Chuẩn nghèo đa chiều mới - bước nâng tầm lịch sử

Hơn một thập kỷ qua, Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng Nông thôn mới đã làm thay đổi diện mạo nông thôn Việt Nam. Hàng chục nghìn công trình hạ tầng hoàn thành, hàng triệu hộ dân thoát nghèo, hàng vạn mô hình sinh kế được hình thành. Từ mái nhà kiên cố thay thế nhà tạm, đến con đường bê tông nối liền bản làng, từ lớp học vùng cao đến trạm y tế đạt chuẩn, tất cả tạo nên một diện mạo nông thôn mới giàu sức sống.

Từ năm 2022, Việt Nam chính thức áp dụng chuẩn nghèo đa chiều, tính cả thu nhập và mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Đây là bước tiệm cận với thông lệ quốc tế, đồng thời phản ánh cách tiếp cận nhân văn, toàn diện về giảm nghèo.

Nhờ đó, giai đoạn 2021 - 2025, Việt Nam đạt nhiều kết quả nổi bật. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 5,2% năm 2021 xuống 1,93% năm 2024, vượt mục tiêu Quốc hội giao. Tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm bình quân 4,45%/năm, cho thấy hiệu quả chính sách lan tỏa tới vùng khó khăn nhất.

Hơn 1,3 triệu lượt hộ nghèo, cận nghèo được vay vốn tín dụng chính sách, phát triển sản xuất, dịch vụ. Khoảng 90.000 hộ nghèo được hỗ trợ xây, sửa nhà ở, cùng hơn 2.500 công trình hạ tầng thiết yếu được đầu tư mới, nâng cao chất lượng sống cho hàng triệu người dân.

Bước sang giai đoạn 2026 - 2030, chuẩn nghèo đa chiều mới sẽ được điều chỉnh theo hướng nâng chuẩn thu nhập ở nông thôn lên 1,8 - 2,0 triệu đồng/người/tháng (so với 1,5 triệu hiện nay), đồng thời bổ sung chỉ số về việc làm bền vững, môi trường sống và khả năng tiếp cận chuyển đổi số. Chính sách mới đặc biệt quan tâm nhóm yếu thế: đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ đơn thân, người cao tuổi, lao động phi chính thức.

Theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sự thay đổi này không chỉ là kỹ thuật thống kê, mà thể hiện tầm nhìn chính trị - nhân văn sâu sắc: Nghèo không chỉ là thiếu tiền, mà là thiếu cơ hội phát triển và hòa nhập.

Nông thôn mới 2026 - 2030: Chất lượng hơn số lượng

Nếu giai đoạn trước đây, thành tích chủ yếu của chương trình xây dựng nông thôn mới chủ yếu được đo bằng số lượng xã đạt chuẩn nông thôn mới, thì giai đoạn 2026 - 2030, trọng tâm chuyển sang chất lượng phát triển.

Dự thảo Bộ tiêu chí nông thôn mới dự kiến đặt ra nhiều yêu cầu cao hơn, như: 100% trường học và trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia; Tỷ lệ hộ dân sử dụng nước sạch đạt chuẩn quốc gia; Hạ tầng số phủ khắp, Internet băng rộng, dịch vụ công trực tuyến, dữ liệu dân cư kết nối an sinh xã hội.

Ngoài ra, tiêu chí môi trường được nâng cấp rõ rệt, với yêu cầu xử lý rác thải tập trung, cảnh quan xanh, thích ứng biến đổi khí hậu. Yếu tố văn hóa - xã hội được đề cao, hướng tới bảo tồn di sản, phát huy bản sắc, gắn phát triển vật chất với đời sống tinh thần.

Đặc biệt, điểm mới quan trọng được Dự thảo Bộ tiêu chí nông thôn mới xác định chính là tránh “chạy theo thành tích”, không để xảy ra tình trạng xã đạt chuẩn trên giấy tờ nhưng đời sống thực tế chưa đổi thay. Mỗi xã nông thôn mới trong giai đoạn mới sẽ được nhìn nhận như một cộng đồng đáng sống, đáng gắn bó, nơi người dân thật sự được hưởng lợi.

Theo số liệu thống kê, đến năm 2025, cả nước vẫn còn hơn 1.700 xã chưa đạt chuẩn nông thôn mới, phần lớn ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Hộ nghèo dân tộc thiểu số chiếm 55% tổng số hộ nghèo cả nước, dù chỉ chiếm khoảng 15% dân số.

Do đó, để đáp ứng thông điệp xuyên suốt của Đảng và Nhà nước là “Không ai bị bỏ lại phía sau, chính sách nông thôn mới giai đoạn 2026 - 2030 sẽ chuyển từ “cho” sang “trao cơ hội”: hỗ trợ nhà ở gắn với sinh kế, hỗ trợ vốn gắn với đào tạo nghề, hỗ trợ y tế gắn với an sinh xã hội. Tinh thần tự lực - tự cường - đồng hành sẽ là chìa khóa giúp người dân thoát nghèo bền vững.

Hướng tới chuẩn sống mới - nền móng cho tầm nhìn 2045

Ở nhiều quốc gia, nông thôn đã trở thành “không gian sống mới” với chuẩn mực tiệm cận đô thị. Hàn Quốc có phong trào Saemaul Undong (Làng mới) từ thập niên 1970, giúp đưa hàng triệu hộ thoát nghèo, xây dựng nông thôn văn minh. Trung Quốc giai đoạn 2010 - 2020 thực hiện chương trình “Nông thôn thịnh vượng”, xóa nghèo tuyệt đối cho hàng trăm triệu dân.

Việt Nam cũng đang chọn con đường riêng - giảm nghèo đa chiều gắn với xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, hướng tới “chuẩn sống mới” thay vì chỉ “chuẩn nghèo”.

Việc nâng chuẩn nghèo và bộ tiêu chí nông thôn mới 2026 - 2030 mang nhiều ý nghĩa:

Một là, đặt con người ở trung tâm phát triển, không chỉ đủ ăn, đủ mặc mà còn được tiếp cận dịch vụ, công nghệ, sống trong môi trường an toàn.

Hai là, thúc đẩy cải cách chính sách, buộc địa phương đổi mới cách tiếp cận, chú trọng chất lượng thực.

Ba là, củng cố niềm tin xã hội, khi người dân được hưởng lợi thật sự từ chính sách.

Bốn là, tiệm cận chuẩn quốc tế, gắn với mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) và cam kết Net Zero 2050.

Xa hơn, tầm nhìn đến 2035 - 2045, Việt Nam hướng tới nông thôn xanh - thông minh - bền vững. Trong đó, “xanh” với nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, giảm phát thải; “thông minh” với chuyển đổi số toàn diện; “bền vững” với thu nhập tiệm cận đô thị, không còn khoảng cách giàu nghèo lớn.

Giai đoạn 2026 - 2030 vì thế được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá là bước ngoặt lịch sử, đặt nền móng cho “chuẩn sống mới” - nơi mỗi làng quê Việt Nam không chỉ đủ đầy, mà còn văn minh, đáng sống và hướng tới tương lai xanh - bền vững.