Một “việc nhỏ”, song quyết định này không chỉ giúp giảm chi phí, thời gian cho người dân, mà còn là liều thuốc mạnh để chữa căn bệnh nhũng nhiễu, cách hành xử theo kiểu “xin - cho” từng tồn tại lâu nay trong lĩnh vực quản lý trật tự xây dựng.

Với riêng chủ đầu tư dự án, dù đã có quy hoạch chi tiết 1/500, nhưng để khởi công được dự án, họ phải qua một hành trình phức tạp: từ phê duyệt thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật, rồi mới đến bước xin giấy phép xây dựng. Điều đáng nói là, nội dung của những thủ tục này, về bản chất, gần như sao chép lại những gì đã được duyệt trong quy hoạch 1/500. Kết quả, như nhận xét của ông Trịnh Tiến Dũng, Tổng giám đốc Công ty Đại Dũng: “Xin một giấy phép xây dựng trong khu công nghiệp có thể mất từ 1 đến 1,5 năm, trong khi xây dựng nhà máy chỉ mất 6 - 12 tháng”. 

Việc bỏ giấy phép xây dựng, nếu thực hiện sớm và bài bản sẽ giải phóng một lượng lớn thủ tục hành chính trùng lặp, đồng thời giảm thiểu tình trạng tiêu cực. Ước tính, việc bỏ giấy phép xây dựng có thể giúp doanh nghiệp giảm 10 - 20% chi phí hành chính trong giai đoạn chuẩn bị khởi công, tương đương 1 - 5% tổng chi phí đầu tư dự án. Ví dụ, với dự án quy mô 100 tỷ đồng, doanh nghiệp có thể tiết kiệm từ 1 đến 5 tỷ đồng.

Tuy vậy, thách thức đặt ra là làm sao để việc “xây dựng không cần giấy phép” không biến thành “xây dựng sai quy hoạch”! Lý do là, việc bỏ giấy phép xây dựng đồng nghĩa sẽ chuyển toàn bộ sức nặng quản lý từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đòi hỏi cán bộ phải giám sát quyết liệt và minh bạch.

Trên thực tế, chính việc quản lý lỏng lẻo ở cấp cơ sở, cộng với tốc độ đô thị hóa nhanh đã dẫn đến tình trạng xây dựng không phép, sai phép tại nhiều khu vực ở TP.HCM trong nhiều năm qua.

Thống kê của Sở Xây dựng TP.HCM cho thấy, từ ngày 15/6/2019 đến 30/6/2024 (5 năm thực hiện Chỉ thị số 23-CT/TU của Thành ủy TP.HCM về tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về trật tự xây dựng), Thành phố vẫn có tới 3.085 công trình vi phạm, bình quân 1,7 vụ/ngày. Trong khi đó, các khu vực ven đô, huyện ngoại thành vẫn đang là điểm nóng, do nhu cầu về nhà ở của người dân tăng cao, đi kèm với tình trạng phân lô, bán nền trái phép, quy hoạch treo diễn ra khá phổ biến.

Vừa qua, Bộ Xây dựng cũng đã vào cuộc, yêu cầu rà soát, sửa đổi quy định để giảm tối thiểu 30% thời gian giải quyết, 30% chi phí tuân thủ và điều kiện đầu tư, kinh doanh. Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng) được giao chủ trì đề xuất cắt giảm, sửa đổi văn bản pháp lý, theo đó không chỉ cắt giảm các thủ tục cấp phép không cần thiết, mà còn giảm số lượng đối tượng phải thẩm định dự án, thiết kế. Như vậy, việc bỏ giấy phép xây dựng cho công trình đã có quy hoạch 1/500 hay thiết kế đô thị sẽ không chỉ là thử nghiệm của riêng TP.HCM, mà có thể được áp dụng trên cả nước.

Rõ ràng, bỏ giấy phép xây dựng sẽ là “món quà” lớn cho người dân và doanh nghiệp làm ăn chân chính, nhưng cũng rất dễ là kẽ hở mới nếu chính quyền địa phương không đủ năng lực theo sát. Bỏ giấy phép xây dựng không chỉ là cắt giảm thủ tục hành chính, mà còn là bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý đô thị, là phép thử cho năng lực quản lý của chính quyền địa phương, bởi hậu kiểm chỉ hiệu quả nếu cán bộ địa phương thực sự công tâm, không tiếp tay cho vi phạm. Để không biến việc bỏ giấy phép thành thả nổi quản lý, điều tiên quyết là phải công khai, minh bạch các quy hoạch chi tiết 1/500, minh bạch thiết kế đô thị để doanh nghiệp, người dân dễ dàng tiếp cận. Đồng thời cần có hướng dẫn kỹ thuật thay thế giấy phép, như mẫu hồ sơ thiết kế chuẩn, bộ tiêu chí hậu kiểm cụ thể. Các chế tài nghiêm khắc như phạt tiền, buộc tháo dỡ công trình, rút chứng chỉ hành nghề… cũng cần được áp dụng với những hành vi sai phạm.

Tựu trung, mục tiêu cuối cùng của bước đi này không chỉ nhằm giảm chi phí xây dựng cho doanh nghiệp hay tạo thuận lợi cho người dân, mà còn là xây dựng một môi trường đầu tư, kinh doanh minh bạch, công bằng, giảm thủ tục giấy tờ, đồng thời nâng cao chất lượng quản lý.