Thị trường không lấy làm lạ với những quyết định điều chỉnh danh mục chứng khoán giao dịch ký quỹ. Ảnh: Đ.T

Dòng tiền margin sôi động

Chưa đầy hai tuần trong giữa tháng 8/2023, một công ty chứng khoán top đầu thị phần môi giới đã có tới ba lần thông báo thay đổi danh mục chứng khoán giao dịch ký quỹ. Số lượng cổ phiếu cho vay ký quỹ giảm đáng kể do nhiều cổ phiếu lọt vào nhóm không đủ tiêu chuẩn. Đáng chú ý, công ty chứng khoán này đã điều chỉnh tỷ lệ ký quỹ tại một số cổ phiếu, trong đó khá nhiều cổ phiếu vừa giảm tỷ lệ đã được điều chỉnh tăng trở lại chỉ một tuần sau đó.

Thực tế, thay đổi danh mục cổ phiếu cấp khoản vay margin là việc đa số các công ty chứng khoán thực hiện trong một tháng trở lại đây. Nguyên nhân là sở giao dịch chứng khoán liên tục cập nhật các cổ phiếu vi phạm tiêu chuẩn giao dịch ký quỹ, sau khi hàng loạt doanh nghiệp mới báo lợi nhuận âm trên báo cáo tài chính soát xét 6 tháng đầu năm.

Ngoài danh mục đáp ứng tiêu chuẩn chung, việc lựa chọn cổ phiếu vào danh sách cùng tỷ lệ ký quỹ phụ thuộc chính vào quyết định và hoạt động quản trị rủi ro của từng công ty chứng khoán. Do đó, thị trường vốn không lấy làm lạ với những quyết định điều chỉnh như trên.

Ngay sau khi công ty chứng khoán top đầu chủ động hạ tỷ lệ ký quỹ, phiên bán tháo trên diện rộng với 221.674 tỷ đồng vốn hóa thị trường “bốc hơi” trong ngày 18/8 cho thấy phần nào hiệu ứng tâm lý từ quyết định này. Nguồn vốn cho vay của các công ty chứng khoán tăng lên đáng kể trong 3 tháng gần đây cũng là một trong những dòng tiền đóng góp vào mức gia tăng thanh khoản thời gian qua. Với tác động là đáng kể, trường hợp hụt dòng tiền margin dẫn đến lo ngại về khả năng ảnh hưởng đến giá trị giao dịch chung của toàn thị trường.

Số liệu cập nhật đến cuối quý II/2023 cho thấy bức tranh từ sự phục hồi của hoạt động margin. Tại gần 70 công ty chứng khoán, tổng dư nợ margin đã có quý thứ hai tăng liên tiếp với hơn 25.380 tỷ đồng tăng thêm. Qua đó, tổng quy mô các khoản cho vay ký quỹ đạt xấp xỉ 150.570 tỷ đồng, tăng hơn 20% so với quý liền trước, gần ngang ngửa thời điểm cuối quý II/2022 và tương đương 75% mức đỉnh cao ghi nhận vào cuối quý I/2022.

Dư nợ cho vay tăng ở hầu hết các công ty, đặc biệt tăng tốc ở những nơi đang dồi dào vốn. Chỉ riêng quý II/2023, hơn 70% công ty chứng khoán đã tăng hoạt động cấp các khoản cho vay. Trong đó, mức tăng nhiều nhất thuộc về Công ty cổ phần Chứng khoán VPBank (VPBankS) với 3.328 tỷ đồng tăng thêm. Quy mô các khoản cho vay tại đây đã tăng lên 10.762 tỷ đồng, đứng thứ ba trong ngành chỉ sau Công ty cổ phần Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam và Công ty cổ phần Chứng khoán SSI.

Công ty chứng khoán thuộc sở hữu chi phối của VPBank (99,95%) đã liên tục tăng mạnh vốn điều lệ từ mức chưa đến 270 tỷ đồng lên 8.920 tỷ đồng (tháng 4/2022) và 15.000 tỷ đồng (tháng 12/2022). Nguồn lực dồi dào giúp VPBankS nhanh chóng giải ngân cho các khách hàng khi nhu cầu vay margin tăng cao. 

Cẩn trọng giữa bài toán lợi nhuận, quản trị rủi ro

Đẩy mạnh hoạt động “buôn tiền” khi thị trường giao dịch sôi động trở lại, trong quý II/2023, gần 70 công ty chứng khoán thu lãi từ các khoản cho vay đạt xấp xỉ 4.050 tỷ đồng, tăng 14% so với quý I và chỉ giảm hơn 13% so với cùng kỳ. Ở đa số các công ty chứng khoán, nguồn thu này đã hồi phục mạnh so với quý I liền trước, thậm chí vượt quý II cùng kỳ ở một số công ty như Chứng khoán VIX, Chứng khoán Vietcombank hay Chứng khoán BSC...

Hoạt động quản trị rủi ro tại các công ty chứng khoán đang rất chặt chẽ. Tình hình tài chính của doanh nghiệp là một trong các yếu tố để công ty chứng khoán xác định tỷ lệ cho vay. Danh mục cho vay ký quỹ vì vậy có nhiều thay đổi sau khi kết quả kinh doanh 6 tháng mà các doanh nghiệp công bố, nhất là với các nhóm ngành không hồi phục hay chưa tốt ngay như kỳ vọng.

- Ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc phân tích Khối Khách hàng cá nhân, Công ty TNHH Chứng khoán Yuanta Việt Nam

Lũy kế 6 tháng đầu năm, nguồn thu từ hoạt động này vẫn giảm tới hơn 20% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, tương tự nửa đầu năm trước, tỷ trọng đóng góp trong tổng doanh thu vẫn duy trì ở mức cao. Cứ mỗi 100 đồng doanh thu mà các công ty chứng khoán ghi nhận, có đến 24 đồng từ hoạt động này.

Vốn chủ sở hữu gia tăng đặc biệt ở các công ty chứng khoán có vốn ngân hàng đã nâng cao đáng kể khả năng cấp các khoản cho vay của ngành chứng khoán. Sau giai đoạn nhóm này thu hẹp hoạt động margin do sự sụt giảm nhu cầu khách hàng, chỉ có chưa đến 20 công ty chứng khoán có tỷ lệ dư nợ cho vay giao dịch ký quỹ/vốn chủ sở hữu vượt trên 100%. Chẳng hạn, dư nợ cho vay tại Công ty cổ phần Chứng khoán Phú Hưng có giá trị tương đương 172% vốn chủ sở hữu, vẫn còn cách khá xa giới hạn quy định 200%. Tại VPBankS, tỷ lệ này mới chỉ chưa đến 30%.

Dư địa cho vay thêm vẫn còn khá lớn ở đại bộ phận các công ty chứng khoán. Tuy nhiên, đi cùng với sự tăng trưởng, lo ngại về việc margin đã tăng nóng và rủi ro gia tăng trong trường hợp thị trường đảo chiều cũng tăng lên. Số liệu do SGI Capital tính toán chỉ ra rằng, tỷ lệ margin trên vốn hóa thị trường đến cuối quý II/2023 đạt 3,2%, tiến gần hơn mức gần 3,5% từng ghi nhận tại quý I/2022 và quý III/2022.

Áp lực giải chấp cùng các lệnh call margin không chỉ là nỗi ám ảnh của nhà đầu tư, mà còn khiến nhiều công ty chứng khoán “chôn vốn” do không thể giải chấp các cổ phiếu.

Từ thực tế quản trị rủi ro tại công ty chứng khoán, ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc phân tích Khối khách hàng cá nhân, Công ty TNHH Chứng khoán Yuanta Việt Nam nhận định, đa phần các công ty chứng khoán đã thận trọng hơn trong quản trị rủi ro. Điển hình như đối với nhóm cổ phiếu bất động sản, dư nợ margin từng chiếm 40% tổng margin, nhưng nay đã giảm rất nhiều, tập trung nhiều hơn vào nhóm ngân hàng chứng khoán, doanh nghiệp sản xuất.