SCB là ngân hàng có khá nhiều cổ đông nắm giữ trên 10% cổ phần. Ảnh: Đ.T

Phải giảm tỷ lệ sở hữu tại ngân hàng

Điểm quan trọng trong Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) là việc giảm giới hạn tỷ lệ sở hữu cho cổ đông là tổ chức (gồm cổ phần cổ đông đó sở hữu gián tiếp) từ 15% xuống 10%; cổ đông và người có liên quan giảm từ 20% xuống 15%. Còn giới hạn tỷ lệ sở hữu với cổ đông cá nhân được giữ như hiện hành, tức 5%, song ngân hàng phải công bố thông tin các cổ đông nắm từ 1% vốn cùng người có liên quan, thay vì quy định chỉ công bố cổ đông nắm giữ từ 5%. Định kỳ hằng năm, tổ chức tín dụng phải công bố những thông tin này cho Hội đồng Thành viên, Đại hội đồng cổ đông, Đại hội thành viên của tổ chức tín dụng.

Bên cạnh đó, “những người có liên quan” theo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) cũng được mở rộng, gồm cả cha mẹ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế, cha mẹ vợ, cha mẹ chồng; con nuôi, con rể; anh, chị, em cùng cha khác mẹ; anh, chị, em cùng mẹ khác cha; anh vợ, chị vợ, em vợ, anh chồng, chị chồng, em chồng, anh rể, em rể, chị dâu, em dâu của người cùng cha mẹ hoặc cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha.

Ngoài ra, ông bà nội, ngoại; cháu nội, ngoại; bác ruột, cô ruột, dì ruột, chú ruột, cậu ruột và cháu ruột cũng thuộc diện “người có liên quan”. Pháp nhân, cá nhân khác có mối quan hệ tiềm ẩn rủi ro cho hoạt động của tổ chức tín dụng được xác định theo quy định nội bộ của ngân hàng hoặc theo yêu cầu của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) qua thanh tra, giám sát, cũng được xem là “người có liên quan”.

Không ít nhà băng đang có cổ đông sở hữu vượt tỷ lệ cổ phần cho phép theo quy định mới. Chẳng hạn, tại Saigonbank (SGB), theo báo cáo tình hình quản trị 6 tháng đầu năm 2023, nhà băng này có một số cổ đông nắm giữ tỷ lệ trên 10% cổ phần, như Văn phòng Thành ủy TP.HCM (nắm 18,815% cổ phần), Công ty TNHH một thành viên Xây dựng và Kinh doanh nhà Phú Nhuận (sở hữu 16,64%), Công ty TNHH một thành viên Du lịch Thương mại Kỳ Hòa (sở hữu 16,325%), Công ty TNHH một thành viên Dầu khí TP.HCM (sở hữu 14,081%).

Còn tại PGBank, theo danh sách cổ đông tại thời điểm 30/9/2023, Công ty TNHH Xuất nhập khẩu và Phát triển thương mại Gia Linh sở hữu 13,099% vốn, Công ty cổ phần quốc tế Cường Phát sở hữu 13,51%, Công ty cổ phần Thương mại Vũ Anh Đức nắm 13,35% vốn.

Tại ABBank, báo cáo quản trị 6 tháng đầu năm 2023 thể hiện, CTCP Tập đoàn Geleximco là cổ đông lớn, sở hữu 12,78% vốn.

Theo báo cáo quản trị 6 tháng đầu năm 2023 của Ngân hàng MB, Tập đoàn Công nghiệp viễn thông Quân Đội sở hữu 14,13% cổ phần ở nhà băng này.

Với Techcombank, Công ty cổ phần Tập đoàn Masan sở hữu 14,88% cổ phiếu có quyền biểu quyết. Đồng thời, ông Nguyễn Đăng Quang, Chủ tịch HĐQT Masan là Phó chủ tịch Techcombank và sở hữu 0,266% cổ phần tại ngân hàng này...

Tuy nhiên, theo quy định của Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi), việc giảm tỷ lệ sở hữu tối đa của các tổ chức, cổ đông và người liên quan không áp dụng đối với nhà đầu tư nước ngoài. Chứng khoán Yuanta đánh giá, đây là quy định hợp lý, tránh rủi ro tập trung, nhưng không thay đổi tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài ở ngân hàng.

Có ngăn được sở hữu chéo?

Để tránh xáo trộn tới hệ thống ngân hàng, Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) đã đưa ra điều khoản chuyển tiếp. Từ ngày luật này có hiệu lực thi hành (ngày 1/7/2024), cổ đông và người có liên quan sở hữu cổ phần vượt tỷ lệ quy định được tiếp tục duy trì, song không được tăng thêm cổ phần đến khi tuân thủ quy định về tỷ lệ sở hữu cổ phần theo quy định của Luật, trừ trường hợp nhận cổ tức bằng cổ phiếu.

ngân hàng Nhà nước cho biết, cuối năm 2022, có tổng cộng 17 cổ đông là tổ chức tại 13 ngân hàng thương mại cổ phần và một công ty tài chính có mức sở hữu cổ phần vượt 10%.

NHNN cũng cho biết, cuối năm 2022, có tổng cộng 17 cổ đông là tổ chức tại 13 ngân hàng thương mại cổ phần và một công ty tài chính có mức sở hữu cổ phần vượt 10%. Trên thực tế, tỷ lệ cá nhân, tổ chức nắm giữ cổ phần tại ngân hàng hoặc vay vốn có thể dễ dàng được thống kê, theo dõi, song các ông chủ thực sự nắm quyền chi phối lại không lộ diện trên hồ sơ, nếu họ nhờ hoặc thuê người đứng tên hộ cổ phần hoặc lập doanh nghiệp “ma” để vay vốn, như thực tế tại SCB.

NHNN cũng nhìn nhận, khó có quy định nào xử lý triệt để, mà cần phải xử lý tổng thể, trong đó có các nội dung trong Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi), các giải pháp khác như kết nối dữ liệu quốc gia về dân cư, đăng ký kinh doanh, cũng như sự phối hợp của các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan thanh tra, điều tra, kiểm toán có liên quan.

Một chuyên gia kinh tế - tài chính đánh giá, sở hữu chéo là một mục tiêu tàng hình, các chủ nhà băng dù chỉ nắm vài phần trăm cổ phần, nhưng vẫn có thể chi phối nhà băng dễ dàng. Thực tế, điều này đã xảy ra tại SCB, khi bà Trương Mỹ Lan chỉ đứng tên hơn 4% cổ phần, trong khi 80% còn lại nhờ 74 người khác đứng tên, nhằm tránh quy định một cá nhân không được sở hữu vượt quá 5% cổ phần của một ngân hàng theo Luật Các tổ chức tín dụng. Đến năm 2018, bà Lan sở hữu 91,5% cổ phần SCB dưới danh nghĩa của 27 pháp nhân, cá nhân.

TS. Lê Đạt Chí cũng cho rằng, các quy định về tỷ lệ sở hữu trong Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) chưa thể ngăn chặn hoàn toàn sở hữu chéo, đầu tư chéo tại các ngân hàng, bởi hệ sinh thái các công ty “ma”, các cá nhân đứng thay cổ phần sẽ tăng lên, tinh vi hơn.

Các chuyên gia cho rằng, vẫn có nhiều cách “lách” luật, nên cần sự phối hợp của nhiều khâu, đặc biệt là sự giám sát từ NHNN.