Cần bước đột phá từ thể chế đến không gian thử nghiệm

Công nghệ đang thay đổi nhanh hơn cách chúng ta kịp thích ứng, từ thiết bị bay, robot đến dữ liệu số, mọi thứ đều đòi hỏi một môi trường cởi mở hơn cho thử nghiệm và sáng tạo. Việt Nam có đủ tiềm năng để đi nhanh, điều quan trọng là chúng ta tạo được những điều kiện để ý tưởng mới thực sự cất cánh.

Theo Tiến sĩ Cao Anh Tuấn, nhà sáng lập công nghệ giải mã gene Genetic, Việt Nam đang bước vào giai đoạn đặc biệt quan trọng với công nghệ mới bùng nổ, doanh nghiệp nội trỗi dậy, nhưng thể chế và hạ tầng thử nghiệm vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển. Điều này khiến nhiều tiềm năng đổi mới rơi vào trạng thái chờ đợi, khó mở rộng quy mô.

Theo ông, chỉ riêng lĩnh vực thiết bị bay không người lái (UAV) đã chứng kiến sự hình thành của hàng chục đội và doanh nghiệp công nghệ, trong đó có nhiều nhóm do các nhà sáng lập nữ điều hành. 

Tiến sĩ Cao Anh Tuấn, nhà sáng lập công nghệ giải mã gene Genetic cho rằng cần nhanh chóng hoàn thiện cơ sở dữ liệu định danh kỹ thuật cho thiết bị bay và sản phẩm công nghệ cao.

“Nguồn lực sáng tạo chưa bao giờ dồi dào như lúc này, nhưng nếu thiếu môi trường thử nghiệm, thiếu hành lang cấp phép, các sáng kiến rất khó trở thành sản phẩm thương mại”, ông nói.

Ông chỉ ra một nghịch lý, để thử nghiệm một thiết bị bay dân sự phục vụ đo đạc, nông nghiệp hay logistic, doanh nghiệp hiện vẫn phải chờ cấp phép tới 72 giờ, con số quá dài trong bối cảnh tốc độ đổi mới tính bằng ngày. Đồng thời, Việt Nam cũng chưa hình thành các khu thử nghiệm không gian bay theo chuẩn quốc tế, khiến doanh nghiệp khó đánh giá rủi ro, tối ưu thuật toán hoặc diễn tập tình huống tìm kiếm, cứu nạn…

Từ thực tiễn đó, Tiến sĩ Tuấn nhấn mạnh yêu cầu cấp bách của một không gian thử nghiệm quốc gia, tương tự mô hình "sandbox" mà nhiều nước đã triển khai. Theo ông, các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Quảng Ninh… với đặc thù về biển, biên giới, mặt nước và mật độ đô thị cần sớm được thí điểm xây dựng các hành lang thử nghiệm UAV theo quy mô vùng. Đây sẽ là nền tảng để phát triển ngành công nghiệp bay không người lái dân sự và công nghiệp.

Một trong những đề xuất trọng tâm của Tiến sĩ Tuấn là hoàn thiện cơ sở dữ liệu định danh kỹ thuật cho thiết bị bay và sản phẩm công nghệ cao. Ông cho rằng mỗi thiết bị từ UAV, cảm biến, mô-tơ điện đến robot cần được gắn một mã ID thống nhất, liên thông với cơ sở dữ liệu của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các bộ, ngành liên quan.

Khi dữ liệu được chuẩn hóa và tích hợp, quá trình cấp phép, theo dõi, kiểm định, kiểm soát không gian bay sẽ trở nên minh bạch, đơn giản và hiệu quả. “Nhiều doanh nghiệp chỉ cần một nền tảng dữ liệu tốt để cất cánh”, ông nhấn mạnh.

Ông cũng đề xuất xây dựng bản đồ số không gian bay trên nền tảng bản đồ số quốc gia, tích hợp với dữ liệu về địa hình, khu vực cấm bay, hành lang vận hành... Từ đó hình thành bộ quy chuẩn thống nhất, giúp doanh nghiệp hiểu chính xác phạm vi được phép thử nghiệm và vận hành.

Cùng với dữ liệu, Việt Nam cần thành lập Trung tâm kiểm định công nghệ quốc gia, đảm nhiệm kiểm thử chất lượng, tiêu chuẩn an toàn cho thiết bị UAV, robot và linh kiện quan trọng. Theo ông, đây sẽ là chìa khóa để doanh nghiệp nội không còn phụ thuộc hoàn toàn vào kiểm định nước ngoài.

Đòn bẩy hình thành chuỗi cung ứng công nghệ Việt

Trong chương trình làm việc với Mạng lưới Đổi mới sáng tạo và chuyên gia Việt Nam (VIN) về phát triển các ngành công nghệ chiến lược, Tiến sĩ Tuấn thẳng thắn nhìn nhận, dù có năng lực sáng tạo tốt, doanh nghiệp công nghệ Việt vẫn gặp điểm nghẽn lớn nhất là thiếu thị trường nội địa đủ mạnh. 

Ông đề xuất Chính phủ thí điểm cơ chế đặt hàng rõ ràng cho doanh nghiệp trong giai đoạn 2025 - 2027, nhất là trong các lĩnh vực liên quan đến hạ tầng thông minh, nông nghiệp chính xác, đô thị thông minh và quốc phòng dân sự.

UAV cấp chiến lược thực hiện nhiệm vụ như trinh sát, chỉ thị mục tiêu theo thời gian thực, trinh sát điện tử, chuyển tiếp thông tin, tấn công mục tiêu nhờ khả năng mang đa tải.

Hiện nhiều doanh nghiệp Việt mỗi năm nhập hàng nghìn thiết bị, linh kiện từ nước ngoài, trong khi hoàn toàn có thể tự nghiên cứu, sản xuất nếu được đặt hàng đúng cách. Ông cho rằng ngân sách đầu tư cho khoa học - công nghệ của các bộ, ngành cần có tỷ lệ tối thiểu từ 1% - 3%, qua đó hình thành thị trường đủ lớn để doanh nghiệp nội tự tin chuyển dịch sang sản xuất thiết bị cốt lõi.

Bên cạnh khung thể chế, Tiến sĩ Tuấn cũng phân tích yêu cầu phát triển hệ sinh thái doanh nghiệp công nghệ bản địa. Theo ông, Việt Nam cần ưu tiên hỗ trợ các công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp tăng trưởng nhanh trong các lĩnh vực vật liệu mới, bộ điều khiển, mô-tơ điện, pin, camera và linh kiện cho thiết bị tự động hóa.

Đồng thời nhấn mạnh mục tiêu xây dựng nguồn nhân lực công nghệ chiến lược, mở rộng hợp tác đào tạo và chuẩn hóa kỹ năng cho lực lượng kỹ sư tương lai. Nhiều startup Việt hiện hụt hơi trong giai đoạn mở rộng, không phải vì thiếu công nghệ mà vì thiếu nhân lực và thiếu khả năng thương mại hóa.

Theo Tiến sĩ Tuấn, những nghị định mới về quản lý thiết bị bay, chương trình thử nghiệm quốc gia hay các bộ quy chuẩn kỹ thuật đang dần hình thành cho thấy các bộ, ngành đã bắt đầu mở đường cho công nghệ mới. Tuy nhiên, bài toán lớn hơn là đưa các chính sách này vào cuộc sống một cách nhanh chóng và nhất quán.

“Đây là thời điểm quyết định, nếu không hành động nhanh, chúng ta sẽ tiếp tục đi sau trong các lĩnh vực công nghệ mới. Nhưng nếu quyết đoán, Việt Nam có cơ hội thật sự để bứt phá”, ông nói.