Nguy cơ khi vận động cường độ cao

Theo đó, Bệnh viện tiếp nhận 6 bệnh nhân trong tình trạng sốc nhiệt rối loạn ý thức như lơ mơ, yếu cơ tứ chi, hạ huyết áp, da khô, thiểu niệu; xét nghiệm có tình trạng tăng men cơ, suy giảm chức năng thận. Qua khai thác nhanh, được biết 6 bệnh nhân đang tham gia giải chạy marathon.

Các bác sỹ Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Trung ương quân đội 108 thăm khám cho bệnh nhân bị sốc nhiệt.

Ngay sau khi tiếp nhận bệnh nhân, các bác sỹ tiến hành cấp cứu ban đầu như làm mát cơ thể, truyền dịch, theo dõi dấu hiệu sinh tồn, chức năng các tạng của người bệnh.

Sau đó, 6 bệnh nhân được chuyển sang Khoa Hồi sức nội khoa và chống độc và khoa Nội thận lọc máu để tiếp tục điều trị. Hiện tại, tình trạng cả 6 bệnh nhân tạm thời ổn định, huyết động trong giới hạn, chức năng thận dần hồi phục.

Cũng gặp nạn do chơi thể thao cường độ cao, tại Giải Hafm Marathon ngày 14/4 vừa qua tại Hà Nội, nam vận động viên sinh năm 1990 bất ngờ gục ngã ngay trên đường chạy, cách vạch đích khoảng 100 m do ngừng tim. Mặc dù được điều trị tích cực, nhưng nam thanh niên đã không qua khỏi.

Trước đó, vận động viên Kenya qua đời vào ngày 25/2 sau khi hoàn thành giải leo núi. Năm 2007, vận động viên chuyên nghiệp Ryan Shay đột tử ngay trên đường chạy cũng gây rúng động cộng đồng runner Mỹ thời điểm đó. Kết quả khám nghiệm tử thi công bố nguyên nhân cái chết của anh do rối loạn nhịp tim gây phì đại cơ tim với các dải xơ bất thường.

Theo BSCK2 Nguyễn Thái Cường, Chủ nhiệm Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Trung ương quân đội 108, trong vài năm gần đây tình trạng sốc nhiệt khi tham gia các giải chạy marathon và thể thao đường dài gia tăng.

Sốc nhiệt do gắng sức hay gặp những người trẻ, khỏe mạnh, xảy ra sau phơi nhiễm với nhiệt độ môi trường tăng cao và đồng thời do sự sinh nhiệt lúc thể dục hay gắng sức và đặc biệt là những vận động viên không chuyên khi tham gia các giải chạy marathon.

Sốc nhiệt làm tổn thương đa cơ quan bao gồm hệ thần kinh trung ương, hô hấp, tuần hoàn, gan, thận và huyết học, gây ra tình trạng suy đa tạng nhanh chóng nếu không được xử trí y tế kịp thời, thậm chí tử vong.

Vì vậy, việc hiểu biết kiến thức về sốc nhiệt, dấu hiệu nhận biết sớm, cấp cứu kịp thời cũng như dự phòng sốc nhiệt là hết sức quan trọng, giúp chúng ta giảm được tỷ lệ bệnh tật và tử vong.

ThS.Nguyễn Tuấn Long, Trung tâm tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết, chạy bộ có lợi cho sức khỏe tổng thể, hệ tim mạch.

Tuy nhiên, nếu không kiểm soát nhịp tim khi chạy rất dễ dẫn đến đau tức ngực, loạn nhịp tim… thậm chí đột quỵ. Các dấu hiệu bao gồm khó chịu ở ngực, hụt hơi, chóng mặt hay choáng váng, nhịp tim bất thường (cảm giác bị chậm lại hoặc đập nhanh hồi hộp), đổ mồ hôi bất thường.

Bác sỹ Long dẫn thống kê của Thư viện Y khoa Mỹ trên 112.790 vận động viên trẻ (12-35 tuổi) tham gia các bộ môn thể thao cạnh tranh cho thấy nguy cơ đột tử cao hơn khoảng 2,5 lần so với người không phải vận động viên.

Tình trạng đột tử ở vận động viên xảy ra phổ biến nhất trong hoặc sau khi tập luyện, thi đấu ở cường độ cao. Nguyên nhân chính gây đột tử ở vận động viên bệnh cơ tim phì đại rối loạn nhịp tim, bệnh van tim, tim bẩm sinh, sử dụng chất kích thích như doping.

Nguyên nhân gây đột quỵ tim do vận động gắng sức có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như người có độ tuổi trước 35 tuổi có nguy cơ cao hơn (theo dữ liệu từ Cleveland Clinic); nam giới có nguy cơ hơn nữ giới. Các bộ môn thể thao đòi hỏi gắng sức cao như bóng đá, bóng rổ, bóng chuyền… cũng làm tăng nguy cơ đột quỵ tim.

Theo TS.Phạm Đăng Hải, Chủ nhiệm Khoa Hồi sức Nội khoa và Chống độc, Bệnh viện Trung ương 108, một số dấu hiệu giúp mọi người nhận biết sớm tình trạng sốc nhiệt bao gồm rối loạn ý thức: Hôn mê, cơn động kinh; rối loạn hô hấp: Khó thở, suy hô hấp; rối loạn tim mạch: rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp, thiểu niệu, kèm theo mệt mỏi, đau đầu, đỏ mặt, có thể nôn mửa, ỉa chảy, nhiệt độ cơ thể trên 40 độ C, da nóng và khô.

Kiểm soát tốt nhịp tim khi chạy bộ

Để hạn chế tình trạng sốc nhiệt cần phải làm gì, theo TS.Phạm Đăng Hải, người dân phải luôn quan tâm tới môi trường khi bạn luyện tập.

Cụ thể, hãy cố gắng chọn thời gian mát mẻ trong ngày để luyện tập khi thời tiết nắng nóng. Ngoài ra, tránh luyện tập trong thời gian dài liên tục và nên có nhiều lượt nghỉ đan xen (ít nhất nên nghỉ sau mỗi 30 phút luyện tập.

Tập thích nghi với nhiệt độ: Để thích nghi với thời tiết nắng nóng, bạn sẽ cần thời gian khoảng một tuần. Hơn nữa, cường độ tập luyện càng cao, cơ thể bạn càng sinh nhiệt, khiến nguy cơ sốc nhiệt gia tăng.

Người dân nên tránh các bài tập nặng khi cơ thể chưa quen với nhiệt độ và thích nghi từ từ thông qua việc bắt đầu với những bài tập nhẹ trong thời gian ngắn. Bạn cũng có thể áp dụng phương pháp này khi bạn đã nghỉ tập luyện được một thời gian.

Mặc trang phục nhẹ nhất có thể và tránh ánh nắng trực tiếp: Khi trời nóng, bạn nên chọn trang phục được làm từ chất liệu thấm hút và có độ thông thoáng tốt. Khi luyện tập tại nơi có ánh nắng trực tiếp, bạn nên đội mũ để bảo vệ đầu khỏi nắng nóng.

Dừng lại khi cơ thể thấy không khỏe: Chỉ cần cảm thấy cơ thể không khỏe dù chỉ là một chút, hãy dừng việc luyện tập. Đặc biệt, bạn cần thận trọng khi chạy hoặc tập các bài chạy nước rút lặp đi lặp lại.

Đây là những trường hợp xảy ra sốc nhiệt điển hình thường được ghi nhận. Lắng nghe cơ thể và có những phản ứng kịp thời chính là một giải pháp vô cùng quan trọng để tránh sốc nhiệt xảy ra.

Đảm bảo cơ thể luôn được bù nước: Khi cơ thể đổ mồ hôi nhiều, ngoài nước, hãy đảm bảo cơ thể được bổ sung muối (natri) ngoài nước lọc. 

Các loại thức uống được khuyến nghị bởi các hiệp hội thể thao như được ướp lạnh với nhiệt độ từ 5 - 15 độ C; vị dễ uống; thành phần và nồng độ của nước hợp lý để không lưu lại trong dạ dày trong thời gian dài.

Những thức uống giúp bù nước hiệu quả thường có chứa đường và 0.1 - 0.2% muối ăn (40mg - 80mg Natri / 100ml). Thức uống có chứa 4% - 8% đường nên được uống sau khi luyện tập từ 1 giờ trở lên.

Lý tưởng nhất là khi có thể thay thế lượng nước trong cơ thể (dịch cơ thể) mất đi khi đổ mồ hôi. Bằng việc đo cân nặng của bạn trước và sau luyện tập, bạn có thể thấy được lượng nước mất đi khi bạn đổ mồ hôi.

Còn theo lời khuyên của bác sỹ Long, một số phương pháp giúp kiểm soát nhịp tim khi chạy bộ bao gồm sử dụng thiết bị đo nhịp tim, kiểm soát hơi thở, tốc độ chạy.

Nhịp tim của người bình thường dao động trong mức 100-160 nhịp phút. Nhịp tim khi chạy bộ nên nằm trong khoảng 50-75% so với nhịp tim tối đa theo độ tuổi. Nhịp tim tối đa được tính lấy 220 trừ đi độ tuổi. Ví dụ bạn 27 tuổi, nhịp tim tối đa là 193 (220-27).

Theo bác sỹ Long, tập luyện thể dục gắng sức như chạy bộ cường độ cao… có thể dẫn tới đột quỵ ở cả người già và người trẻ. Đặc biệt là đối tượng mắc bệnh lý nền như cơ tim giãn nở bệnh mạch vành…

Đây là nhóm bệnh lý thường không bộc lộ triệu chứng rõ rệt. Chỉ khi người bệnh vận động gắng sức, đột ngột mới phát hiện bệnh. Vì vậy, tầm soát sức khỏe là phương pháp hiệu quả giúp phát hiện các nguy cơ, bệnh tiềm ẩn. Từ đó, bác sỹ tư vấn lựa chọn môn thể dục phù hợp với sức khỏe, tránh rủi ro.

Riêng vận động viên, tầm soát đột tử rất quan trọng để phát hiện sớm nguy cơ tiềm ẩn và có biện pháp phòng ngừa kịp thời. Các biện pháp tầm soát bao gồm:

Khám sức khỏe định kỳ: Vận động viên nên khám sức khỏe định kỳ ít nhất một năm một lần, bao gồm khám lâm sàng, test gắng sức, điện tim, siêu âm tim…

Sàng lọc tiền sử bệnh tật: Bạn cần chia sẻ đầy đủ tiền sử bệnh tật bản thân và gia đình cho bác sỹ. Các xét nghiệm chuyên sâu: Nếu có yếu tố nguy cơ cao, vận động viên có thể được chỉ định các xét nghiệm chuyên sâu hơn như chụp cộng hưởng từ tim, xét nghiệm di truyền…

Bác sỹ Long lưu ý nhiều trường hợp bệnh nhân dù đi khám sức nhưng vẫn không phát hiện do người bệnh chưa gắng sức, không dấu hiệu ra bên ngoài.

Người có yếu tố nguy cơ cao như bản thân, gia đình có bệnh tim, đái tháo đường, thận mạn tính, tăng lipid máu… hoặc vận động viên chuyên nghiệp cần tham gia tầm soát chuyên sâu.

Đưa ra khuyến cáo cho người dân khi tập luyện thể thao cường độ cao, bác sỹ Ngô Tiến Thái, Bệnh viện Bạch Mai cho hay, bất cứ vận động viên nào, dù phong trào hay chuyên nghiệp cũng cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng cả về sức khỏe và sự tập luyện trước cuộc thi để phòng rủi ro. Tập luyện sức khỏe là tốt, tuy nhiên cần phải có cường độ tập luyện phù hợp với từng cá nhân.

Mỗi người dân trước khi đến với một môn thể nào nên khám sàng lọc sức khỏe để biết tình trạng sức khỏe ra sao, tham vấn bác sỹ xem liệu khả năng sức khỏe có phù hợp với môn thể thao mình lựa chọn, tập luyện ở mức nào.

Bác sỹ của Bệnh viện Bạch Mai cảnh báo, rủi ro trong thể thao luôn có nguy cơ xảy ra, ngay cả với vận động viên chuyên nghiệp. Do đó, ngoài sự chuẩn bị kỹ lưỡng trong quá trình luyện tập, ngay trong cuộc đua, mỗi người cũng cần lắng nghe cơ thể, nhận biết các dấu hiệu bất thường để có sự điều chỉnh tốc độ chạy phù hợp với bản thân trong quá trình gắng sức.

Nếu trong quá trình chạy, thấy có những cơn đau tức ngực lạ thường, cảm giác mệt mỏi, ngưỡng gắng sức kém đi so với cùng mức độ tập luyện ở ngày thường... là những dấu hiệu cảnh báo người dân nên giảm tốc độ, báo y tế để được kiểm tra, theo dõi kỹ lưỡng.

Theo các chuyên gia y tế, một số hội chứng hay bệnh lý dễ gây ngừng tim khi gắng sức, ví dụ như hội chứng Brugada, hội chứng WPW, bệnh cơ tim phì đại....

Thực tế, khoảng 80% các trường hợp đột tử khi chơi thể thao là người có bệnh lý tim mạch từ trước. Có những người đã biết trước bệnh lý tim mạch, nhưng chủ quan nghĩ là nhẹ.