Bài 4: Gian nan “cuộc chiến” bảo vệ cha mẹ của con cái

Theo cơ quan chức năng, xu hướng lừa đảo trực tuyến hướng vào người cao tuổi vẫn tiếp tục tăng. Không chỉ với con cái, “cuộc chiến” bảo vệ người cao tuổi của các cơ quan chức năng cũng rất gian nan.

Khi 50% nạn nhân là người già

Theo Công an TP.HCM, thời gian gần đây, cơ quan này ghi nhận rất nhiều trường hợp người già bị lừa đảo tiền tỷ khi tham gia mạng xã hội. Các thủ đoạn phổ biến mà tội phạm nhắm đến người già là giả danh lực lượng công an, viện kiểm sát, tòa án đe dọa họ nằm trong đường dây lừa đảo, tội phạm để yêu cầu chuyển tiền xác minh; giả danh bác sĩ gọi điện thông báo con cháu họ gặp tai nạn giao thông, sử dụng công nghệ cao gọi video call để yêu cầu chuyển gấp tiền do phải nhập viện, bị bệnh nặng; giả mạo nhân viên nhà mạng viễn thông hỗ trợ nâng cấp sim để từ đó chiếm đoạt sim và chiếm đoạt tài khoản ngân hàng; giả mạo việc nhận quà tặng, kêu gọi từ thiện, chuyển nhầm tiền... để yêu cầu chuyển tiền; sử dụng phần mềm để giả mạo khuôn mặt và giọng nói giống hệt người quen nhằm lừa đảo.

Có tới 50% nạn nhân bị lừa đảo là người cao tuổi. Đáng nói là, người già bị lừa đảo nhiều lần, đến khi cạn tiền mới nghĩ đến sự trợ giúp của người thân.

Con cháu lập group để bàn cách cứu bố mẹ già

Theo kết quả khảo sát năm 2024 của Google về an toàn thông tin trực tuyến với người dùng Internet Việt Nam, nhóm tuổi trên 55 đặc biệt dễ bị tổn thương, với 49% từng bị lừa đảo.

Có 3 lý do chính khiến người lớn tuổi sập bẫy lừa đảo trực tuyến, gồm không nhận ra tình huống là một trò lừa đảo (48%); giao dịch, giải thưởng có vẻ hấp dẫn (39%); cảm thấy tò mò (38%).

Về ảnh hưởng của thói quen, 78% người dùng có thói quen online không an toàn đã từng bị lừa, cao hơn so với con số tương ứng là 66% ở nhóm người dùng có thói quen online an toàn.

Người sống ở nông thôn có tỷ lệ bị lừa là 69% so nhóm sống ở thành thị là 73%. Tỷ lệ bị lừa ở nhóm online nhiều (hơn 7 giờ/ngày trong 3 tháng gần nhất) là 69% so với nhóm online ít là 75%.

Trăm phương ngàn kế bảo vệ cha mẹ

Ngoại trừ trường hợp người già giấu con cháu đến khi bị lừa cạn kiệt tiền mới nhờ cậy giúp đỡ, thì đa số vụ việc mà chúng tôi gặp lại là trường hợp con cháu phát hiện ra và can ngăn, nhưng cha mẹ không chịu nghe.

“Trứng đòi khôn hơn vịt”, “Tao đẻ ra chúng mày…” là những câu người già hay nói với con cái khi bị can ngăn.

L.V. Sáng, người con trai ông L.T. Tuấn (ngụ quận 2, TP.HCM, mắc bẫy tài chính khi đóng tới 2,5 tỷ đồng mua thẻ kỳ nghỉ du lịch mà chúng tôi đã phản ánh ở bài đầu) cho biết, gần một năm nay, con cháu tìm đủ mọi cách, từ trực tiếp can gián, tới việc nhờ cả họ hàng vào “tâm sự”.

“Cụ không chịu nghe ai. Thậm chí, sau khi bị con cháu ‘phá’ vụ chuyển tiền mua biệt thự nghỉ dưỡng, cụ còn ghét ra mặt cả anh rể - vốn là người cụ ‘nể’ nhất. Thậm chí, anh em chúng tôi cùng người quen làm công an, luật sư đã phân tích rồi soạn đơn tố giác, kèm bằng chứng và soạn giấy ủy quyền để cụ ký giao con cháu xử lý, cụ… không chịu ký và còn mắng: ‘Trứng đòi khôn hơn vịt’. Quả thật, anh em tôi giờ… bất lực. Có người còn nói vui, hay để cụ bị lừa lần nữa thì mới tỉnh được!”, L.V. Sáng ấm ức.

Còn anh N.V.H. (TP.HCM) thì cho hay, khi biết mẹ mình ở Hà Nội rơi bẫy tài chính “sống tỉnh thức”, cả nhà xúm vào can, nhưng người mẹ không những không tin, còn tuyên bố nếu cản trở thì cụ “chết cho chúng mày xem”, rồi “từ mặt” bằng việc chặn sạch tài khoản Zalo của con cháu.

Với P.T. Vân (Hà Nội), trong thư gửi Nhóm dự án chống lừa đảo của chuyên gia Ngô Minh Hiếu, thì tỏ ra… gay gắt, quyết liệt hơn.

Vân kể, hôm đang ở nhà thì thấy mẹ nghe một cuộc điện thoại gọi đến (do người mẹ lãng tai, nên bật loa to), xưng là chuyên viên thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông. Người này báo với bà cụ là số điện thoại đăng ký thuê bao của cụ đăng ký tài khoản Facebook Tiền Phong0576 đăng tin tuyên truyền chống phá nhà nước.

Người mẹ lắp bắp, không có chơi Facebook gì hết. Nhân viên kia chuyển giọng bảo có thể bị rò rỉ thông tin căn cước…, nên yêu cầu phải phải chuyển tiền chứng minh tài chính và có mặt tại trụ sở công an TP. Hà Nội để minh oan, nếu không sẽ bị bắt đi tù.

“Tôi liền giật lấy điện thoại mẹ rồi quát thẳng: “Tóm lại, anh cần thông tin gì, giờ lừa đảo nhiều, tôi sẽ cung cấp và trình báo cơ quan công an gần nhất, nhờ công an vào cuộc”. Thế là đầu dây bên kia cúp máy”, Vân nói.

Sau đó, Vân tìm số điện thoại vừa gọi trên mạng thì thấy có rất nhiều người bị nó lừa, cùng một chiêu thức, nhưng khác địa bàn. Có chứng cớ rõ ràng, người mẹ mới không mắng con hỗn.

Các chuyên gia thường khuyên, gia đình cần đóng vai trò quan trọng trong việc giúp đỡ người già nhận diện các dấu hiệu lừa đảo, đồng thời hướng dẫn họ sử dụng Internet và mạng xã hội một cách an toàn, hợp lý. Nhưng với thực tế không ít người già tư duy “trứng đòi khôn hơn vịt” và những bất lực của người con như đa phần vụ chúng tôi gặp, thì giải pháp chưa đủ.

Ngân hàng, công an là chốt chặn hiệu quả, nhưng...

Gần đây, nhiều vụ việc cho thấy hiệu quả của các chốt chặn này. Điển hình là ngày 12/3/2025, ông M.X.T. (88 tuổi, ngụ quận Phú Nhuận, TP.HCM) tới giao dịch tại Agribank Chi nhánh Phan Đình Phùng.

Thay vì chỉ rút số tiền 4-5 triệu đồng như những lần trước, lần này, ông M.X.T. yêu cầu chuyển 26 triệu đồng tới tài khoản của T.K. Sang tại ngân hàng khác với nội dung rất đặc biệt: “Đóng tiền vào Tập đoàn DWGroup, sàn giao dịch thương mại khai thác vàng”.

Lạ nữa, lần này, ông T. đi cùng một phụ nữ khoảng 40 tuổi. Khi nghe nội dung chuyển khoản, người này không đồng ý và đề nghị ông T. rút tiền mặt đưa cho mình với lý do đỡ tốn phí.

Nhận thấy dấu hiệu bất thường khi tài khoản nhận tiền là cá nhân, trong khi nội dung chuyển tiền lại liên quan đến tổ chức, cùng với đó là thái độ hối thúc của người phụ nữ kia, nhân viên Trương Thanh Nhi của ngân hàng trên nhanh chóng tra cứu thông tin và phát hiện tập đoàn nhận tiền kinh doanh đa ngành nghề: bột làm bánh, thức ăn chế biến, xăng dầu, trang sức kim loại... và mới thành lập ngày 25/11/2024.

Nhi lập tức báo cáo vụ việc cho lãnh đạo Phòng giao dịch để có phương án xử lý kịp thời. Đồng thời, Nhi lấy lý do chữ ký của khách không khớp nhằm trì hoãn thời gian giao dịch của ông T. để chờ người nhà tới phối hợp.

Thấy vậy, người phụ nữ lạ hối thúc, rồi cùng ông T. rời khỏi ngân hàng. Để ngăn chặn ông T. tới điểm giao dịch khác để chuyển tiền, Chi nhánh Phan Đình Phùng đã thông tin đến các phòng giao dịch lân cận.

Sau đó, người nhà ông T. tới ngân hàng xem lại hình ảnh đã xác nhận không có mối quan hệ nào với người phụ nữ đi cùng ông T. và cảm ơm các nhân viên ngân hàng đã kịp thời ngăn chặn hành vi lừa đảo đối với ông.

Trước đó, tháng 2/2025, giao dịch viên Trần Thị Phương Anh của Agribank Chi nhánh tỉnh Bình Dương cũng phát hiện khách hàng có giao dịch mua vé máy bay số tiền hơn 5,3 triệu đồng qua một tài khoản trên Facebook, có dấu hiệu lừa đảo, nên đã giải thích để khách hàng không chuyển tiền lần 2.

Chi nhánh ngân hàng cũng nhanh chóng báo vụ việc đến Công an tỉnh Bình Dương và Cục Phòng chống rửa tiền của Ngân hàng Nhà nước để xử lý kịp thời…

Các vụ việc trên cho thấy, kỹ năng nghiệp vụ của cán bộ ngân hàng cũng như sự phối hợp với cơ quan công an nhanh chóng là một “chốt chặn” hữu hiệu. Nhưng số vụ được ngăn ngừa qua “chốt chặn” này không thấm vào đâu so với tỷ lệ người già bị lừa đảo.

Thực tế trên cho thấy, “cuộc chiến” bảo vệ người cao tuổi - đối tượng yếu thế nhất, dễ bị lừa nhất - đã gian nan, lại càng khốc liệt hơn khi tội phạm khai thác tối đa những ưu việt của công nghệ AI chỉ để lừa đảo người già.