VN-Index giảm điểm gần đây do nhiều nguyên nhân, trong đó có phần nào tác động từ việc kiểm soát chặt tín dụng chứng khoán. Ảnh: Đức Thanh

Nhiều ngân hàng đã chạm trần cho vay chứng khoán

Kiểm soát chặt chẽ tín dụng vào các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro, trong đó có chứng khoán, không phải là chủ trương mới của Ngân hàng Nhà nước, mà đã thực hiện nhiều năm gần đây. Đầu tháng này, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục có gửi văn bản đến các ngân hàng thương mại, nhắc nhở lại nội dung tương tự. 

Được biết, hiện tổng dư nợ cho vay chứng khoán của các ngân hàng thương mại nằm trong khoảng 450.000 - 460.000 tỷ đồng, tương đương 0,46 - 0,47% tổng dư nợ, tương ứng với khoảng 5% vốn điều lệ của hệ thống ngân hàng, tức đang ở ngưỡng cho phép.

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng BIDV cho hay, lượng cho vay chứng khoán của ngân hàng thương mại luôn bị Ngân hàng Nhà nước kiểm soát bằng hạn mức cụ thể. Theo Thông tư 22/20219/TT-NHNN, hạn mức cho vay cổ phiếu, trái phiếu của các ngân hàng không được quá 5% vốn điều lệ.

Trên thị trường tuần qua đã có lúc xuất hiện tin đồn Ngân hàng Nhà nước yêu cầu ngân hàng thương mại ngừng cấp tín dụng cho công ty chứng khoán. Tuy đây là thông tin thất thiệt, song theo nguồn tin của Báo Đầu tư, thời gian qua, một số ngân hàng đã có thời điểm vượt trần cho vay chứng khoán và đã phải “giảm bớt” vào cuối kỳ báo cáo với Ngân hàng Nhà nước.

Tuy vậy, kiểm soát chặt tín dụng chứng khoán không phải là nguyên nhân chính khiến thị trường chứng khoán lao dốc.

“Thị trường chứng khoán phản ứng tiêu cực gần đây về cơ bản là do tâm lý của nhà đầu tư. Hơn nữa, năm ngoái, thị trường chứng khoán tăng điểm mạnh trong bối cảnh nền kinh tế còn khó khăn, nên năm nay, thị trường sẽ có lúc phải điều chỉnh theo hướng phù hợp và thực chất hơn”, TS. Cấn Văn Lực cho biết.

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, ông Phan Dũng Khánh, Giám đốc tư vấn đầu tư của Maybank Investment cho rằng, VN-Index sụt giảm gần đây là do chứng khoán Mỹ cũng đang trải qua giai đoạn điều chỉnh mạnh, ngân hàng trung ương toàn cầu thắt chặt hơn chính sách tiền tệ. Bên cạnh đó, trên thế giới, dòng tiền có xu hướng chuyển từ kênh đầu tư rủi ro như chứng khoán sang các kênh đầu tư an toàn hơn như tiết kiệm, bảo hiểm, trái phiếu, vàng…

Thị trường Việt Nam cũng đang trong xu hướng tương tự khi tiền gửi vào ngân hàng có xu hướng tăng, trong khi nhà đầu tư tổ chức và nhà đầu tư nước ngoài liên tục bán ròng. Sự suy yếu của dòng tiền chính là nguyên nhân khiến chứng khoán hụt hơi. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đang hướng dòng tiền quay lại sản xuất - kinh doanh, giúp nền kinh tế duy trì phục hồi, thay vì chảy vào các kênh đầu tư. Chính vì vậy, theo ông Khánh, về ngắn hạn, xu hướng dòng tiền chưa thể thay đổi.

Cảnh báo chất lượng cho vay ký quỹ của công ty chứng khoán

Theo ước tính của Công ty Chứng khoán VNDirect, quy mô dư nợ cho vay ký quỹ toàn thị trường đang ghi nhận ở mức kỷ lục 230.000 tỷ đồng, tương đương 10 tỷ USD. Như vậy, quy mô cho vay ký quỹ của các công ty chứng khoán đã gần bằng một nửa dư nợ cho vay của các ngân hàng.

Việc kiểm soát tín dụng với lĩnh vực chứng khoán không phải vấn đề mới. Định hướng của ngân hàng Nhà nước từ trước tới nay vẫn là kiểm soát chặt tín dụng đối với lĩnh vực chứng khoán, cả về quy mô vốn tín dụng và chất lượng tín dụng, nhằm tạo điều kiện thị trường chứng khoán phát triển lành mạnh, ổn định và bền vững, hạn chế việc tăng trưởng nóng và mang tính đầu cơ.

- Ông Nguyễn Vũ Long, quyền Tổng giám đốc VNDirect

Hiện nay, tổng số tài khoản nhà đầu tư trong nước mới chiếm xấp xỉ 5% dân số và dự báo còn tăng mạnh thời gian tới. Thêm vào đó, các công ty chứng khoán đang rầm rộ tăng vốn. Vì vậy, dự báo dư nợ cho vay ký quỹ của khối công ty chứng khoán sẽ còn tăng mạnh thời gian tới.

Hiện tại, dư nợ cho vay ký quỹ mới chiếm 3% vốn hóa của toàn thị trường - con số không lớn. Tuy vậy, cho vay ký quỹ tăng quá nhanh và chất lượng danh mục cho vay ký quỹ của nhiều công ty chứng khoán có vấn đề đang gây nhiều lo ngại.

Theo GS-TS Phạm Hồng Chương và PGS-TS Tô Trung Thành (Trường đại học Kinh tế quốc dân) cho vay ký quỹ đang tiềm ẩn rủi ro lớn cho các công ty chứng khoán, nếu hoạt động quản trị rủi ro không tốt.

Báo cáo của các giáo sư này cho biết, tỷ trọng cho vay ký quỹ tăng lên 50% tổng tài sản của các công ty chứng khoán trong năm 2021; tỷ lệ nợ vay ký quỹ/vốn chủ sở hữu luôn duy trì ở mức cao trên 55% và đến năm 2021 tăng lên hơn 129%.

“Việc đầu tư này khiến rủi ro về ‘bong bóng’ của thị trường ngày càng rõ rệt hơn, có thể tác động đến tính ổn định của toàn thị trường”, báo cáo trên viết.

Thực tế, thị trường chứng khoán chao đảo tuần qua một phần do các công ty chứng khoán thực hiện lệnh bán giải chấp.

Lãnh đạo một công ty chứng khoán cho hay: “Theo quy định hiện hành, tỷ lệ cho nhà đầu tư vay ký quỹ không được cao hơn 50%. Tuy nhiên, vừa rồi, một số công ty chứng khoán cho vay lên tới 80%, sau đó phải siết giảm tỷ lệ này, cộng thêm giá cổ phiếu giảm sâu, nên lệnh dừng ký quỹ liên tiếp xảy ra”.

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, ông Nguyễn Vũ Long, quyền Tổng giám đốc VNDirect cho hay, theo quy định hiện hành, dư nợ cho vay ký quỹ không vượt quá hai lần vốn chủ sở hữu của các công ty chứng khoán. Tuy vậy, để đánh giá mức độ an toàn trong hoạt động cho vay ký quỹ, cần nhìn vào chính sách quản trị rủi ro của từng công ty chứng khoán.

“Dù quy mô dư nợ cho vay thấp, song danh mục cho vay có chất lượng thấp, hoặc rủi ro tập trung cao (tập trung vào một nhóm cổ phiếu, hoặc nhóm cá nhân…), thì mức độ rủi ro chung cũng sẽ khá lớn”, ông Long cho hay.

Trên thực tế, thời gian qua, bên cạnh một số công ty chứng khoán quản trị rủi ro cho vay ký quỹ tốt, thì vẫn nhiều công ty chứng khoán cho vay ký quỹ quá nhiều cổ phiếu đầu cơ, dẫn tới lệnh dừng ký quỹ và bán giải chấp diễn ra ồ ạt khi nhóm cổ phiếu này lao dốc.

Theo các công ty chứng khoán, lệnh dừng ký quỹ không chỉ là biện pháp quản trị rủi ro của công ty chứng khoán, mà còn là công cụ hỗ trợ các nhà đầu tư ngăn ngừa tổn thất lớn hơn và quản lý rủi ro. Tuy vậy, thực tế, nhiều thời điểm, lệnh dừng ký quỹ và bán giải chấp cổ phiếu như “đổ dầu vào lửa”, khiến thị trường thêm khủng hoảng.