Năm 2025 ghi nhận sự trưởng thành của AI

Khi nền tảng số đã phủ kín bản đồ

Eddy Hong, người sáng lập Quỹ đầu tư mạo hiểm Nextrans (Hàn Quốc) lần đầu tới Việt Nam từ năm 2007 và quay trở lại vào năm 2014. Hơn một thập kỷ gắn bó với thị trường này, ông đã chứng kiến toàn bộ quá trình hình thành, bùng nổ và trưởng thành của hệ sinh thái startup Việt Nam, từ những ngày gần như còn là một “vùng trắng” cho tới thời điểm các nền tảng số đã phủ kín hầu hết các lĩnh vực kinh tế.

Hơn 10 năm trước, khi bắt đầu đầu tư vào các start-up Việt Nam, Eddy Hong từng thử vẽ một “bản đồ cơ hội” để xem những ngành nghề nào có thể bị start-up công nghệ thâm nhập và tái định nghĩa. Kết quả khi ấy khá bất ngờ: gần như toàn bộ bản đồ vẫn còn trống.

Năm 2015, hệ sinh thái start-up Việt Nam chỉ có một vài cái tên đủ sức tạo dấu ấn như VNG hay Foody. Khi đó, Foody vẫn chủ yếu là một ứng dụng đánh giá địa điểm kiểu Yelp, trước khi chuyển hướng sang giao đồ ăn và sau này trở thành ShopeeFood khi được Sea Group (công ty mẹ của Shopee, Garena) mua lại phần lớn cổ phần vào năm 2017. Điều này không khó lý giải. Thị trường lúc bấy giờ mới bước vào giai đoạn phổ cập smartphone, mạng 3G đang được mở rộng. Phần lớn các ngành kinh tế vẫn vận hành theo mô hình offline, analog; quá trình chuyển dịch sang online, digital chỉ mới bắt đầu. Những doanh nghiệp ngày nay được gọi là “kỳ lân” như MoMo hay VNPay khi ấy vẫn còn ở giai đoạn rất sớm, thậm chí chưa thực sự lộ diện trên bản đồ đầu tư.

Trong hơn một thập kỷ qua, cùng với sự bùng nổ của hệ sinh thái khởi nghiệp, Nextrans đã tiếp cận và đánh giá hàng nghìn start-up tại Việt Nam. Tuy nhiên, quỹ mạo hiểm này chỉ đầu tư vào khoảng 40 công ty  (chưa tới 1% tổng số dự án được xem xét). Đó là những doanh nghiệp tạo ra đổi mới thực chất trong giai đoạn chuyển đổi số của nền kinh tế, có thể kể đến như TopCV, Base, BuyMed, bTaskee, Selex Motors, iCare, Ecomobi, Tiki, VuiHoc, Citics, ViecCo, Gitiho hay Azota. “Những khoản đầu tư này mang lại kết quả rất tích cực, với nhiều thương vụ thoái vốn đạt mức sinh lời trên 15 lần. Tuy nhiên, đối với các khoản đầu tư mới, việc tìm kiếm cơ hội trong mảng nền tảng số ngày càng khó khăn”, ông Eddy Hong chia sẻ.

Ngày nay, bức tranh đã thay đổi hoàn toàn. Ở hầu hết các lĩnh vực, các nền tảng số và start-up công nghệ đã vươn lên giữ vai trò dẫn dắt thị trường. Nhưng mặt trái của sự trưởng thành này là rào cản gia nhập ngày càng cao. Để một start-up mới bước vào những mảng đã được số hóa, lượng vốn cần thiết lớn hơn rất nhiều so với trước đây.

Điều này gợi nhớ tới sự khác biệt về chi phí thu hút người dùng giữa các thế hệ doanh nghiệp thương mại điện tử ở Hàn Quốc, từ thời Auction, Gmarket cho tới các tên tuổi như Coupang hay Tmon, chi phí thu hút người dùng đã tăng gấp 10, thậm chí 100 lần. Khi hạ tầng và thói quen người dùng đã được thiết lập, việc tái cấu trúc hay đột phá vào thị trường đồng nghĩa với cái giá không hề rẻ. Chính vì vậy, đối với các khoản đầu tư mới, việc tìm kiếm cơ hội trong mảng nền tảng số ngày càng khó khăn, bởi hầu hết các lĩnh vực đã được các start-up, mà Nextrans hoặc các quỹ khác đầu tư chiếm lĩnh.

Ở hầu hết các lĩnh vực, các nền tảng số và start-up công nghệ đã vươn lên giữ vai trò dẫn dắt thị trường

Từ nền tảng số sang deeptech

Quan sát hiện tại, nhà sáng lập Nextrans cho rằng, Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt mới. Làn sóng trí tuệ nhân tạo đang thúc đẩy sự dịch chuyển từ các mô hình nền tảng số sang deeptech (công nghệ giải quyết vấn đề gốc rễ bằng khoa học và kỹ thuật) - nơi giá trị không chỉ nằm ở tốc độ mở rộng thị trường, mà ở năng lực công nghệ lõi.

Dĩ nhiên, deeptech là con đường khó. Việt Nam vẫn còn thiếu kinh nghiệm và nền tảng kỹ thuật ở một số lĩnh vực then chốt. Vì vậy, trong giai đoạn đầu, sự hợp tác với các tập đoàn công nghệ toàn cầu là điều không thể tránh khỏi. Nhưng đây không phải điểm yếu, mà là một quá trình tích lũy.

Ngành phần mềm outsourcing (thuê ngoài) từng đi qua con đường tương tự. Những năm đầu thập niên 2010, năng lực kỹ thuật còn hạn chế, chất lượng chưa đồng đều. Nhưng sau hơn 15 năm, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trung tâm cung ứng dịch vụ phần mềm có chất lượng cao trong khu vực. Deeptech cũng sẽ đi theo quỹ đạo đó.

Theo ông Eddy Hong, trước mắt, Việt Nam có thể phát triển bằng cách đáp ứng nhu cầu của các tập đoàn như Samsung, Nvidia hay Intel. Nhưng về dài hạn, những kinh nghiệm tích lũy này sẽ là nền tảng để hình thành các doanh nghiệp deeptech độc lập, tương tự cách hệ sinh thái start-up Hàn Quốc từng trưởng thành và trở thành một phần quan trọng của nền kinh tế quốc gia.

Một yếu tố khác cũng không thể bỏ qua, Việt Nam đang trở thành điểm đến của dòng dịch chuyển sản xuất toàn cầu. Khi tự động hóa và robot tự chủ phát triển mạnh, quốc gia nào vừa có năng lực sản xuất, vừa có hệ sinh thái công nghệ đủ sâu sẽ nắm lợi thế. Việt Nam đang ở vị trí rất đáng chú ý trong bức tranh đó.

Năm 2024, GDP bình quân đầu người của Việt Nam đạt khoảng 4.000 USD theo danh nghĩa và hơn 14.000 USD theo sức mua tương đương (PPP) - mức cao nhất từ trước tới nay. Mục tiêu 8.500 USD vào năm 2030 cho thấy tham vọng rất rõ ràng của Chính phủ.

So với Hàn Quốc, thu nhập bình quân của Việt Nam vẫn chỉ bằng khoảng 1/9. Nhưng nếu xét quy mô dân số gấp đôi, tổng sức nặng kinh tế của Việt Nam đã tương đương khoảng 1/3. Với tốc độ tăng trưởng hiện tại, đến năm 2030, Việt Nam có thể đạt khoảng một nửa mức GDP bình quân của Hàn Quốc. Xa hơn, nếu duy trì tăng trưởng 6% trong giai đoạn 2030-2040, trong khi các nền kinh tế phát triển chỉ tăng 1-2%, Việt Nam hoàn toàn có khả năng tiến gần quy mô GDP danh nghĩa của Hàn Quốc, và lọt vào nhóm 15 nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Từ góc nhìn của Nextrans, quỹ đầu tư mạo hiểm này vẫn đang tích cực tìm kiếm các start-up có khả năng thúc đẩy đổi mới số, đặc biệt trong các lĩnh vực như y tế, sáng tạo nội dung, làm đẹp và thương mại… Đồng thời, Quỹ không bỏ lỡ cơ hội làm việc với các công ty deep tech. “Với nhóm deep tech, chúng tôi chỉ có kế hoạch rót vốn một cách nghiêm túc khi những thay đổi mà tôi đã đề cập trở nên rõ ràng và có thể quan sát được”, ông Eddy Hong lưu ý.

Ở thời điểm hiện tại, đây là giai đoạn quỹ cần chứng minh rằng các khoản đầu tư tại Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra lợi nhuận thành công, bằng cách hỗ trợ các công ty trong danh mục hiện hữu đạt được các thương vụ thoái vốn hiệu quả, không chỉ thông qua thị trường chứng khoán Việt Nam, mà còn qua niêm yết ở nước ngoài và các chiến lược M&A.

Câu hỏi cho thập kỷ tiếp theo

Nhìn lại 10 năm đã qua và nhìn về 10 năm sắp tới, tôi cho rằng câu hỏi quan trọng nhất không chỉ là “đầu tư vào đâu”, mà là “đầu tư vào thời điểm nào”. Lúc này, quỹ đầu tư mạo hiểm đang tìm câu trả lời cho câu hỏi: Deeptech có phải là lĩnh vực còn quá sớm để rót vốn, hay chính sự “hơi sớm” đó lại là lợi thế dài hạn? Ngành nào sẽ tạo ra giá trị bền vững, thay vì chỉ tăng trưởng nhanh trong ngắn hạn? “Thành thật mà nói, để một start-up có thể thành công, cần hội tụ nhiều yếu tố: nguồn nhân lực hàng đầu trong lĩnh vực, hạ tầng ngành phù hợp, năng lực tổ chức để khai thác hiệu quả hạ tầng đó, cùng với sự tích lũy về tri thức, kinh nghiệm và nhu cầu khách hàng đã được kiểm chứng và đang tăng trưởng”, ông Eddy Hong nói.

Ở thời điểm hiện tại, các start-up Việt Nam trong lĩnh vực deeptech vẫn đang ở giai đoạn rất sớm. Những yếu tố kể trên chưa thực sự hình thành đầy đủ, khiến việc đầu tư trở nên không hề dễ dàng. Tình hình của các start-up deeptech hiện nay khiến ông liên tưởng rất nhiều đến cách Nextrans nhìn nhận nền kinh tế analog, offline ở thời điểm khởi đầu của làn sóng chuyển đổi số cách đây khoảng 10 năm.

 Chính vì vậy, ông cho rằng, trong khoảng ba năm tới, nhiều start-up deeptech tại Việt Nam vẫn chưa hình thành được một mô hình hay hình hài thực sự rõ nét. Tuy nhiên, cũng giống như giai đoạn đầu của chuyển đổi số, chính những khoản đầu tư được thực hiện trong thời kỳ “chưa rõ ràng” này có thể sẽ đặt nền móng cho các doanh nghiệp trụ cột của thập kỷ tiếp theo. Khi năm 2025 chỉ còn được tính bằng tuần, ranh giới giữa đầu tư mạo hiểm (VC) và đầu tư tư nhân (PE) ngày càng mờ nhạt. Nhận định này không chỉ đến từ trải nghiệm của các nhà đầu tư, mà còn trùng khớp với phân tích của Andreessen Horowitz (A16Z).

Trong nhiều thập kỷ, VC và PE vận hành trên hai “quỹ đạo” tách biệt: VC theo đuổi công nghệ tăng trưởng nhanh, rủi ro cao; PE tập trung vào doanh nghiệp dịch vụ ổn định, tối ưu dòng tiền. Sự phân tách đó định hình cả chiến lược của start-up lẫn cấu trúc thị trường.

Tuy nhiên, theo A16Z, AI đang đảo ngược logic cũ. Khi công nghệ thay thế lao động và tự động hóa vận hành, những ngành từng bị coi là kém hấp dẫn với VC lại trở nên có khả năng mở rộng và tạo giá trị lớn.