Trong khuôn khổ cuộc họp “Tổng kết hoạt động hợp tác về giải pháp làm mát hiệu quả, thân thiện với khí hậu và chống nắng nóng cực đoan tại khu vực đô thị ở Việt Nam” do Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp cùng Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), Tổ chức Sáng kiến Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) tổ chức ngày 28/8, các cơ quan quản lý và các tổ chức quốc tế đã đưa ra những thông tin đáng báo động về tình hình nóng lên toàn cầu.  

Theo đó, biến đổi khí hậu đang khiến thời tiết toàn cầu nóng lên nhanh chóng. Giai đoạn 2015-2024 được ghi nhận là nóng nhất từ trước đến nay, với nhiệt độ trung bình toàn cầu cao hơn 1,54°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Hệ quả là băng tan, mực nước biển dâng, thiên tai cực đoan và đặc biệt là các đợt nắng nóng xảy ra thường xuyên hơn. Báo cáo của IPCC cũng cảnh báo xu hướng này sẽ tiếp tục kéo dài trong nhiều thập kỷ tới.

Tại Việt Nam, tình hình nắng nóng đã ở mức báo động. Tháng 4/2024, có tới 110 trong số 186 trạm khí tượng ghi nhận mức nhiệt cao kỷ lục. Riêng tại Hà Nội, ngày 4/8/2025 nhiệt độ lên tới mức kỷ lục 40,3°C. Nắng nóng cực đoan không chỉ đe dọa sức khỏe người dân, đặc biệt là người già và trẻ nhỏ, mà còn gây áp lực lớn lên hạ tầng đô thị, hệ thống điện và các khu dân cư đông đúc.

Việt Nam - Thành viên tích cực tham gia vào quá trình làm mát toàn cầu

Nhận thức nhu cầu cấp thiết của việc triển khai các giải pháp làm mát bền vững trong bối cảnh nắng nóng cực đoan, Việt Nam đã cùng với các quốc gia, tổ chức quốc tế tham gia "Cam kết Làm mát Toàn cầu" nhằm giảm phát thải trên toàn cầu đối với các hoạt động làm mát của tất cả các lĩnh vực đạt ít nhất 68% vào năm 2050 so với năm 2022.

Đồng thời, Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy các giải pháp làm mát hiệu quả, thân thiện với môi trường. Năm 2024, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Kế hoạch quốc gia về quản lý và loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và các chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát tại Quyết định số 496/QĐ-TTg. Kế hoạch đã xác định định hướng ưu tiên trong việc nâng cao tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng tối thiểu (MEPS) cho thiết bị làm mát, thúc đẩy thiết kế kiến trúc và quy hoạch đô thị theo hướng tăng cường các giải pháp làm mát thụ động, thực hiện loại trừ và chuyển đổi sử dụng sang các loại môi chất lạnh có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu thấp, thân thiện với khí hậu.

Đặc biệt, lần đầu tiên, thuật ngữ “làm mát bền vững” đã được thể chế hóa tại Nghị định số 119/2025/NĐ-CP được Chính phủ ban hành ngày 9 tháng 6 năm 2025.

“Song song với nỗ lực trong nước, hợp tác quốc tế đã mang lại nhiều kết quả thực chất. Từ tháng 6/2022, Cục Biến đổi khí hậu đã phối hợp cùng UNEP, GGGI và các đối tác triển khai hoạt động hợp tác về làm mát bền vững tại một số đô thị thí điểm. Các mô hình đã được áp dụng tại Cần Thơ, Đà Nẵng, Quảng Trị. Dự án đã hỗ trợ xây dựng nhiều kế hoạch hành động làm mát đô thị (UCAP), cũng cấp các phân tích chính sách và kỹ thuật, làm cơ sở cho việc nhân rộng toàn quốc,” Ông Lê Ngọc Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu cho biết.

Ông Lê Ngọc Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu

Đặc biệt, trong khuôn khổ hợp tác, các địa phương thí điểm đã xác định danh mục dự án ưu tiên, trong đó, tiến hành 2 nghiên cứu tiền khả thi để đánh giá thách thức và cơ hội đối với các dự án làm mát bền vững. Đó là Dự án Trung tâm Công nghệ thông tin tập trung, thành phố Cần Thơ và Dự án Khu dân cư Phú Bình, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam (nay là Phường Quảng Phú, thành phố Đà Nẵng).

Ông Benjamin Hickman, Quản lý chương trình cấp cao, Liên minh tăng cường hiệu quả làm mát của UNEP cảnh báo vòng luẩn quẩn hiện nay: dùng thiết bị làm mát kém hiệu quả sẽ tiêu tốn nhiều điện, làm tăng phát thải, khiến đô thị nóng hơn. Ông nhấn mạnh: “Làm mát không còn là tiện nghi xa xỉ, mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu gắn liền với sức khỏe cộng đồng và năng suất lao động. Nếu không có giải pháp bền vững, nhu cầu làm mát toàn cầu có thể chiếm tới 10% tổng phát thải khí nhà kính vào năm 2050”.

Phân tích từ dự thảo Kế hoạch Hành động Quốc gia về Làm mát cho thấy, nhu cầu làm mát tại Việt Nam có thể tăng 34% vào năm 2030, gây thách thức lớn cho mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Chính phủ đã cam kết.

Cơ hội huy động nguồn tài chính xanh và các hỗ trợ kỹ thuật để nhân rộng mô hình làm mát đô thị

Ở góc độ tăng trưởng xanh, bà Maria Cecilia Pana, Phó trưởng đại diện GGGI tại Việt Nam cho rằng: Làm mát bền vững không chỉ là giải pháp khí hậu mà còn liên quan đến an ninh năng lượng, sức khỏe cộng đồng và đổi mới sáng tạo. Bà nhấn mạnh: “Chúng tôi coi vai trò của mình như chất xúc tác, kết nối chính sách, tài chính, công nghệ để biến các mục tiêu tham vọng thành hành động cụ thể”.

Trong ba năm qua, 2 dự án nghiên cứu tiền khả thi để đánh giá thách thức và cơ hội đối với các dự án làm mát bền vững đã đạt nhiều kết quả trong hỗ trợ xây dựng các kế hoạch hành động đô thị lồng ghép giải pháp dựa vào thiên nhiên, cũng như tổ chức hàng loạt khóa đào tạo, hội thảo nâng cao năng lực cho cán bộ và khu vực tư nhân. UNEP và GGGI đã đồng hành cùng Chính phủ trong việc đặt nền tảng chính sách và cơ chế tài chính thuận lợi, mở đường cho sự tham gia của Quỹ Bảo vệ Môi trường Việt Nam và các nguồn vốn tư nhân.

Làm mát bền vững không chỉ là một nhu cầu thiết yếu cho khí hậu và sức khỏe mà còn là một cơ hội kinh tế. Theo báo cáo Cooler Finance của UNEP và IFC, thị trường làm mát tại các quốc gia và nền kinh tế đang phát triển ước tính có giá trị khoảng 300 tỷ USD và được dự báo sẽ tăng gấp đôi vào năm 2050.

“Trên quy mô toàn cầu, các lộ trình làm mát bền vững có thể giúp tiết kiệm hơn 8 nghìn tỷ USD chi phí vào năm 2050 thông qua việc giảm sử dụng năng lượng và nhu cầu cơ sở hạ tầng. Đối với Việt Nam, hoạt động làm mát sẽ giúp giảm áp lực lên hệ thống điện, giảm hóa đơn tiền điện cho các hộ gia đình và khuyến khích các hoạt động đầu tư vào các giải pháp xanh, hiệu quả hơn”, ông Benjamin Hickman, quản lý chương trình cấp cao, Liên minh tăng cường hiệu quả làm mát của UNEP cho biết.

“Phần lớn trong số 600 tỷ USD (con số tính đến năm 2050) này sẽ đến từ đầu tư tư nhân, nhưng để khai thác được nguồn vốn này cần có sự sẵn sàng về hệ thống quy định pháp luật và nguồn tài chính xúc tác. Chúng tôi thấy rằng Việt Nam đang nỗ lực đơn giản hóa các thủ tục cho việc thành thành lập và huy động các nguồn tài chính để mở rộng quy mô làm mát bền vững, hiệu quả và giá cả hợp lý cho tất cả cộng đồng người dân và doanh nghiệp,” ông Benjamin Hickman chia sẻ.  

Dự án đã đạt được tiến bộ đáng kể trong việc tận dụng quan hệ đối tác mạnh mẽ với Quỹ Bảo vệ Môi trường Việt Nam để xây dựng năng lực trong việc đưa làm mát trở thành xu hướng chủ đạo và xác định các danh mục đầu tư để mở khóa nguồn tài chính,” ông Benjamin Hickman chia sẻ thêm.  

Ngoài ra, Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF) cũng tích cực tham gia vào quá trình tham vấn chính sách, chuyển giao công nghệ, từ đó mở cơ hội quan trọng để tiếp tục thúc đẩy làm mát bền vững tại Việt Nam. Các dự án của GEF giúp mở rộng các chiến lược làm mát thụ động và các giải pháp tiết kiệm năng lượng để tăng cường thực hiện Thỏa thuận Kigali và Cam kết Làm mát Toàn cầu, phù hợp với Kế hoạch Quốc gia về Quản lý Chất phá hủy tầng ô-zôn (ODS) và Khí nhà kính của Việt Nam.

Việc tận dụng các nguồn lực này sẽ giúp Việt Nam huy động thêm đầu tư tư nhân, giảm phát thải và bảo vệ các cộng đồng dễ bị tổn thương khỏi thời tiết nắng nóng cực đoan.