Chính quyền Trung Quốc tuyên bố luật mới sẽ giúp ổn định lại Hong Kong sau một năm rung chuyển vì biểu tình, khẳng định nó không cản trở quyền tự do của người dân đặc khu.

Nhưng nó cũng châm ngòi cho làn sóng phản đối của nhiều quốc gia đối với động thái của Trung Quốc, cũng như làm thay đổi căn bản mối quan hệ của thành phố với Bắc Kinh và thế giới bên ngoài.

Một người ủng hộ Bắc Kinh phát báo trước cờ Trung Quốc tại Hong Kong ngày 1/7. Ảnh: AFP.

Một yếu tố quan trọng giúp Hong Kong vươn lên thành trung tâm tài chính và kinh doanh quốc tế là sự độc lập của cơ quan tư pháp. Hệ thống tư pháp Hong Kong không liên quan tới hệ thống tư pháp của Trung Quốc đại lục, nơi tỷ lệ kết án khoảng 99%. Giờ đây, bức tường lửa pháp lý ấy đang bị đe doạ.

Luật an ninh mới công nhận quyền xét xử của Trung Quốc trong một số vụ án liên quan tới an ninh quốc gia, cho phép Trung Quốc đại lục lần đầu tiên thành lập Phòng Bảo vệ An ninh Quốc gia tại đặc khu, chịu trách nhiệm giám sát việc thực thi luật an ninh, thậm chí tiếp quản những vụ án phức tạp mà chính quyền đặc khu không thể xử lý.

Nhân viên thuộc Phòng Bảo vệ An ninh Quốc gia do Bắc Kinh thành lập không chịu sự điều chỉnh của luật pháp Hong Kong. Cảnh sát địa phương được trao quyền theo dõi công khai mà không chịu sự giám sát của cơ quan tư pháp. Các phiên tòa liên quan tới bí mật nhà nước có thể được xử kín mà không cần bồi thẩm đoàn.

Trung Quốc cũng tuyên bố có quyền truy tố hành vi vi phạm an ninh quốc gia trên toàn cầu, điều có thể gây nguy hiểm cho những người chỉ trích Bắc Kinh, bao gồm người nước ngoài du lịch tới Hong Kong hoặc nối chuyến ở sân bay Hong Kong.

Luật an ninh còn tăng cường khả năng kiểm soát của Bắc Kinh với Hong Kong. Luật riêng của đặc khu thường do cơ quan lập pháp Hong Kong thông qua. Nhưng luật an ninh quốc gia đã thiết lập quyền tối cao lên Luật Cơ bản, vốn được coi như một tiểu hiến pháp trao cho thành phố một số quyền tự do nhất định cũng như quyền tự chủ tư pháp và lập pháp.

Luật an ninh quy định nếu xuất hiện khác biệt giữa hai hệ thống, luật của Trung Quốc sẽ được ưu tiên. Luật mới cũng đưa quan chức Trung Quốc đại lục lần đầu tiên tham gia vào bộ máy chính quyền Hong Kong.

Bắc Kinh đang thành lập Ủy ban Bảo vệ An ninh Quốc gia, do giám đốc Văn phòng Liên lạc Bắc Kinh tại Hong Kong Lạc Huệ Ninh làm cố vấn. Chủ tịch ủy ban là trưởng đặc khu Carrie Lam, trong khi nhân viên bao gồm quan chức địa phương cũng như quan chức Trung Quốc đại lục.

Điều 22 Luật Cơ bản quy định chính quyền trung ương không thể can thiệp vào việc điều hành Hong Kong, nhưng Bắc Kinh đã tuyên bố rõ ràng việc này cũng nằm trong phạm vi chức trách của chính quyền trung ương.

Bắc Kinh và chính quyền Hong Kong đều nói luật mới chỉ nhắm vào "một nhóm thiểu số nhỏ". Nhưng luật mới lập tức thể hiện quan điểm chính trị rõ ràng, rằng ngay cả việc những nhóm này bày tỏ quan điểm một cách hòa bình thì bây giờ đó cũng là hành vi trái luật, đặc biệt là những hành vi kêu gọi độc lập hay quyền tự trị cho Hong Kong.

Đa số người bị bắt đầu tiên theo luật an ninh mới hôm 1/7 là những người mang cờ hoặc tờ rơi ủng hộ độc lập. Chính quyền Hong Kong hôm 2/7 xác nhận lời kêu gọi "Giải phóng Hong Kong, cuộc cách mạng trong thời đại chúng ta", một trong những khẩu hiệu biểu tình được sử dụng nhiều nhất, nay đã bị cấm theo luật an ninh.

Luật an ninh mới còn tác động đáng kể đến tự do ngôn luận ở Hong Kong. Một số nhà hàng và doanh nghiệp đã gỡ bỏ các thông điệp thể hiện thái độ chính trị sau khi cảnh sát cảnh báo. Nhà chức trách đã quay phim, chụp ảnh một số cụm từ và từ ngữ viết trên tường một ký túc xá đại học.

Một phụ nữ dán mảnh giấy ghi chú trống lên tường một nhà hàng ở Hong Kong hôm 3/7. Ảnh: AFP.

Khắp thành phố, áp phích và khẩu hiệu trên Bức tường Lenon đang được gỡ bỏ. Bức tường Lenon hình thành năm ngoái trong phong trào Ô dù, dán đầy giấy ghi chú với thông điệp ủng hộ tự do, dân chủ và quyền bầu cử phổ thông. Một số người Hong Kong đang tìm cách lách luật để thay thế các khẩu hiệu bị cấm bằng cách chơi chữ.

Trên mạng xã hội, người dùng bắt đầu lọc những từ ngữ bị cấm từng xuất hiện trong các nhóm chat, ẩn danh tài khoản hoặc xóa chúng vĩnh viễn.

Luật an ninh mới cũng khiến một số người Hong Kong rời khỏi thành phố. Nathan Law, thủ lĩnh của phong trào biểu tình, cựu lãnh đạo đảng Demosisto, hôm 3/7 tuyên bố rời Hong Kong sang một địa điểm bí mật ở nước ngoài.

Nathan và nhóm các nhà hoạt động trẻ tuổi đã giải tán đảng hai ngày trước vì sợ bị truy tố, dù đảng không ủng hộ Hong Kong độc lập.

"Khi tôi nhìn xuống phong cảnh tráng lệ của Hong Kong từ máy bay, nó trở thành hình ảnh khó quên trong tâm trí tôi", Nathan viết. "Tôi hy vọng sẽ có ngày quay lại Hong Kong và khi đó, tôi vẫn là chàng thanh niên chưa từng quên đi lý tưởng ban đầu".

Những nhóm khác công khai ủng hộ quyền tự chủ của thành phố cũng tuyên bố sẽ ngừng hoạt động.