Xạ trị - miễn dịch nhằm mở rộng cơ hội sống cho bệnh nhân ung thư

Xạ trị là phương pháp sử dụng tia năng lượng cao để tiêu diệt tế bào ung thư tại chỗ, trong khi liệu pháp miễn dịch kích hoạt hệ thống phòng vệ tự nhiên của cơ thể để nhận diện và tấn công tế bào ác tính trên toàn thân.

Trước đây, liệu pháp miễn dịch thường chỉ được chỉ định cho bệnh nhân ung thư giai đoạn tiến triển, không còn khả năng phẫu thuật hoặc sau khi hóa trị thất bại. Tuy nhiên, xu hướng hiện nay là phối hợp miễn dịch với xạ trị ngay từ giai đoạn sớm hơn nhằm tối ưu hiệu quả điều trị.

Các nghiên cứu cho thấy, bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn IV, tức ung thư đã di căn ra ngoài phổi nếu được điều trị kết hợp xạ trị và miễn dịch có thể kéo dài thời gian sống trung bình đến 30 tháng, gần gấp đôi so với nhóm chỉ dùng miễn dịch (16 tháng).

Tia xạ vừa tấn công trực tiếp tế bào ung thư, vừa “đánh thức” hệ miễn dịch. Khi hệ miễn dịch được kích hoạt, nó có thể tiếp tục tiêu diệt các tế bào ác tính còn sót lại trong cơ thể. Tuy nhiên, tế bào ung thư có khả năng “ngụy trang” bằng cách khóa điểm kiểm soát PD-1/PD-L1, khiến tế bào T vốn là “chiến binh” của hệ miễn dịch không nhận ra mục tiêu cần tiêu diệt.

Các thuốc miễn dịch chứa hoạt chất pembrolizumab, nivolumab hay atezolizumab hoạt động như “chìa khóa” mở lại hệ thống này, giúp tế bào miễn dịch nhận diện và tấn công ung thư hiệu quả hơn.

Sau đó, xạ trị tiếp tục phá vỡ tế bào ung thư, giải phóng các kháng nguyên, giúp hệ miễn dịch nhận diện tốt hơn các tế bào ác tính ở những vị trí khác. Đây chính là cơ chế của hiện tượng abscopal - hiệu ứng lan tỏa của tia xạ, khi việc xạ trị tại một vị trí có thể giúp thu nhỏ khối u ở nơi khác.

Nhờ cơ chế cộng hưởng này, liệu pháp miễn dịch kết hợp xạ trị không chỉ tăng khả năng tiêu diệt tế bào ung thư mà còn giảm tác dụng phụ so với hóa trị, mang lại tác động lâu dài và giúp kéo dài thời gian sống cho người bệnh.

Các nghiên cứu cho thấy, bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn IV, tức ung thư đã di căn ra ngoài phổi nếu được điều trị kết hợp xạ trị và miễn dịch có thể kéo dài thời gian sống trung bình đến 30 tháng, gần gấp đôi so với nhóm chỉ dùng miễn dịch (16 tháng).

BS.CKII Nguyễn Thế Hiển, Trưởng khoa Xạ trị, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết, hiệu quả điều trị rõ rệt nhất của “liều kép” hiện nay ghi nhận ở các loại ung thư phổi, hắc tố da, thận, gan, đầu cổ và bàng quang.

Ngoài ra, nhiều nghiên cứu mới cũng đang mở rộng ứng dụng phương pháp này cho ung thư dạ dày, cổ tử cung và đại trực tràng. Theo bác sỹ Hiển, xạ trị hiện nay không còn là “chiếu tia đại khái” như trước mà đã phát triển nhiều kỹ thuật tiên tiến như xạ trị điều biến liều (IMRT, VMAT), xạ trị định vị hình ảnh (IGRT) và xạ trị định vị theo chuyển động (SGRT). Các hệ thống hiện đại này có thể điều chỉnh liều xạ chính xác đến từng milimét, thậm chí theo nhịp thở của bệnh nhân.

Độ chính xác cao giúp tiêu diệt khối u triệt để trong khi giảm tối đa tổn thương mô lành, tạo nền tảng an toàn cho việc phối hợp với liệu pháp miễn dịch.

Để việc điều trị đạt hiệu quả tối ưu, bác sỹ cần phối hợp chặt chẽ giữa hai chuyên khoa ung bướu và xạ trị. Bệnh nhân trước khi chỉ định điều trị kết hợp cần được kiểm tra công thức máu, chức năng gan, thận và đánh giá thời điểm truyền thuốc.

Thông thường, xạ trị được tiến hành cách thời điểm truyền thuốc miễn dịch khoảng 1-2 tuần để tránh cộng hưởng tác dụng phụ quá mạnh. Thời điểm xạ trị cũng cần được tính toán kỹ, thực hiện khi hệ miễn dịch đang hoạt hóa tốt nhất, đồng thời điều chỉnh liều, thể tích chiếu và vị trí để vừa tiêu diệt tế bào ung thư, vừa “huấn luyện” hệ miễn dịch nhận diện mầm bệnh hiệu quả hơn.

Trong quá trình điều trị, người bệnh có thể gặp một số tác dụng phụ như viêm da, khô niêm mạc, mệt mỏi... Tuy nhiên, nhờ sự phát triển của các kỹ thuật xạ trị hiện đại, đa số các tác dụng phụ này chỉ ở mức nhẹ và có thể kiểm soát được bằng chăm sóc dinh dưỡng và thuốc hỗ trợ. Bác sỹ Hiển khuyến nghị, người bệnh cần tuân thủ phác đồ, duy trì lối sống và dinh dưỡng hợp lý, tái khám định kỳ để đạt kết quả điều trị tốt nhất.

Sự kết hợp giữa xạ trị và miễn dịch đang được xem là hướng đi nhiều triển vọng trong điều trị ung thư hiện đại. “Liều kép” này không chỉ tiêu diệt triệt để tế bào ung thư mà còn giúp cơ thể hình thành cơ chế tự bảo vệ bền vững, mở ra hy vọng mới cho hàng nghìn bệnh nhân ung thư trong tương lai.

Khám mắt mờ, phát hiện túi phình trong não dọa vỡ

Sau nhiều tuần bị mờ cả hai mắt, chị Ngọc Như (34 tuổi, TP.HCM) đến khám tại viện và bất ngờ được phát hiện có hai túi phình động mạch cảnh trong đoạn mắt, trong đó một túi có nguy cơ vỡ cao.

BSNT.CKI Dương Đình Hoàn, người thăm khám cho bệnh nhân cho biết, kết quả chụp MRI mạch não ghi nhận bệnh nhân có hai túi phình, một túi ở động mạch cảnh trong trái, cổ túi khoảng 6 mm, đường kính 8 mm; túi còn lại ở bên phải, kích thước nhỏ hơn. Các túi phình này nằm sát dây thần kinh thị giác, tiềm ẩn nguy cơ vỡ cao, có thể dẫn tới xuất huyết dưới nhện, đột quỵ và thậm chí tử vong.

Theo bác sỹ Hoàn, trường hợp của chị Như cần được can thiệp xử trí túi phình bên trái nhằm ngăn ngừa nguy cơ vỡ mạch và biến chứng nghiêm trọng. Sau khi được giải thích về tình trạng bệnh và nguy cơ, chị Như được nhập viện khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh để tiến hành can thiệp nội mạch.

Thời điểm nhập viện, bệnh nhân không yếu liệt tay chân nhưng thỉnh thoảng xuất hiện đau đầu âm ỉ vùng trán và mờ mắt hai bên. Kết quả kiểm tra cho thấy chị có gan nhiễm mỡ độ I và rối loạn lipid máu.

Sau hội chẩn liên chuyên khoa, ê kíp quyết định áp dụng kỹ thuật đặt stent chuyển dòng (flow diverter), một phương pháp can thiệp mạch máu hiện đại thay thế cho phẫu thuật mở sọ truyền thống. Theo bác sỹ Hoàn, kỹ thuật này cho phép điều hướng dòng chảy trong lòng mạch, làm giảm áp lực lên thành túi phình, giúp thành mạch tái cấu trúc tự nhiên theo thời gian.

Quá trình can thiệp được thực hiện bằng cách luồn ống thông từ động mạch đùi phải lên não, đặt stent chuyển dòng qua vị trí túi phình động mạch cảnh trong trái. Dưới sự hỗ trợ của hệ thống chụp mạch số hóa xóa nền (DSA), bác sỹ Hoàn và ê kíp thao tác tỉ mỉ trong hơn hai giờ. Khi stent được mở ra đúng vị trí, dòng máu trong não lưu thông ổn định, không còn áp lực trực tiếp lên túi phình.

Sau can thiệp, bệnh nhân được theo dõi chặt chẽ tại phòng hồi sức. Đến tối cùng ngày, chị Như được rút nội khí quản, tự thở oxy qua ống cannula, tỉnh táo, giao tiếp tốt, cử động tứ chi bình thường, phản xạ đồng tử hai bên cân đối. Những ngày sau, chị chỉ còn đau nửa đầu nhẹ, được điều trị giảm đau, dùng thuốc kháng kết tập tiểu cầu kép để phòng huyết khối trong stent, cùng thuốc kiểm soát mỡ máu. Ba ngày sau, tình trạng ổn định, chị được xuất viện.

Bác sỹ Hoàn đánh giá đây là một trường hợp túi phình động mạch não cổ túi rộng được phát hiện và xử trí kịp thời bằng kỹ thuật hiện đại, giúp người bệnh tránh được nguy cơ vỡ túi phình và các di chứng thần kinh nặng nề. “Túi phình mạch máu não là bệnh lý diễn tiến âm thầm, nhiều người không hề có triệu chứng cho đến khi túi phình vỡ. Khi đó, tỷ lệ tử vong hoặc tàn phế có thể lên tới 50%,” bác sỹ cảnh báo.

Với túi phình còn lại ở bên phải, bác sỹ Hoàn khuyến nghị theo dõi định kỳ mỗi 6 tháng để đánh giá sự phát triển. Ông cho biết, không phải túi phình nào cũng cần can thiệp ngay. Với các túi phình nhỏ hơn 5 mm, bác sỹ thường ưu tiên theo dõi vì cả phẫu thuật lẫn can thiệp nội mạch đều tiềm ẩn rủi ro biến chứng.

Sau can thiệp đặt stent chuyển dòng, người bệnh cần duy trì thuốc kháng kết tập tiểu cầu kép ít nhất 3 tháng và tái khám định kỳ để đánh giá tình trạng lưu thông trong stent cũng như diễn tiến túi phình qua hình ảnh MRI hoặc DSA. Nếu túi phình có dấu hiệu phát triển nhanh hoặc thay đổi hình dạng, bác sỹ sẽ xem xét can thiệp sớm để phòng ngừa biến chứng.

Bên cạnh đó, người bệnh cần duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, tiểu đường; tuyệt đối tránh hút thuốc lá, uống rượu bia vì đây đều là yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành hoặc phát triển túi phình.

Bác sỹ Hoàn khuyến cáo, khi có các dấu hiệu như đau đầu kéo dài, nhìn mờ, tê yếu nửa người hoặc chóng mặt dai dẳng, người bệnh nên đến các cơ sở y tế uy tín để thăm khám sớm, đặc biệt là người trẻ có rối loạn mỡ máu hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh mạch máu não. “Phát hiện sớm và điều trị đúng thời điểm không chỉ giúp cứu mạng người bệnh mà còn bảo toàn được chức năng thần kinh, thị giác và chất lượng sống lâu dài,” bác sỹ nhấn mạnh.

Cườm trắng đục mắt sau 10 năm trì hoãn điều trị

Biết rõ thị lực giảm sút trong nhiều năm, nhưng vì sợ bệnh viện và nghĩ “mắt chỉ mờ chứ không đau”, ông Phong (75 tuổi, TP.HCM) đã trì hoãn việc khám chữa cho đến khi con cái buộc phải đưa đi.

Ông Phong chia sẻ, ông nhận thấy mắt trái nhìn ngày càng mờ nhưng vẫn ngại đến bệnh viện. “Tôi sợ bác sỹ, sợ tốn kém, mà mắt mờ dần chứ không đau nên nghĩ chắc do tuổi già thôi. Giờ con cái giận quá mới chịu đi khám,” ông kể.

ThS.BS Phạm Huy Vũ Tùng, chuyên khoa mắt là người trực tiếp khám cho ông Phong cho biết, bệnh nhân bị đục thủy tinh thể (cườm khô) cả hai mắt: mắt phải đục độ IV (nặng), mắt trái độ V (rất nặng). Thị lực mắt phải chỉ còn 1/10, có thể đếm ngón tay trong bán kính chưa đến 2 mét, còn mắt trái mờ đục hoàn toàn, chỉ thấy lờ mờ ở khoảng cách 20-30 cm.

Ông Phong được chỉ định phẫu thuật ngay để tránh nguy cơ mù lòa. Bác sỹ Tùng cho biết sẽ nỗ lực tối đa để giúp người bệnh lấy lại thị lực tốt nhất.

Trước đây, ông Phong bị cận thị và đeo kính hơn 60 năm. Cứ vài năm ông lại thay kính khi thấy nhìn mờ hơn. Độ cận tăng dần đến hơn 6 độ ở cả hai mắt.

Khoảng 10 năm trước, khi đi đo kính, người thợ đã phát hiện bất thường ở mắt trái và khuyên đi khám chuyên khoa, nhưng ông vẫn chần chừ. “Tôi ở nhà suốt, không đi làm, không giao tiếp, cũng bỏ luôn đeo kính. Giờ con sợ tôi hư luôn mắt còn lại nên nhất quyết đưa đi khám. Nghe bác sỹ nói nếu để lâu nữa có thể mù hẳn, tôi thật sự ân hận", ông chia sẻ.

Sau khi hội chẩn, bác sỹ chỉ định phẫu thuật tán nhuyễn thể thủy tinh bằng siêu âm (phaco) và đặt thấu kính nội nhãn nhân tạo cho cả hai mắt, bắt đầu với mắt trái. Với mắt phải sẽ phẫu thuật sau khoảng nửa tháng khi mắt trái hồi phục tốt. Do thủy tinh thể mắt trái đã “già”, khô và rất cứng, bác sỹ phải sử dụng năng lượng siêu âm cao hơn, thao tác kỹ lưỡng để tán nhuyễn và hút sạch mô đục ra ngoài.

Ca mổ diễn ra thuận lợi. Một tuần sau phẫu thuật, thị lực mắt trái của ông Phong hồi phục đạt 7/10 và dự kiến sẽ cải thiện hơn nữa trong những tuần tới. “Chỉ một cuộc mổ chưa đến 15 phút mà thay đổi hoàn toàn cuộc sống của tôi. Suốt 10 năm qua, tôi chấp nhận sống trong cảnh mù mờ vì sợ bệnh viện, không ngờ giờ mắt lại sáng rõ thế này”, ông Phong xúc động nói. Hiện ông sẵn sàng cho ca mổ mắt phải và tin tưởng vào ê kíp bác sỹ Trung tâm Mắt Công nghệ cao Tâm Anh.

Theo bác sỹ Tùng, trường hợp của ông Phong hồi phục tốt vì bệnh chỉ là cườm khô đơn thuần, không kèm bệnh lý võng mạc hay tăng nhãn áp, cũng không có bệnh nền. Tuy nhiên, việc trì hoãn quá lâu khiến thể thủy tinh đục cứng, làm ca mổ phức tạp hơn và tăng nguy cơ biến chứng. “Nếu phát hiện sớm và điều trị kịp thời, phẫu thuật sẽ nhẹ nhàng hơn, kết quả hồi phục thị lực cũng nhanh và tốt hơn”, bác sỹ nói.

Bác sỹ khuyến cáo, khi có dấu hiệu nhìn mờ, chói sáng, giảm thị lực hoặc cảm giác như có màn sương che trước mắt, người bệnh cần đến khám chuyên khoa Mắt sớm. Việc điều trị đúng thời điểm không chỉ giúp bảo tồn thị lực mà còn cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống, đặc biệt ở người lớn tuổi.