Các tác giả từ VILAF

Việt Nam đang khẩn trương xây dựng khuôn khổ pháp luật và chính sách một cách toàn diện để thúc đẩy việc thi hành Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII) - một lộ trình quan trọng cho lĩnh vực năng lượng của quốc gia.

Sự chậm trễ kéo dài đã làm dấy lên lo ngại về nguy cơ thiếu hụt điện có thể cản trở tăng trưởng kinh tế và xã hội. Để đối phó với tình trạng này, chính phủ đã triển khai hàng loạt cải cách pháp lý nhằm gỡ bỏ các điểm nghẽn chính sách và đẩy nhanh tiến độ phát triển các dự án năng lượng.

Đáng chú ý, Chính phủ đã ban hành bốn nghị định quan trọng vào tháng 3 năm 2025 để thi hành Luật Điện lực mới, đồng thời đề xuất các sửa đổi quan trọng về Quy hoạch điện VIII. Các thay đổi này nhằm mở rộng công suất sản xuất điện mặt trời và điện gió trên đất liền, giảm thiểu các trở ngại về quy hoạch điện cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), đồng thời bổ sung nguồn điện hạt nhân và hệ thống lưu trữ điện vào quy hoạch năng lượng, tạo ra một bức tranh tổng thể đa dạng và bền vững hơn cho lĩnh vực năng lượng Việt Nam.

Bài viết này phân tích các tác động chính về mặt pháp lý và thực tiễn của Nghị định số 56/2025/NĐ-CP, Nghị định số 57/2025/NĐ-CP, Nghị định số 58/2025/NĐ-CP, và Nghị định số 61/2025/NĐ-CP, cũng như các điều chỉnh được đề xuất đối với Quy hoạch điện VIII.

Quy hoạch phát triển điện lực và lựa chọn nhà đầu tư

Nghị định 56 quy định một số nguồn điện không thuộc quy hoạch phát triển điện lực của quốc gia và của tỉnh. Các nguồn điện này bao gồm các nguồn điện không đấu nối vào hệ thống điện quốc gia trừ trường hợp xuất khẩu điện, các nguồn điện tác động nhỏ đến hệ thống điện quốc gia, như các dự án điện tự sản xuất, tự tiêu thụ từ nguồn năng lượng tái tạo và năng lượng mới đấu nối lưới điện ở cấp hạ áp, cũng như tất cả các nguồn điện có lắp đặt hệ thống thiết bị chống phát ngược vào hệ thống điện quốc gia, và các cải tạo, nâng cấp dự án điện lực không làm tăng quy mô công suất, cấp điện áp, hoặc không phát sinh nhu cầu sử dụng đất.

Nghị định này cũng làm rõ các quy tắc đấu thầu cạnh tranh để lựa chọn nhà đầu tư theo Luật Điện lực mới. Các dự án nhiệt điện khí, nhiệt điện than, và năng lượng tái tạo nằm trong Quy hoạch điện VIII hoặc các quy hoạch của tỉnh phải tổ chức đấu thầu nếu có từ 02 nhà đầu tư trở lên quan tâm. Tuy nhiên, các nguồn điện không thuộc quy hoạch phát triển điện lực (như đề cập ở đoạn trên) sẽ không phải tổ chức đấu thầu.

Bằng việc giải quyết nút thắt về quy hoạch, các cải cách nói trên hướng đến việc thúc đẩy phát triển các dự án năng lượng tự sản xuất, tự tiêu thụ và các dự án quy mô nhỏ mà trước đây đã gặp nhiều trở ngại về quy hoạch và pháp lý.

Mở rộng cơ chế DPPA

Nghị định 57 mở rộng khuôn khổ của DPPA bằng việc bổ sung điện sinh khối vào cơ chế DPPA bán điện thông qua lưới điện quốc gia, bên cạnh điện mặt trời và điện gió.

Đặc biệt, các dự án phát triển điện mặt trời mái nhà với quy mô lớn giờ đây đã có thể áp dụng cơ chế DPPA thông qua lưới điện kết nối riêng nhờ được miễn trừ khỏi quy hoạch phát triển điện lực nếu các dự án này lắp đặt thiết bị chống phát ngược vào hệ thống điện quốc gia.

Ngoài ra, Nghị định 57 cũng cho phép mô hình DPPA thông qua lưới điện kết nối riêng được bán đến 20% sản lượng điện của hệ thống điện mặt trời mái nhà cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Tuy nhiên, trong trường hợp này, hệ thống điện mặt trời mái nhà không được miễn trừ quy hoạch phát triển điện lực.

Để tham gia cơ chế DPPA thông qua lưới điện quốc gia, đơn vị phát điện năng lượng tái tạo phải có công suất tối thiểu là 10MW và tham gia thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Mức công suất tối thiểu này không áp dụng cho cơ chế DPPA thông qua lưới điện kết nối riêng.

Khách hàng mua điện từ cơ chế DPPA thông qua lưới điện kết nối riêng có thể là bất kỳ khách hàng sử dụng điện lớn nào, trong khi các khách hàng sử dụng điện từ cơ chế DPPA thông qua lưới điện quốc gia được giới hạn ở các nhà sản xuất lớn và các nhà cung cấp dịch vụ sạc xe điện lớn mua điện từ EVN hoặc các đơn vị bán lẻ điện đấu nối ở cấp điện áp từ 22kV trở lên, và các đơn vị cấp điện bán lẻ trong các cụm công nghiệp, khu công nghiệp, khu kinh tế, hoặc khu công nghệ cao.

Điện năng lượng mới và điện gió ngoài khơi

Việt Nam đang ưu tiên các dự án điện năng lượng mới được sản xuất từ hydrogen xanh hoặc amoniac xanh. Nghị định 58 quy định các ưu đãi cho dự án đầu tiên cho từng loại hình điện năng lượng mới, bao gồm việc cam kết sản lượng điện hợp đồng tối thiểu được bảo đảm ở mức 70% không quá 12 năm và các ưu đãi liên quan đến việc miễn, giảm tiền sử dụng khu vực biển và tiền sử dụng đất hoặc tiền thuê đất.

Đối với điện gió ngoài khơi, nghị định này quy định tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa là 95%. Các nhà đầu tư nước ngoài cần phải có ý kiến thống nhất bằng văn bản của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, và Bộ Ngoại giao.  Các dự án điện gió ngoài khơi sản xuất điện để xuất khẩu phải do nhà đầu tư trong nước nắm quyền sở hữu trên 50%.

Nghị định 58 yêu cầu việc chuyển nhượng dự án, cổ phần, phần vốn góp trong dự án điện gió ngoài khơi có sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài phải có ý kiến thống nhất bằng văn bản của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Ngoại giao, và Bộ Công thương. Ngoài ra, trong trường hợp trên, nếu nhà đầu tư dự án bao gồm doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ hoặc đơn vị thành viên của doanh nghiệp này, nhà đầu tư đó được quyền ưu tiên mua một phần hoặc toàn bộ phần quyền lợi được đề xuất chuyển nhượng.

Điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ

Nghị định 58 cập nhật các quy định về điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, thay thế Nghị định 135/2024/NĐ-CP trước đây. Các hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ có đấu nối với hệ thống điện quốc gia phải đăng ký với các cơ quan quản lý tại địa phương nếu công suất của các hệ thống đó trên 1.000 kW hoặc nếu các hệ thống đó bán điện dư cho EVN. Các hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ có công suất nhỏ hơn và không bán điện thì chỉ cần thông báo cho các cơ quan quản lý.

Các hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ chuyển tiếp được phát triển sau ngày 1 tháng 1 năm 2021 phải tuân thủ các quy định mới tại Nghị định 58. Các hệ thống thuộc quy hoạch phát triển điện lực có thể bán đến 20% sản lượng điện cho EVN theo cường độ bức xạ.

Giấy phép hoạt động điện lực

Nghị định 61 kéo dài thời hạn của giấy phép hoạt động điện lực cho các nhà máy điện từ 10 năm lên 20 năm. Nghị định này cũng chuyển thẩm quyền cấp phép từ Bộ Công thương sang các cơ quan cấp tỉnh đối với các nhà máy điện mặt trời và các nhà máy điện gió trên đất liền hoặc gần bờ có quy mô công suất dưới 50 MW, cũng như các nhà máy điện sinh khối và điện rác có quy mô công suất dưới 15 MW.

Miễn trừ giấy phép hoạt động điện lực được áp dụng đối với tất cả các công trình, không giới hạn quy mô công suất, phát điện để tự sử dụng và không đấu nối vào hệ thống điện quốc gia, các công trình phát điện để tự sử dụng có đấu nối vào hệ thống điện quốc gia có công suất lắp đặt dưới 30 MW, và các công trình phát điện công suất lắp đặt dưới 1 MW bán điện cho các bên thứ ba. Các cơ chế này giúp các khách hàng sử dụng điện công nghiệp và thương mại linh hoạt hơn trong hoạt động điện lực, đồng thời vẫn đảm bảo giám sát tuân thủ đối với các dự án quy mô lớn.

Các sửa đổi được đề xuất đối với Quy hoạch điện VIII

Chính phủ đang xem xét các sửa đổi đối với Quy hoạch điện VIII để phù hợp với chiến lược năng lượng đang chuyển mình mạnh mẽ của Việt Nam.  Các thay đổi chính được đề xuất bao gồm việc tăng các mục tiêu công suất đối với điện mặt trời từ 12.836 MW lên thành 46.459 MW đến 73.416 MW vào năm 2030, bổ sung từ 4.000 MW đến 6.400 MW công suất điện hạt nhân từ năm 2030 đến năm 2035, và bổ sung từ 10.000 MW đến 16.300 MW công suất nguồn điện lưu trữ đến năm 2030.

Lĩnh vực năng lượng của Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi quan trọng. Các cải cách pháp luật gần đây cùng với những các đề xuất điều chỉnh Quy hoạch điện VIII nhằm hướng đến một thị trường điện bền vững, an toàn, và cạnh tranh hơn.

Nỗ lực của Chính phủ trong việc tinh giản khung pháp lý, mở rộng khuôn khổ DPPA, cũng như đưa ra các miễn trừ về quy hoạch và giấy phép hy vọng mở ra nhiều cơ hội đầu tư mới nhằm đảm bảo được sự ổn định năng lượng trong dài hạn. Trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon trong nước, những cải cách pháp lý về năng lượng này giúp tạo nền móng cho một tương lai xanh và bền vững hơn.