TS. Võ Trí Thành trả lời phỏng vấn bên lề Tọa đàm Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp: Nhìn lại và hướng tới do Báo Đầu tư tổ chức. Ảnh: Dũng Minh

1.

“Những cánh cửa đóng kín của các hộ kinh doanh ở một số nơi là thực tế cần phải làm rõ. Dù lý do là gì, thì đó cũng là vấn đề của môi trường kinh doanh. Tôi đã đọc một số bài trên Báo Đầu tư, nhưng chưa đủ, cần phải chuyên sâu và có trách nhiệm hơn”.

TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (nay là Viện Nghiên cứu Chính sách và chiến lược) đau đáu khi đọc các thông tin liên quan đến hộ kinh doanh.

Trong con mắt của người dành cả sự nghiệp tham gia nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện thể chế về kinh doanh, về doanh nghiệp, về  môi trường đầu tư - kinh doanh như ông Cung, sự lo lắng, bất an của các hộ kinh doanh là thực trạng cần phân tích, làm rõ để có những giải pháp phù hợp, nhưng nhất quán và nhanh chóng.

Hộ kinh doanh là một bộ phận đặc biệt của kinh tế Việt Nam, mang đậm tính chất lịch sử, có ý nghĩa sinh kế và an sinh xã hội. Mô hình hộ tồn tại ngay khi kinh tế tư nhân bị cấm cản, kỳ thị, với thuật ngữ kinh tế phụ gia đình.

“Gọi là phụ, nhưng hộ kinh doanh thường là nguồn thu nhập chính của nhiều gia đình, hồi đó cũng như bây giờ. Bởi vậy, sự đứt gãy của bộ phận này sẽ ảnh hưởng đến sinh kế gia đình, ảnh hưởng tới cả hệ thống bán lẻ, chuỗi cung ứng của nhiều doanh nghiệp sản xuất”, TS. Cung làm rõ quan điểm.

Khác với tư duy quản lý, kiểm soát theo hướng chặt chẽ của hệ thống pháp luật về doanh nghiệp, hộ kinh doanh gần như không là đối tượng của chính sách. Họ ít khi được xuất hiện trên truyền thông, bị gọi là khu vực phi chính thức và thường phản ứng nhạy cảm mỗi khi có thay đổi về cơ chế, chính sách, trong đó có chính sách thuế.

“Nhưng lần này, mục tiêu ưu tiên trong cơ chế, chính sách dành cho khu vực này không phải là thu thuế, mà là minh bạch hóa hoạt động của hộ kinh doanh, để thị trường vận hành tốt hơn, cạnh tranh công bằng hơn. Báo Đầu tư cần làm rõ nội dung này, để không chỉ các hộ kinh doanh, mà cả xã hội hiểu rõ bản chất của sự thay đổi”, ông Cung đặt yêu cầu.

Cụ thể, làm rõ những sự khác biệt giữa quy định cũ và mới, những yêu cầu của xã hội trong quá trình phát triển về khi kinh doanh có trách nhiệm, tuân thủ pháp luật về hóa đơn, về nguồn gốc xuất xứ. Khi thấu rõ những thay đổi tích cực trong đời sống xã hội, dù có thể thua thiệt một chút về lợi ích cá nhân trước mắt, ông Cung tin tưởng, các hộ sẽ ủng hộ, an tâm, tiếp tục kinh doanh và có thể chọn trở thành doanh nghiệp để được hưởng những ưu đãi, hỗ trợ lớn hơn.

“Nhưng báo chí phải là nơi các hộ kinh doanh sẵn sàng chia sẻ tâm tư, nguyện vọng. Họ cũng là những người đang góp sức thực hiện mục tiêu tăng trưởng của đất nước”, TS. Cung gửi gắm.

2.

Câu đầu tiên mà TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển thương hiệu và cạnh tranh nói với phóng viên Báo Đầu tư về việc triển khai “bộ tứ trụ cột” các nghị quyết của Bộ Chính trị là “không được để những người lính thời bình hy sinh”.

“Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân không chỉ mô tả doanh nghiệp tư nhân như những người tạo ra của cải, mà còn là chiến sỹ trên mặt trận kinh tế. Chúng ta phải thúc đẩy động lực để những người lính sẵn sàng ra tiền tuyến, không được để họ hy sinh”, ông Thành nói.

Tiền tuyến trong câu nói của TS. Thành là sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các ngành,  lĩnh vực trọng điểm, các dự án chiến lược của đất nước; là sự có mặt của doanh nghiệp trong các chuỗi giá trị sản xuất, cung ứng… và cả sự xuất hiện của các doanh nghiệp dẫn dắt, doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hộ kinh doanh, doanh nghiệp trong các cuộc thảo luận, phản biện, xây dựng cơ chế, chính sách liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh.

“Thử phân tích một góc về thị trường bán dẫn toàn cầu, có thể đạt doanh thu 1.000 tỷ USD vào năm 2030, Việt Nam nếu góp được một phần, ví dụ 50 tỷ USD cũng là một bước đi rất lớn. Tuy nhiên, để đạt được điều đó, cần có những dự án đi vào hoạt động, những sản phẩm đầu tiên được hợp tác nghiên cứu, triển khai và đưa sản xuất trong vòng 2-3 năm tới. Vấn đề là làm sao để doanh nghiệp tin tưởng, tham gia; làm sao các chính sách thử nghiệm, cơ chế khuyến khích sớm có kết quả, để người dân, doanh nghiệp không phải lên… ‘tivi nhận ưu đãi’. Đó là những điểm mấu chốt mà theo tôi, báo chí nên tham gia thảo luận”, TS. Thành khuyến nghị.

Bài học quốc tế cho thấy, trong lĩnh vực bán dẫn, công nghệ cao - nơi mà tính linh hoạt, tính thích ứng và tính minh bạch quyết định sự thành công, pháp luật và thể chế phải đi trước một bước, việc thực thi phải đủ công khai, minh bạch, nhưng phải đủ không gian cho thị trường vận hành, kích thích sự đổi mới - sáng tạo. Và vì vậy, Nghị quyết 57-NQ/TW có thành công hay không, theo quan điểm của TS. Võ Trí Thành, phụ thuộc rất lớn vào sự vững vàng và dám dấn thân của khu vực kinh tế tư nhân.

“Đây là lý do chúng ta cần bàn sâu về các đột phá trong khoa học - công nghệ và vai trò cụ thể của kinh tế tư nhân”, TS. Thành đặt đầu bài.

Nghị quyết 68-NQ/TW, Nghị quyết 57-NQ/TW đều đề cập đến việc Nhà nước đặt hàng, giao nhiệm vụ và các chủ thể xã hội, đặc biệt là khu vực tư nhân tham gia triển khai. Trong quá trình thực thi, sự chủ động, trực giác của doanh nghiệp chắc sẽ nảy sinh ra những hình thái phát triển mới, nhiều khi chưa thể lường trước. Thực tế, một số doanh nghiệp đã bắt đầu đề xuất được bỏ tiền, chủ động nghiên cứu, phát triển trong nhiều lĩnh vực, kể cả những ngành trước đây chưa từng đề cập như công nghiệp quốc phòng…

Chính trong lúc này, xuất hiện câu hỏi mà cả doanh nghiệp và cả giới nghiên cứu đang muốn tìm kiếm lời giải, đó là Nhà nước có dám chấp nhận rủi ro để khơi mở những cú hích lớn?

Bài học từ Singapore là một ví dụ. Khi Marina Bay Sands đang xây dựng thì khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 ập đến, doanh nghiệp tưởng như không thể gượng dậy. Nhưng Chính phủ đã quyết định bơm vốn, cứu sống dự án hơn một tỷ đô. Chỉ trong hai năm, Marina Bay Sands đã hồi sinh và hoàn vốn.

Quyết định “đánh cược” với TSMC, cho phép công ty chỉ sản xuất chip cho các công ty khác của chính quyền Đài Loan (Trung Quốc) cũng mang đến trải nghiệm đặc biệt. Thay vì mong muốn có một dự án đưa Đài Loan vào kỷ nguyên VLSI (tích hợp quy mô rất lớn) của ngành bán dẫn, như con đường mà các nền kinh tế đi trước đang đi, chính quyền đã chấp nhận hỗ trợ TSMC đi con đường họ chọn và nhờ vậy, đã trở thành doanh nghiệp hàng đầu thế giới trong sản xuất chip…

“Chìa khóa ở đây là sự dám quyết định và dám giải trình ở cả Nhà nước, doanh nghiệp, trên cơ sở nhìn ra cơ hội và chấp nhận rủi ro có tính toán. Nếu thất bại, họ vẫn sẵn sàng chịu trách nhiệm, nhưng nếu thành công, đó là ngòi nổ cho cả một bước phát triển mới. Đây là điều các nghị quyết của Bộ Chính trị đang hướng tới, nhưng việc thực thi thực sự cần sự thúc đẩy từ nhiều phía”, TS. Thành nói.

Đặc biệt, ông Thành đề xuất, Báo Đầu tư nên thiết kế những diễn đàn để cùng trao đổi.

3.

Sẽ không có “bữa trưa miễn phí”, báo chí kinh tế, nhất là Báo Đầu tư phải làm rõ điều này cho dù không gian phát triển đang mở ra không giới hạn cho khu vực kinh tế tư nhân. Ông Phan Đức Hiếu,  Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đặt vấn đề trực diện.

Đây là điều ông đã từng trao đổi với các doanh nghiệp ngay khi Nghị quyết số 198/2025/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân được thông qua, có hiệu lực ngay tại thời điểm ký, ngày 17/5/2025.

Với hàng loạt cơ chế, chính sách có hiệu lực, doanh nghiệp sẽ không còn bị “giam hãm” bởi các điều kiện kinh doanh không phù hợp, các quy định chồng chéo hay hoạt động thanh tra, kiểm tra dày đặc, ẩn chứa nhiều rủi ro. Cơ hội của doanh nghiệp nhỏ, của doanh nghiệp lớn được xác định gắn với các chính sách hỗ trợ về thuế, đất đai và các quy định về sự tham gia của nhà thầu trong nước…

Tất nhiên, những doanh nghiệp sống nhờ vào một quan hệ “xin - cho”, nhờ vào sự giới hạn của thị trường do rào cản giấy phép sẽ không còn đất. Thậm chí, ông Hiếu nhắc đến nguy cơ đào thải những doanh nghiệp lớn, rất lớn nếu chậm chân, mô hình kinh doanh kém hiệu quả. Song, sự đào thải lớn thường song hành với cơ hội bứt phá của những doanh nghiệp sáng tạo, năng động, nhanh nhạy.

Những thay đổi này đang diễn ra rất nhanh, ngay trong năm nay và năm 2026 tới, cùng với kế hoạch cắt giảm điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính, giảm chi phí cho doanh nghiệp. Đại biểu Phan Đức Hiếu cho rằng, nền kinh tế đang rất cần một môi trường kinh doanh thuận cho cả sự rút lui và gia nhập thị trường, để có những doanh nghiệp thực sự khỏe mạnh, năng động.

Trong thời gian này, câu chuyện về những tế bào khỏe mạnh của nền kinh tế, những doanh nghiệp chủ động đổi mới, thích nghi trong môi trường kinh doanh cạnh tranh, chuyên nghiệp và hội nhập nên là trọng tâm của báo chí.

Cuộc sống đang cần những câu chuyện truyền cảm hứng, từ mọi góc nhìn.