Bộ trưởng nhấn mạnh, giáo dục đang bước vào một giai đoạn chuyển mình với nhiều quyết sách đột phá, mang tính mở đường để phát triển toàn diện và bền vững.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn.

Mở đầu phần phát biểu, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhắc lại dấu mốc lịch sử đầy ý nghĩa khi ngay sau ngày Tuyên ngôn Độc lập 2/9/1945, dù chưa tuyên bố chính thức, nhưng Chính phủ đã xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu, là công cụ chiến lược giúp dân tộc thoát khỏi đói nghèo, dốt nát và lạc hậu. Từ đó đến nay, trong suốt 80 năm, giáo dục luôn được Đảng và Nhà nước ưu tiên hàng đầu trong các chương trình phát triển quốc gia.

Bộ trưởng khẳng định, hiện ngành Giáo dục đang tổ chức các hoạt động thiết thực kỷ niệm 80 năm thành lập ngành. Những thành tựu đạt được trong chặng đường dài đã góp phần quan trọng xây dựng cơ đồ, tiềm lực đất nước hôm nay.

Thay mặt ngành, ông gửi lời cảm ơn sâu sắc tới sự lãnh đạo của Đảng, Quốc hội, Chính phủ cùng toàn thể nhân dân, đội ngũ nhà giáo và người học cả nước đã luôn đồng hành và dành nhiều kỳ vọng cho sự nghiệp trồng người.

Theo Bộ trưởng, thời điểm hiện nay, giáo dục đang nhận được sự quan tâm chỉ đạo sâu sắc hơn bao giờ hết từ Trung ương Đảng và Nhà nước, với nhiều quyết sách quan trọng được đưa ra trong thời gian ngắn.

Trong đó, có thể kể đến Kết luận 91 về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29 của Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo; chính sách miễn học phí cho học sinh mầm non, phổ thông công lập; hỗ trợ học sinh ngoài công lập; chủ trương phổ cập giáo dục mầm non; hay Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là những yếu tố cốt lõi mà giáo dục đại học sẽ hưởng lợi lớn.

Đặc biệt, Bộ Chính trị đang chỉ đạo xây dựng một Nghị quyết mới về hiện đại hóa, chấn hưng và phát triển giáo dục. Trong đó, cho phép ngành GD&ĐT xây dựng chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển giáo dục - đào tạo, hướng tới một nền giáo dục nhân văn, hiện đại, mở và hội nhập. Bộ trưởng cho rằng, đây là những đột phá chiến lược, mở đường cho giáo dục phát triển, trao truyền cho ngành sứ mệnh mới, trách nhiệm mới và tầm nhìn mới.

Bộ trưởng cũng cho biết, Quốc hội vừa thông qua Luật Nhà giáo - một dấu mốc quan trọng để phát triển đội ngũ nhà giáo trong thời kỳ mới. Thay mặt cho gần 1,6 triệu giáo viên trên cả nước, ông gửi lời tri ân tới lãnh đạo Đảng, Nhà nước và toàn thể nhân dân.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận, ngành giáo dục hiện vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn: nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển quy mô hợp lý, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài, đổi mới phương pháp dạy và học, thúc đẩy học tập suốt đời, thực hiện công bằng trong tiếp cận giáo dục và xây dựng môi trường học đường lành mạnh, an toàn, nhân văn.

“Ngành giáo dục ý thức đầy đủ vinh dự và trách nhiệm của mình trước Đảng, trước Tổ quốc và nhân dân. Chúng tôi hiểu rằng cần nỗ lực lớn hơn, đổi mới mạnh mẽ hơn để đáp ứng niềm tin và kỳ vọng của toàn xã hội”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Trong phần chất vấn, nhiều đại biểu Quốc hội đã đặt câu hỏi xoay quanh ba nhóm vấn đề chính gồm thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đại học gắn với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, tình trạng dạy thêm học thêm và việc thực thi pháp luật liên quan, và đảm bảo môi trường giáo dục an toàn, phòng chống bạo lực học đường, an toàn thực phẩm trong trường học.

Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Quảng Bình) phản ánh tình trạng dạy thêm học thêm tràn lan, gây áp lực lên học sinh, đi ngược tinh thần đổi mới. Dù Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư 29 để chấn chỉnh, bà cho rằng gốc rễ vấn đề nằm ở tư duy thành tích và kỳ vọng xã hội quá lớn. Bà đề nghị Bộ trưởng nêu giải pháp căn cơ.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) nêu tình trạng một số trường đại học, đặc biệt là ngoài công lập, chạy theo số lượng, tăng chỉ tiêu tuyển sinh nhằm mục tiêu tài chính, nhưng chưa chú trọng đến chất lượng đào tạo, dẫn đến nhiều sinh viên ra trường không tìm được việc làm. Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn phản hồi rằng cần dựa vào số liệu cụ thể để đánh giá chính xác.

Ông cũng cho biết, năm trước Bộ đã xử phạt hành chính một số trường tuyển sinh vượt chỉ tiêu. Ngành không cổ vũ việc chạy theo số lượng, và đang tăng cường giám sát chất lượng giữa khối công lập và tư thục một cách bình đẳng.

Một vấn đề được quan tâm khác là tỷ lệ chi ngân sách cho giáo dục đại học có xu hướng giảm trong 10 năm qua. Đại biểu Nguyễn Trường Giang (Đắk Nông) trích dẫn số liệu: năm 2013, ngân sách chi cho đại học là 19.271 tỷ đồng, tương đương 0,43% GDP, nhưng đến năm 2022 chỉ còn hơn 10.000 tỷ đồng, tương đương 0,11% GDP.

Trả lời chất vấn về vấn đề dạy thêm học thêm, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhận định đây là một câu hỏi lớn, đề cập đến vấn đề cốt lõi mà Thông tư 29 đã cố gắng xử lý nhưng vẫn chưa thể giải quyết triệt để.

Lý giải nguyên nhân gốc rễ dẫn đến tình trạng dạy thêm, học thêm, Bộ trưởng cho rằng, sở dĩ phải dạy thêm, học thêm là bởi vì "còn nhiều thứ chưa đủ”. Theo ông, cái “chưa đủ” đầu tiên và quan trọng nhất chính là thu nhập của giáo viên chưa đủ để đảm bảo cuộc sống, khiến họ buộc phải tìm kiếm nguồn thu nhập bổ sung ngoài giờ lên lớp chính khóa.

Bên cạnh đó, hệ thống trường lớp chưa đủ đáp ứng nhu cầu học tập, đặc biệt ở các khu đô thị lớn, nơi áp lực tuyển sinh vào các trường điểm, trường chuyên rất cao, thậm chí kỳ thi vào lớp 10 còn căng thẳng hơn cả thi đại học. Việc thiếu hụt trường lớp đã làm gia tăng áp lực học thêm để cạnh tranh.

Một nguyên nhân khác đến từ phía phụ huynh khi nhiều người chưa thực sự yên tâm với kết quả học tập chính khóa của con, từ đó có xu hướng cho con đi học thêm để đạt được thành tích cao hơn. “Khi phụ huynh chưa đủ niềm tin, chưa cảm thấy thỏa mãn với kết quả học tập của con em mình, họ sẽ tìm đến học thêm như một giải pháp bù đắp,” Bộ trưởng nói.

Ngoài ra, Bộ trưởng cũng thẳng thắn thừa nhận rằng chính ngành giáo dục cũng còn nhiều điểm “chưa đủ”: từ việc đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, cho tới việc một số giáo viên, hiệu trưởng, lãnh đạo cơ sở giáo dục chưa hoàn thành đầy đủ trách nhiệm với chương trình chính khóa.

Bên cạnh đó, cơ chế quản lý và điều hành trong lĩnh vực giáo dục vẫn còn nhiều bất cập, chưa đủ mạnh để kiểm soát và định hướng đúng hành vi dạy thêm, học thêm. Những yếu tố này cộng hưởng, tạo nên một thực trạng dai dẳng và khó giải quyết triệt để trong thời gian ngắn.

“Cốt lõi của vấn đề nằm ở sự chuyển hướng trong tư duy giáo dục - từ tiếp cận theo hướng trang bị kiến thức sang phát triển năng lực người học. Đây chính là linh hồn của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018”, Bộ trưởng nhấn mạnh. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận, trong quá trình triển khai, nhiều điều kiện cần thiết để thực hiện hiệu quả vẫn còn thiếu, khiến mục tiêu chuyển đổi chưa đạt được như kỳ vọng.

Về giải pháp, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng không thể trông đợi một giải pháp duy nhất hay giải quyết trong ngày một ngày hai, mà cần một chiến lược tổng thể, dài hơi và đồng bộ từ chính sách đến thực tiễn.

“Muốn giảm dạy thêm, học thêm, phải cùng lúc nâng cao chất lượng giáo dục chính khóa, cải thiện điều kiện sống cho giáo viên, hoàn thiện chương trình, đổi mới phương pháp và nâng cao niềm tin từ xã hội”, ông nói.

Về vấn đề chính sách cho giáo dục đại học, Bộ trưởng cho biết nguyên nhân chính là do các trường đại học ngày càng mở rộng quyền tự chủ, nên ngân sách nhà nước giảm dần.

Tuy nhiên, tư lệnh ngành Giáo dục cũng thừa nhận điều này gây ra nhiều khó khăn trong đầu tư cho đội ngũ, cơ sở vật chất và chất lượng đào tạo. Hiện Bộ đang phối hợp với Bộ Tài chính để điều chỉnh chính sách tài chính trong tự chủ đại học, bảo đảm các trường vẫn được nhà nước hỗ trợ khi cần thiết.

Phiên chất vấn diễn ra trong không khí thẳng thắn, xây dựng. Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn khẳng định, đây là cơ hội để ngành giáo dục được giải trình, lắng nghe, trao đổi và học hỏi, từ đó hoàn thiện chính sách và hành động, đưa giáo dục nước nhà bước sang giai đoạn phát triển mới, hiện đại và bền vững hơn.