năm 2013, ông nhận học bổng toàn phần của Chính phủ Nhật Bản để làm nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Miyazaki, sau đó tiếp tục nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Kagoshima. Trong thời gian ở Nhật, ông từng nhận giải “Sinh viên xuất sắc nhất” tại Hội nghị quốc tế về bệnh mới nổi trên lợn tại Kyoto năm 2015.

Dù có nhiều cơ hội ở lại nước ngoài, nhưng TS. Điệp chưa bao giờ nghĩ đến việc định cư. “Tôi đi để học, để trở về. Việt Nam có nhiều sân chơi, nhiều cơ hội, chỉ cần bạn có năng lực thì đều có thể phát huy. Không nhất thiết phải chọn ở lại nước ngoài”, ông tâm sự.

Với quan điểm đó, đầu năm 2021, TS. Điệp trở về Việt Nam, giữa lúc dịch tả lợn châu Phi đang diễn biến căng thẳng. Ông chọn đầu quân cho công ty AVAC, thay vì tiếp tục công việc giảng viên, vì mong muốn những nghiên cứu của mình được ứng dụng vào thực tiễn.

Những ngày tháng vùi đầu trong phòng thí nghiệm để chế tạo vaccine dịch tả lợn châu Phi, là những ngày gian khó nối tiếp gian khó. Người đứng đầu AVAC không thể nhớ được đâu là giai đoạn khó khăn nhất, bởi suốt hơn 4 năm tập trung nghiên cứu, ông từng đối mặt với “quá nhiều khó khăn, quá nhiều lần thất bại, quá nhiều thử thách phải vượt qua”. Trên hết là sự cô đơn, khi xung quanh có những đồng nghiệp, bạn bè vẫn nghi ngờ về khả năng thành công, cũng như độ an toàn của vaccine dịch tả lợn châu Phi do một công ty Việt Nam sản xuất.

“Nhiều người nói tôi quá tự tin, nhưng tôi biết sự tự tin của mình là có cơ sở. Chúng ta đừng nghĩ những gì thế giới không làm được, thì người Việt cũng không làm được”, đại diện AVAC nhấn mạnh.

Để vượt qua những ngày tháng khó khăn, ông tự rèn luyện cho mình bản lĩnh kiên cường, sẵn sàng đối mặt, thậm chí “chai sạn” với thất bại. Ông duy trì lịch làm việc cường độ cao, không nghỉ Chủ nhật, không nghỉ cả ngày lễ, Tết để nhanh chóng đưa sản phẩm ra mắt thị trường.

Tuy nhiên, sản xuất vaccine là con đường gian khó, bán được sản phẩm còn khó hơn. Vaccine dịch tả lợn châu Phi không nằm trong chương trình tiêm phòng quốc gia, mới chỉ mang tính khuyến khích, chứ không phải vaccine bắt buộc. Trong khi đó, nhiều người chăn nuôi vẫn có tâm lý hoài nghi với sản phẩm vaccine “made in Việt Nam”. Thậm chí, có những trường hợp người dân chỉ tiêm vaccine sau khi lợn đã nhiễm bệnh, nên vaccine không thể phát huy tác dụng, cuối cùng họ quay sang đổ lỗi rằng, vaccine không hiệu quả.

“Tôi cũng lường trước chuyện đó, song tôi quan điểm, để vaccine chinh phục thị trường cần thời gian, không thể nóng vội”, ông Điệp từ tốn nói. Và vị tiến sĩ chọn con đường chinh phục thị trường bằng cách kiên trì xây dựng hàng trăm mô hình thí điểm thành công, từ đó dần tạo tác động lan tỏa. Từ khi được lưu hành đến nay, vaccine dịch tả lợn châu Phi do AVAC sản xuất đã bán ra thị trường trên 4 triệu liều, trong đó trong nước tiêu thụ trên 3,5 triệu liều, và xuất khẩu hơn 600.000 liều. Tháng 9/2025, Bộ Nông nghiệp Philippines dự kiến nhập thêm 340.000 liều, sau khi thấy các chương trình thử nghiệm tại Philippines đều mang về hiệu quả tốt.

Hiện tại, khi dịch ASF xuất hiện biến chủng mới, TS. Điệp và đội ngũ lại tiếp tục nghiên cứu vaccine dịch tả lợn châu Phi thế hệ hai, với kỳ vọng ra mắt trong vòng 1,5 năm tới. Dù toàn bộ kinh phí đều do doanh nghiệp tự xoay xở, nhưng với ông, mục tiêu không chỉ là lợi nhuận mà hướng xa hơn là bảo vệ sinh kế cho nông dân, bảm đảm an ninh vệ sinh an toàn thực phẩm, rộng hơn là khẳng định trình độ của Việt Nam trên trường quốc tế.

Mỗi ngày làm việc được vị tiến sĩ ví von như một trận bóng, có những mệt mỏi, nhưng có cả những khoảnh khắc say mê. Ông vẫn duy trì cường độ làm việc cao như trong giai đoạn trước đây, chịu trách nhiệm những công việc trọng yếu từ nghiên cứu phát triển sản phẩm đến vận hành sản xuất và bán hàng.

TS. Nguyễn Văn Điệp cũng xác định sẽ nỗ lực xây dựng AVAC thành một công ty toàn cầu, quy tụ nhiều tài năng, trí tuệ cùng đến cống hiến, phát triển, mang lại giá trị cho cộng đồng. “Cuộc chiến cạnh tranh không phải là cuộc chiến của các doanh nghiệp trong nước với nhau, mà đó là cuộc chiến toàn cầu. Nếu Việt Nam xây dựng được những doanh nghiệp đi đầu, chủ động về mặt công nghệ, thì hiệu quả ra vaccine nhanh hơn, bảo vệ vật nuôi tốt hơn, giúp chúng ta bảo đảm an ninh kinh tế, an toàn dịch bệnh. Còn cứ tư duy đi mua, đi nhập, đi phân phối, thì đúng là chúng ta sẽ luôn về nhì trong cuộc chiến khoa học công nghệ”, ông nói.