Đái tháo đường gia tăng nhanh tạo sức ép lớn lên sức khỏe cộng đồng

Theo ông Phan Hoàng Hiệp, Giám đốc Bệnh viện Nội tiết Trung ương, đái tháo đường là bệnh mạn tính nguy hiểm, gây tổn thương nhiều cơ quan quan trọng như mắt, thận, tim mạch và hệ thần kinh, có thể dẫn đến hoại tử chi, tàn phế hoặc tử vong. Căn bệnh không chỉ gây gánh nặng điều trị mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tinh thần và kinh tế của người bệnh.

Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh tăng nhanh trong hai thập kỷ qua: từ 2,7% năm 2002 lên 7,3% năm 2020; tỷ lệ tiền đái tháo đường lên tới 17,8%.

Thống kê của Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế năm 2024 cho thấy thế giới hiện có khoảng 589 triệu người trong độ tuổi 20-79 mắc bệnh. Năm 2025, tỷ lệ người trưởng thành sống chung với bệnh dự kiến đạt 11,1%, tương đương 1/9 dân số.

Điều đáng lo ngại là hơn 40% bệnh nhân không hề biết mình mắc bệnh. Dự báo đến năm 2050, cứ 8 người lớn thì có 1 người bị đái tháo đường, tương đương 853 triệu trường hợp, tăng 46% so với hiện nay.

Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh tăng nhanh trong hai thập kỷ qua: từ 2,7% năm 2002 lên 7,3% năm 2020; tỷ lệ tiền đái tháo đường lên tới 17,8%.

Tuy nhiên, hơn 60% người bệnh chưa được chẩn đoán và hơn một nửa người trưởng thành chưa từng xét nghiệm đường huyết. TS. Hiệp nhấn mạnh, nếu phát hiện sớm và kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp và các yếu tố nguy cơ, có thể giảm tới 80% biến chứng nguy hiểm.

Ông khuyến cáo người dân chủ động tầm soát định kỳ vì xét nghiệm máu là phương pháp duy nhất giúp phát hiện bệnh. Song song với gánh nặng đái tháo đường, Việt Nam vẫn nằm trong nhóm các quốc gia thiếu i-ốt theo đánh giá của Mạng lưới I-ốt Toàn cầu. I-ốt là vi chất thiết yếu đối với sự phát triển của não bộ, đặc biệt quan trọng ở phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ.

Thiếu i-ốt có thể làm giảm trí tuệ, thể lực, ảnh hưởng khả năng học tập và lao động, gây tổn hại lâu dài đến sự phát triển giống nòi. TS.Hiệp khuyến nghị mỗi gia đình duy trì sử dụng muối và các loại gia vị mặn có bổ sung i-ốt trong chế biến bữa ăn hàng ngày để phòng ngừa các rối loạn do thiếu hụt vi chất quan trọng này.

Để bảo vệ sức khỏe, người dân được khuyến cáo chủ động xét nghiệm đường huyết định kỳ; duy trì lối sống lành mạnh với chế độ dinh dưỡng cân đối và vận động thường xuyên; tuân thủ điều trị đối với người đã mắc bệnh; chia sẻ kiến thức bệnh lý trong cộng đồng; và sử dụng đều đặn muối, gia vị có i-ốt.

Bệnh viện Nội tiết Trung ương, đơn vị đầu ngành được Bộ Y tế giao điều hành Dự án quốc gia phòng chống rối loạn do thiếu i-ốt nhiều năm qua giữ vai trò nòng cốt trong khám chữa bệnh, nghiên cứu và đào tạo chuyên môn.

Mỗi ngày bệnh viện tiếp nhận gần 3.000 lượt người bệnh, thực hiện khoảng 100 ca phẫu thuật theo các kỹ thuật tiên tiến, đồng thời hỗ trợ chuyên môn cho tuyến dưới nhằm nâng cao chất lượng điều trị trên phạm vi cả nước.

Hưởng ứng Ngày Thế giới Phòng chống Đái tháo đường 14/11, cộng đồng quốc tế năm 2025 tập trung vào chủ đề “Bệnh đái tháo đường và sự khỏe mạnh toàn diện”, đồng thời nhấn mạnh môi trường làm việc lành mạnh, không kỳ thị đối với người mắc bệnh.

Tại Việt Nam, 34 đơn vị y tế trong hệ thống Nội tiết - Đái tháo đường trên cả nước sẽ triển khai nhiều hoạt động truyền thông, khám sàng lọc và tư vấn sức khỏe nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng, góp phần phòng ngừa và kiểm soát căn bệnh mạn tính đang ngày càng phổ biến này.

Hy vọng trở lại sau 2 tháng chiến đấu với suy thận cấp

Độ lọc cầu thận giảm sâu còn 8,8 ml/phút/1,73 m² và không cải thiện dù đã điều trị ở nhiều nơi, ông Sỹ, 65 tuổi, tưởng như phải gắn bó cả đời với máy chạy thận. Tại Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, các bác sỹ đã phát hiện chức năng thận của ông vẫn còn cơ hội hồi phục và nỗ lực cứu chữa giúp ông thoát khỏi nguy kịch.

“Tôi và gia đình rất biết ơn các bác sỹ, điều dưỡng Đơn vị Nội thận - Lọc máu. Các anh chị đã giúp tôi thoát cửa tử”, ông Sỹ xúc động nói sau hơn hai tháng kiên trì điều trị và may mắn không phải chạy thận suốt đời.

Giữa tháng 8, ông nhập viện trong tình trạng phù nề toàn thân, bí tiểu và dư dịch nặng. Độ lọc cầu thận giảm chỉ còn 8,8 ml/phút/1,73 m², chỉ số creatinin vượt 900 µmol/L. BS.CKII Hồ Tấn Thông xác định ông bị tổn thương thận cấp trên nền bệnh thận mạn, dù trước đó kết quả tại một bệnh viện khác cho thấy thận chỉ ở giai đoạn 3B.

Theo bác sỹ, các chỉ số lâm sàng rất xấu nhưng hình ảnh chẩn đoán cho thấy chức năng thận vẫn còn khả năng cứu vãn. Tổn thương thận cấp làm chức năng lọc của thận suy giảm đột ngột, khiến ure, creatinin và nhiều chất độc tăng nhanh trong máu, có thể gây biến chứng nặng như tăng kali máu, loạn nhịp tim, toan chuyển hóa hoặc phù phổi cấp.

Để cứu thận, bác sỹ Thông chỉ định lọc máu cấp cứu. Tuy nhiên, sau ba lần xét nghiệm trong các tuần tiếp theo, các chỉ số của bệnh nhân vẫn vượt ngưỡng và hy vọng thận hồi phục ngày càng giảm.

Dù vậy, các bác sỹ không từ bỏ. Họ động viên ông Sỹ tiếp tục điều trị theo hướng vẫn duy trì cơ hội để thận hoạt động trở lại, bởi khi đã chạy thận lâu dài, bệnh nhân hầu như không thể thoát khỏi máy móc.

Ông Sỹ có biểu hiện thiếu máu, tình trạng thường gặp ở bệnh thận mạn chứ không phải tổn thương thận cấp khiến chẩn đoán phân biệt trở nên phức tạp hơn. Nhóm điều trị quyết định giảm tần suất chạy thận và hạn chế rút nước để thận còn cơ hội hoạt động, đồng thời lựa chọn các loại thuốc phù hợp nhằm hỗ trợ tối đa chức năng thận.

Theo bác sỹ Thông, ba tháng đầu là “cửa sổ vàng” để điều trị tổn thương thận cấp: phải loại bỏ nguyên nhân gây tổn thương, duy trì huyết động ổn định, điều chỉnh rối loạn điện giải và toan kiềm. Sau hai tháng kiên trì, thận của bệnh nhân đã bắt đầu hoạt động trở lại.

Bệnh thận mạn là gánh nặng lớn trên toàn cầu với khoảng 850 triệu người mắc theo Tổ chức Thận quốc tế (ISN) và được dự đoán trở thành nguyên nhân tử vong đứng thứ năm vào năm 2040. Tại Việt Nam, khoảng 8,7 triệu người trưởng thành đang sống chung với bệnh, tỷ lệ tử vong đứng thứ tám.

Người mắc bệnh thận mạn khi bị tổn thương thận cấp rất dễ tiến triển nhanh đến giai đoạn cuối nếu không được điều trị kịp thời. Trường hợp của ông Sỹ cũng đáng tiếc ở chỗ ông từng duy trì khám định kỳ và có độ lọc cầu thận trên 60 ml/phút/1,73 m² suốt 10 năm, nhưng hai năm gần đây chủ quan không tái khám khiến tình trạng thận diễn tiến xấu mà không được phát hiện.

Không phải trường hợp nào cũng may mắn như ông Sỹ. Đầu tháng 11, một bệnh nhân nữ 42 tuổi đến bệnh viện với mong muốn “cứu lại thận”, dù vẫn đi tiểu bình thường và sinh hoạt gần như người khỏe mạnh. Tuy nhiên, chị đã lọc máu suốt 5 tháng, khiến thận gần như phụ thuộc hoàn toàn vào máy chạy thận và không còn khả năng hồi phục.

Theo các bác sỹ, nhiều yếu tố có thể gây tổn thương thận cấp như nhiễm khuẩn, sốc tuần hoàn, bệnh nặng, chấn thương, bỏng, phẫu thuật lớn hoặc phẫu thuật tim có dùng tuần hoàn ngoài cơ thể; bên cạnh đó là việc sử dụng thuốc gây độc thận, thuốc cản quang hay tiếp xúc với độc chất từ thực vật và động vật.

Những người cao tuổi, mất nước, mắc bệnh thận mạn, tiểu đường hoặc các bệnh mạn tính khác đều có nguy cơ cao hơn bị tổn thương thận cấp.

Để phòng ngừa bệnh, bác sỹ khuyến cáo người dân duy trì chế độ ăn lành mạnh, hạn chế muối, vận động tối thiểu 30 phút mỗi ngày trong 5 ngày mỗi tuần, không hút thuốc, kiểm soát cân nặng và đặc biệt cẩn trọng khi sử dụng thuốc không kê đơn hoặc không rõ nguồn gốc. Khám sức khỏe định kỳ là yếu tố then chốt giúp phát hiện sớm bất thường chức năng thận và tránh những biến cố đáng tiếc như trường hợp của nhiều bệnh nhân.

Nam thanh niên phát bệnh dại sau 6 tháng bị chó cắn

Một trường hợp dại hiếm gặp nhưng rất nguy kịch vừa được ghi nhận tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương. Bệnh nhân nam S.V.Đ, 30 tuổi, trú tại Tuyên Quang, được chuyển đến Khoa Cấp cứu trong tình trạng kích thích, sợ ánh sáng, sợ gió, sợ nước, suy hô hấp và phải thở máy qua ống nội khí quản.

Trên da vùng lưng có xuất huyết dạng mảng, hô hấp diễn biến nặng với rales ẩm rải rác hai bên phổi, kết quả xét nghiệm dịch não tủy dương tính với virus dại. Sau khi có kết quả khẳng định, gia đình bệnh nhân đã xin đưa về nhà chăm sóc.

Theo người nhà, khoảng 6 tháng trước, bệnh nhân từng bị chó cắn cùng thời điểm với chị dâu, cháu gái và một người hàng xóm. Tuy nhiên, sau sự cố này, anh Đ. không được tiêm phòng dại.

Ba ngày trước khi nhập viện, bệnh nhân bắt đầu xuất hiện các triệu chứng thần kinh điển hình của bệnh dại. Một ngày điều trị tại cơ sở y tế địa phương không cải thiện, bệnh nhân phải chuyển tuyến đến Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương trong tình trạng nguy kịch.

Ths.Trương Tư Thế Bảo, bác sỹ Khoa Cấp cứu, cho biết, đây là một trường hợp rất đáng tiếc. Dù thời điểm bị chó cắn đã cách đây 6 tháng, nhưng việc không tiêm phòng dại sau phơi nhiễm đã khiến bệnh nhân rơi vào tình trạng nguy hiểm. Virus dại có thể ủ bệnh kéo dài nhiều tuần đến vài tháng, nhưng khi đã lên cơn thì gần như không còn cơ hội cứu chữa.

Bác sỹ Bảo cảnh báo, với những người bị động vật nghi ngờ mắc dại cắn, cào hoặc liếm vào vùng da bị tổn thương, đặc biệt là chó, mèo không rõ nguồn gốc, cần tiêm phòng dại ngay lập tức. Nếu vết thương nặng, có nhiều vết cắn hoặc nằm ở các vị trí nguy hiểm như đầu, mặt, cổ, bàn tay, bàn chân, bộ phận sinh dục..., bác sỹ sẽ chỉ định tiêm huyết thanh kháng dại kết hợp vắc xin phòng dại.

“Bệnh dại có thể âm thầm ủ bệnh suốt nhiều tháng, nhưng khi phát cơn, gần như 100% tử vong. Tiêm phòng sớm là cách duy nhất để bảo vệ bản thân và người thân. Tuyệt đối không tự ý đắp thuốc, lá cây hay áp dụng mẹo dân gian lên vết thương, vì có thể gây nhiễm trùng, che lấp tổn thương và làm giảm hiệu quả của việc tiêm phòng. Chỉ một chút chần chừ cũng có thể đánh đổi bằng tính mạng,” bác sỹ nhấn mạnh.

Trường hợp của anh S.V.Đ là lời cảnh tỉnh về nguy cơ từ bệnh dại, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiêm phòng ngay sau khi bị động vật nghi dại cắn, dù vết thương có nhỏ hay chưa chảy nhiều máu.